Tíminn - 19.07.1958, Blaðsíða 7

7
T í Hí ÍN N, laugardaginn 19. júlí 1958.
Greinaflokkur Páls Zóphóníassonar:
Búskapurinn fyrr og nú —
*
framfarirnar í Arnessýslu
Skeiðahreppur. Byggðum jörð-.
um hefir fjölgað lir 35 í 43. Tvær!
jarðir eru með minna tún en 5
ha. og er önnur nýhýli, sem er íj
byggingu. Þrjátáu jarðir hafa
stærri tún en 10 ha. og af fjórum
þeirra fást yfir 1000 töðuhestar.
Áveituland er á Skeiðum, og engja
heyskapur er lþar nokkur enn, en
hefir minnkað og var sórstakiega
lítill 1955 vegna rigninganna. í
Skeiðahreppnum hefir orðið mjög
heilbrigð og skemmlileg þróun
hvað stofnun nýbýla snertir og er
ástæða til 'þess að benda á hana. |
Blesastaðir höfðu 6 ha. tún 1932.
Þá fengust 200 hestar af túninu.
Síðan stæíkkaði túnið og þegar það
var orðið nægilega stórt, var jörð-
inni skipt. Blesastaðir I hafa nú
40,6 ha stórt tún og Blesastaðir II
29,0. Og nú er töðufallið 2160
hestar.
Efri-Brúnavellir höfðu 3,4 ha.
tún 1932. Túnið smá stækkaði, og
jörðinni var skipt og nú er túnið á
Brúnastöðum I 19 ha. en á Brúna-
stöðum II 7,1. Sama varð með
Hlemmiskeið I. Þar var 3,7 ha.
tún en nú eru þau orðin tvö, 14,6
og 9,4 ha að stærð. Hlemmiskeið II
•hefir líka orðið að tveim jörðum,
þar var 5,6 ha. tún en á býlunum
tveim, sem úr jörðinni hafa mynd-
azt eru túnin á annarri 18 ha. en
á hinni 9,1. Og svipað þessu hefir
farið með fleiri jarðir eins og Kálf
liaga, Löngumýri, Brúnastaði,
Skeiðholt, Vorsabær og Reyki, en
þar var 6,5 ha tún 1932 en nú er
jörðinni skipti í þrjár jarðir, sem
hafa 11,9, 18,5 og 10,0 ha tún. —
Þetta er sú eðlilega og heilbrigða
þróun í nýbýlamálinu, að fyrst
stækki túnið, og að því vinni son-
urinn eða synirnir, sem hugsa sér
að búa áfram á nýju jörðinni cða
jörðunum, og þegar séð er að töðu-
fallið er orðið það mikið að fóðra
megi á því bústofn, sem geíur
þann arð að tvær fjölskyldur geti
vel af íifað, þá er kominn tími til
til að skipta, og byggja nýtt íbúð-
arhús fyrir nýja bóndann á nýju
jörðinni. Hitt er erfiðara, að byrja
á því að byggja ibúðarhús, og
flytja í það, og ætla sér síðan að
hafa upp ræktunina, og bústofn-
inn. Það hefir heppnazt sumum,
en það standa lika auð og mann-
laus nýbýli, sem þannig hefir verið
slofnað til, þó ekki séu þau á
Skeiðum.
Meðaltúnið var 5,7 ha og gaf af
sér 117 hesta 190. Þá var útney-
skapurinn 522 hestar og allur hey-
skapur 639. 1955 er túnið orðið
15.5 ha og taðan 611 hestar. Út-
heyskapurinn er kominn niður í
41 hest og allur heyskapurinn 652
hestar eða lítið meiri én 1920 Bú-
setta fólkið í sveitinni var 314, en
er nú ekki néma 260, svo að afköst
in eftir mann búsettan í sveiÞnni
hafa aukizt úr 71 hesti í 108 hest'a.
Búið var 1920 6,0 nautgripir, 97
sauðfé og 9,7 hross. 1955 nautgr.
14.5 sauðfé 70 og hross 7,1. 1958
kýr 12,1 geldiíeyti 5,2, sauðfé 109
og hross 8,0.
Nautgripúm hefir fjölgað, og cr
sýnileg'a enn að fjölga, það sýnir
tala geldneytanna, sem eru á fóðri
nú í vetur (1957-58). Fénu hefir
fjölgað nú síðustu tvö árin, og er
nú orðið fleira en 1920. Og hross-
unum hefir .aftur fjölgað nú síð-
ustu tvö árin og er það ömurlegt.
Á Skeiðum er kúm gefinn mrkill
matur. Hefir það verið hagkvæmt
eins og verðlag á fóðurbæti og
mjólk hefii- verið, en vel skildu
menn þess- gæta, að það hlutfall
getur breytzt, og ‘þess. þarf ætíð að
gæta, ætli menn áð gefa fóðurbæti
skepnum, hvert hlutfall er milli
verðisins á honum og afurðanna,
sem skepnan á áð byeyta honum í.
Eg tel sterkar lí'kur fyrir því, að
menn gleymi þéssxi ;t stundum og
hafi því mirini ’hagnað — kannski
tap af fóðurbæfrsg'föfihni.
Skeiðamenn eiga áfrétt saman
með Fióamönnum, og ér safn rek
Páll Zóph
ið til Skeiðarrétta. Hreppurinn er
betur fallinn til nautgriparæktar
en sauðfjár, en þó mjög sæmilega
til sauðfjárræktar líka, sérstaklega
jarðirnar kringum Vörðufell, og
þær sem liggja að Merkurhrauni.
Gnúpverjahreppur. Allar jarðir
í hreppnum hafa stærra tún en 5
ha. og allar að einni undantek-
inni stærri en 10 ha. Byggðum
jörðum í hreppnum hefir fjölgað
úr 32 í 41 eða um 9 og eru ný-
býlin flest orðin til á santa hátt
og á Skeiðum. Túnin liafa stækk-
að fyrst og skapað möguleika til
svo stórra búa að tvær fjölskyldur
gætu á afurðunum lifað. og þá og
þá fyrst, hefir nýja húsið komiö og
jörðinni verið skipt. Hreppu'-inn
hefir ágætis bithaga bæð' fyrir
nautgripi og sauðfé, og á sæmi-
legan a'frétt, með Þjórsá, inn frá
byggðinni. Skilyrði til meiri rækt-
unar og frekari stækkun búanna
eru upp á það bezta, og nú þegar
fást yfir 1000 hestar af töðu á
meira en fjórðu hverri jörð í
hreppnum.
Á nokkrum jörðum í hreppnum
virðist töðufallið ekki svara til
túnstærðarinnar. Þar er eitíhvað
að. Það er bændum nauðsyn að
skipta túnum sínum í ákveðna
hluta — teiga — fylgjast síðan ár-
lega með hvað þeir fá af heyi af
hverjum teig, og hvað þeir bera
á hann, og munu þeir þá fljótt
finna hváð að er og breyta til, svo
að þeir fái fulla uppskeru af öllu
túninu.
1920 var túnið talið 6.5 ha og
þá fengust af því 168 hestar, en
265 voru heyjaðir á út.jörð svo að
allur heyskapurinn á meðaljörð-
inni var 433 hestar. Nú er meðal-
túnið orðið 20,0 ha. og taðan ef
því 714 hestar. Útheyskapur má
heita hórfinn, aðeins 9 hestar á
meðaljörðinni, og allur heyskapur
því nú 723 móti 433 áö'ur. Hcita
rná að jafnmargt fólk sé i hreppn
um og var, eða 234, en var 238.
Afköstin við heyskapinn miðað við
hvern mann búsettan í hreppnum
(börn og gamalmenni með) hefir
því aukizt úr 58 hestum í 127 og
er það með því allra mesta, bæði
hvað aukninguna og afkösUn snert
ir, og þó ekki sambærileg þar sem
ekki er víst að sama hlutfall sé
milli vinandi fólks og þess óvinnu-
færa í hreppnum.
Meðal búið 1920 var 4,8 nauígrip
ir, 166 fjár og 8,2 hros's en 1955
var það 16,9, 107 og 6,0.
Nautgripum hefir íjölgað, en
1955 eru bæði hross og sauðfé
færra en 1920. Síðan hefir fénu
fjölgað, og trúlega er það komið
upp í sömu tölu og 1920, eða enn
hærri. Annars hefir meðferð fjár-
ins breytzt. Leggja nú margir aðal-
áherzlu á að fá, sem mestan arð
af hverri kind, hafa margt tví-
lernbt og fá 20 og yfir 20 kg af
dilkakjöti eftir hvcrja kind á fóðrí.
Hrunamaimahreppur. Byggðum
jörðum í hreppnum hefir fjölgað
um 16. Ein jörð af þeim jörðum,
sem sambærilegar eru við meðal,
jarðir annarra hreppa hefir minna
en 5 ha. tún. En auk bess eru 5
jarðir sem hafa aðaltekjur sínar
af ylrækt og gróðurhúsarækt, og
hefi ég þær ekki með í jarðatöl-
unni, þegar ég reikna út meðal-
jörð, sem á að vera sambærileg við
meðal jarðir annarra hreppa. Aðr
ar jarðir í hreppnurn sem að vísu
hafa ylrækt og nokkrar tekjur af
sölu garðávaxta fram yf:r það sem
telja má vanalegt, tek ég í meðal-
talið, af þvi að þær hafa jafnframt
bú, sem fyllilega svara til búa ann-
ars staðar hér og þar, þo þar sé
ekki ylrækt, 53 jarðxr hafa yfir 10
ha. tún, og sautján fá yfir 1000
hesta af töðu. Hreppurinn hefir á-
gæt skilyrði hæði til fjárbúskapar
og kúabúa, beitiland er gott, af-
rétt sæmileg og ræktunarskilyrði
góð yfirleitt, Þess utan er jarðhiti
víða og mikil ylrækt á nokkrum
jörðum. Hér hefir átt sór stað hin
sama þróun um stofnun nýbýla og
á Skeiðum og í Gnúpverjahreppi.
Á Flúðum, en þar er aðal jarðhita-
svæðið í kring, er að myndast
þorp. Þar er barnaskóli, og þar
eru handverksmenn og ylræktar
að setja sig niður, líkt og á Ár-
bakka í Miðfirði, Varmahlíð í
Skagafirði, Egilsstaðaþorpi í Suð-
unnúlasýslu og víðar.
Meðaltúnið var 5,1 ha og feng-
ust af því 168 hestar en 361 var
heyjaður á engjum, svo allur hey-
skapur varð 529 hestar. Nú hefir
túnið stækkað og er 1955 orðið
16.7 ha. og gefur af sér 739 hesta.
Útheysslægjurnar eru sama og
horfnar, eða 16 h. á meðaljörðinni.
Heyskapurinn hefir aukizt um
226 hesta. Fólkið sem í hreppnum
býr má heita jafnmai'gt og það var
1920, en nú vinnur það ekki allt
að heyskapnum, og' verða þvi ekki
gerður samanburður á afköslun-
um.
Meðalbú hefir vérið 1920 5,7
nautgripir, 15 fjár og 10,9 hross.
1955 14,2, 84 og 7,1. 1958 12,5
mjólkurkýr 4,4 geldneyti 141 fjár
og 8,0 hross.
Af þessu sést breyting meðal-
búsins, og þarfnast hún engrar út
skýringar við.
Hreppabændurnir — en svo eru
kallaðir bændur úr bæði Hruna-
og Gnúpverjahreppi, eiga tiltölu-
lega arðsamari skepnur en víðast
annars staðar. Þeir hafa t. d. stöð-
ugt feitari mjólk til ianleggs í
Flóabúið en aðrir hreppar, og það
eru kynbótagripir frá þeim, sem
hafa, og eru að hækka, fitumagn
nrjólkurinnar um svo að segja allt
Iand. Þeir leggja líka mesta mjólk
i Flóabúið eftir hverja mjólkandi
kú í hreppnum, og þeir hafa haft
mikið dilkakjöt eftir hverja fóðr-
aða kind. í Hrunamannahreppnum
var fyrsta rjómabúið stofnað, og
þar var líka eitt af fyrstu naut-
griparæktarfélögunum stofnað og
hefir síðan stai'fað með prýði.
Það er sjálfsagt nokkuð erfitt
að segja hvar vaxtarbroddur bú-
1 skaparins er á hverjum tíma. —
Hann var í Dalasýslu um alda-
mótin, og allt fram um 1920. Síð-
an færðist hann í Eyjafjörð, og
má telja það fyrir áhrif frá Kækt-
unarfélagi Norðui'lands, en nú
hygg ég að það verði að telja hann
i Hreppunum efst í Áx-nessýslu.
Þar eru túnin orðin stærst, hey-
skapurinn hvað mestur, búið hvað
stærst og arðmest, og hafd þó þar
fyrir utan mörg bú tekjur af garð
mat ræktuðum við ylrækt og fleira
svo sem veiði í ám. En sérstaklega
eru það skepnurnar í Hreppunum
sem gefa þeim fyrsta sætið, því
þær eru sem stcndur þær aðsöm-
ustu í landinu.
Biskupstungnahreppur. Byggð-
um jörðum hefir fjölgað um sjö.
Jarðhiti er á nokkrum jörðum í
hreppnum, og hafa 9 jarðir aðal-
tekjur sínar af ylrækt bæði úti og
undir þaki. Þær jarðir eru taldar
með byggðu jörðunum, en annars
ekki teknar með þegar athugað er
hvernig meðaljörð í hreppnum er
samanborið við meðii:;arðir anri-
arra hreppa. Þá er aðeins athuguð
62 jarðir, þó 71 sé talin í hreppn-
um alls. Fyrir utn jarðhitajai'ð-
irnar sem ekki eru hafðar með í
meðaltalinu, eru tvær jarðir með
minna tún en 5 ha, og eru þær
báðar nýbýli sem eru í sköpun.
Fjörutíu og fjórar jarðir hafa
stæri'i tún en 10 ha. en engin
þeii-ra hefir yfir 1000 hesta töðu-
fall.
Sveitin er víðlend, og fáir hrepp
ar sem ná yfir stærra landflæmi.
Þó býlin séu mörg, er sveitin strjál
byggð, og sundur skorin af mörg-
Um stórám, sem nú eru að vísa
flestar brúaðar, eða verið að bi’úa,
en hafa staðið félagssamtökum fyr-
ir þrifum eða að minnsta kosti
gert öll samtök bændanna erfið-
ari og fyrirhafnarsamari en í öðr-
um hreppum sýslunnar. Jai’ðir
hreppsins eru betur fallnar til
sauðfjárbúskapar en nautgripa.
Sauðland er mjög gott heima um
sig, og Tungnamen eiga afrétt inn-
an við Hvítá, og liggur hann upp
að afrétt Svíndælinga eða að Auð-
kúluheiðaafrétti. Meðan sauðaeign
var, var algengt að sauðir úr Bisk-
upstungum voru rúnir norður í
Svínadal og Lýtingsstaðahreppi og
öfugt. Nú er girðing og varðmenn
á Kili, svo fjái’samgöngur milli
Norður- og Suðurlands eiga sér
ekki stað. Ræktunarskilyi’ði eru
góð í hreppnum, því að þótt víð-
ast þurfi að ræsa fram mýrar, þá
er á þeim góður halli hvað ekki er
t. d. í Flóanum víða. Nokkrar góð
ar engjajarðir eru í lireppnum, er
lengi munu verða slegnar. Jarðhiti
er víða í hreppnum, og hefir mynd
azt þorp við jarðhitasvæði Stóra-
fljóts sem kallast Reykholtsjarð-
svæði, eftir barnaskólanum sem
kallaður er Reykholt. Þetta þorp
er eins og Flúðir í vexti, og mest
af gróðurhúsa og ylræktarmönn-
um, minna af handverksmönnum.
Meðaltún í hi-eppnum var 4,1
ha. 1920 og fékkst þá af því 117
hestar. Þá var útheyskapur á með-
aljörðinni 268 hestar og allur hey
skapur því 385 hestar. Nú er meðal
túnið orðið 13,9 ha og töðufallið
af því 517 hestar, og enn er hey-
skapurinn á engjunum 76 hestar
svo að nú er allur heyskapurinn
á meðaljörðinni 593 eða 208 hest
um meiri en hann var fyrir aidar-
(Framhald á 8. síðu)
Á víðavangi
Fjárfesting landbúnaðarins
Blaðig „Austri“ ræðir nýlega
um fjárfestingu landbúnaðarhis
í tilefni af því, að kommúnist-
ar undir forustu Einars Olgeis s
sonar liafa haldið því fram, að
hún sé óhóflega mikil. í tilefni
af því segir Austri m. a.:
„Hér er ekki unnt að rekja
þróunarferil landbúnaffarins und
angengna áratugi. Aðeis drepið
á, að vegur hans var minnstur
á árunum eftir síðustu styrjöid,
er gullæði stríðsgróðans greip
menn, og dró fólk í stríðum
straumum til þeirra staffa, er
auðurinn virtist fljótteknastur.
Á þeim árum var fullkomin kyrr
staða í landbúnaðinum óg í sum-
um fjórðungunum, er fjarst
lágu miðstöðvum atvinnulífsins,
var um hreina hniignun að ræða.
Um 1950 urðu þáttaskil a'ff nýju.
Mönnum varð l jóst, að hinir nýju
atviunuvegir, sem skapazt höfðu
við óeðlilegar aðstæður á styrj-
aldarárunum gátu ekki komið i
stað hinna gömlu rótgrónu at-
vinnuvega, flótti fólks úr sveit
um og minni kauptftöffum
myndi hindra nýtingu auðlinda
landsins og skapa illleysanleg
vandamál í efnahaigs og atvinnu-
lífi lndsbúa. Virtist Iiggja opið
fyrir, að mótleikurinn væri sá
einn, að ríkisvaldið gripi í tauiu
ana, veitti fjármagni til upp-
byggingar atvinnulífsins út ura
land í sveit og við sjó og freist-
aði að styrkja menn til upp-
byggingar atvinnulífs, er gæfi í-
búunum sómasamleg lífskjör og
efldi um leið atvinnulíf þjóð
arinnar í heild.“
Mikill árangur.
Austri víkur síðan að þeim
áratígri, sem fjárfesting land-
búnaðarins hefir borið og segir
síðan:
„Þessi endurreisn er víðsfjarn
því lokið, og verður vitanlega
aldrei, en þó má sjá hvort rélt
var stefnt í upphafi cig af árangr
inum dæma, hvort rétt sé, að
lialda áfram á sömu brut.
Nú er talið að um 13% af þjóð
iuni starfi í landbúnaðinum. Að
verðmæti er ársframleiðsla hans
talin nema 7—800 milljónum kr„
gjaldeyrisiþörf lian^ er hverf-
andi borið saman við framleiðslu
magn. Er nú svo komið, að út
fluttar landbúnaðarafurðii
nægja til greiðslu á innflu'ttum
rekstrarvörum hans. Jafnhliða
þcssu hefir framleiðsluaukning
landbúnaðarins verið gífurlega
mikil þessi fimm ár eða frá 50
til 100% í flestum greinum. Það
þarf engan að undra, þótt nokk
urt fjármagn þurfi til slíkrar upp
byggingar, en nokur liuggun ætti
það að- vera eftirteljendum þess,
að hér er ekki um dauða fjár-
festiugu að ræða, heldur mun fé
það- er varið er til ræktunar, bú
stofnsaukningar og vélvæðingar,
skila sér aftur í aukinni fram
leiðslu, og er að þessu leyti ólík
miklum hluta fjárfestingaifinn
innar á suð-vesturhorni landsins.
Hversvegna ráSast þeir
gegn landbúnaðinum einum?
Þá segir Austri:
„Talið er, að fjárfesting þjóð-
arinnar s. 1. ár liafi nuiiiið um
% af heildai’þjóðartekjiinuni. Af
heildarfjárfestingainni, sein tal
in var sl. ár um 1450 milljónir,
varð fjárfesting landbúnaðarins
liðlega 200 millj.óir eða um einn
sjötti af allri fjárfestingunni, en
lilutur hans í þjóffartekjunum
liefir að líkindum numið um einn
fimmta Iiluta. Fjárfesting land
búnaðarins nam s.l. ár um einum
fjórða af verðmæti ársfram-
Ieiðslu hans. Sést á pessu, að
lilutur landbúnaffarins i þessum
efnum er sízt verri en .innarra
stétta, nema síður sc og væri
leikur eiwn að benda .ðra að-
ila, sem djarftækari haia verið
um fjárfestinguna og' íi nma skil
að þjóðarbúinu.“
Að lokum víkur Ausfii'i að
þeirri afsökun konunúiiista aff
(Framhald á G. siðu)