Tíminn - 09.09.1958, Qupperneq 7

TÍM I N N, liriðjudaginn 9. septcmber 1958.
Hichard Bcck, prófessor:
„Gamla landið góðra erfða
M
& •
„Gamla landið góðra erfða“!
Með Jwí hreimmikla ávarpi bvrjar
Stefíhan G. Stephansson snjallt
kvæði, sem hann orti til Þjóðrækn
is-félags' íslendinga í Vesturheimi
í tilefni aif stofnun þess og fyrsta
ársþingi 1919. Þessi ávarpsorð jjver a æ>r fegra fððurland,
skálctsins hefi ég Valið mér að um- meg fj.j>jj 0g dal og bláan sand,
íæðuefni, þ\í að þau draga athvgli meg norðurljósa bjarmaband
vora að kjarna þess, sem ég vildi Qg björk og lind ; hlíð?
sagt .hafa á þessum degi, er vér jyj9ð friðræl býli, ljós og ljóð,
söfnumst saman til þess að minn- svo iansr‘ fra heimsins vígaslóð?
ast ættlandsins og þeirrar menn- Gevm droUinn. okkar dýra land
íngartegu skuldar, er vér eigum er'duna jarðarsiríð.
þvi að gjalda.
En óður en lengra er farið, vil pessi hjartaheita t.iáning hinnar
ég láta í ljós ánægju mína yfir fölskvalausu ættjarðarástar hljóm
þvi að vera í ykkar hópi á þessari ar mér enn í evrum eins og ég
hátíðarstundu; mér er það mikið heyrði hana fvrsta sinni, er þjóð-
fagnaðarefni. Og ég þakka íslend- kórinn söng þann kafla úr hátíðar
ingdags-nefndinni inniiega þann ijóðum skáldkonunnar á Þingvöll-
góðhug og sóma, sem hún hefir um við Öxará 17. júni 1944, þegar
sýnt Þjóðræknisfélaginu og mér hjartíolgmn irelsisdraumur þjóðar
persónulega með því að bjóða mér vorrar rættist með endurreisn hins
Ræða, flutí á Ísíéndingadegmum í
Blaine, Washington, 27. júSí 1958
að flytja íslenzku ræðuna ó þess-
um dtegi, sem á sér Ianga og merka
sögu að baki.
„Ekkert stöðvar tímans þunga
nið“, segir skáldið. Þau orð sækja
RICHARD BECK, prófessor
í.lenzka lýðveldis. Orð cCeáldkon-
unnar fundu næman hljómgrunn
í hjörtum þásundanna á Þingvöll-
um þann ógleymanlega dag; og ég
veit, að orð hennar finna einnig
fas't á hugminn þessa stundina, er svipað bergmál í hugum vor, sem I
ég minnist þess, að 17 ár eru lið- hár erum saman komin á í lend- „ , , ^
ir. síðan ég stóð seinast í þessum ingadegi. Svo mikil íiök á ættjörð-( °S -or,c ranna
ræðustóli cg ó ég þó dálítið erfitt in enn í hugum margra vestur hér. i Næ3t er sag.a þjdðar vorrar; en
með að átta mig á því, að svo langt ísland hefir meitlað stórbrotna
sé síðan liðið. Á þeim tíma hafa ésýnd sína í hjörtu vor, mótað
eðlilega margar breytingar orðið skahcfn vora með mörgum og var
hér eíns Og annars staðar. Ýmsir anlegum hætti. Réttilega kemst
þeir,, scm áður stóðu í fylkingar- Davíð Stefánsson svo að orði í
hrjósti í íslenzkum félagsmálum, einu kvæða sinna:
eru nú horfnir úr hópnum og hvíl
öll crunt vér börn íslands hiuthaf-
Ódáinsbrunnur
bókmenntanna.
Þá eru það bókmenntirnar ís-
lenzku, en þær eru sameiginleg
arfleifð vor allra, sem erum af
íslenzkum stofni. Eru þær, og sér-
staklega fornbókmenntir vorar,
runnar þjóð vorri svo í rnerg og
bein, að Stephan G. gat öfgalaust
sagt í einu hinna fögru kvæða
sinna um ættjörð vora: „Þín forn-
öld og sögur mér búa í barm.“
Og í þann brunninn, fornbók-
menntirnar, sótti þjóð vor einmitt
lífsins vatn, hreystidrykk til að
bjóða ofureflinu byrginn, þegar
hvassast blés í rnóti í lífsbaráttu
hennar, brekka andstreymisins
lagðist þyngst í fang. Skal jafn-
framt á það minnt, að sá brunnur
þors og þróttar er fjarri því að
vera þurrausinn.
Hér er hvorki staður né stund
til þess að fjölyrða um slöðu is-
lenzkra fornbókmennta í heims-
bókmenntunum. Verð ég að láía
nægja að rninna á það, að þær
skipa þar sérstæðan sæmdarsess
sem „frumlegustu og að flestu
leyti sígildustu bókmenntir allra
miðalda“ (S. Nordal). En um al-
mennt gildi og varanleik bók-
mennta- og menningararfs vors fæ
ég eigi belur gert en vitnag til
eftirfarandi ummæla dr. Guð-
mundar Finnbogasonar:
„Sá arfur, sem vér höfurn feng-
ið, er af þeirri tegund, sem varan
legust er. Flestar eignir rýrna og
eyðileggjast með aldrinum. Hús
síga í jörð og molna og hrynja,
brýr og vegir ganga úr sér, slitna
og svara ekki þegar frarn í sækir
ar í þeirri sögu, beint og óbeint, hreyttum kröfum tímans; skipum
ast í skauti fósturjarðarinnar, sem
þeir guldu þegnskuld sína með
Töngu og góðu starfi. Allra minn-
umst vér þeirra á þessum degi
tneð þákklæti og virðingu fyrir
unnin störf cg fyrir tryggð þeirra
við arfinn islenzka.
Á feðranna fold,
í frónskri mold
á hugur og hönd
sín heimalönd.
En Island er eigi aðeins fagurt
j hjartfólgið minninga- og
Góðu heilli standa þó enn ofan draumaland vort. Það er einnig
moldar nokkurir úr frumherja-
hópnum ó' þessurn slóðum, karlar
og konur, er ásamt öðrum yngri að
land
.góðra er.fða“, eins' og
livar sem vér eigum dvalarstað.
„Örlög forfeðranna lifa í oss, vér
höiurn lifað þau“, segir dr. Sig-
urður Nordal á einum stað í merk
isriti sínu íslenzkri menningu, og
hann hefir rétt að mæla. Jafn-
framt minnir hann á þroskamátt
sögunnar: „Sagan getur bæði ork-
að á tilfinningar manna og brýnt
vilja þeirra. Ræktarsemi við land
og þjóð leitar þar svölunar og
glæðist við. Sagan á mikinn þátt
í að auka ættjarðarást, viðnáms-
þrótt og metnað“.
Á víðavangi
Mikíí er sú el|a
StaksteiViahöfundur Mbi. er a&
spjalla um það, að sköniniu eftiv .
að ríkisstjórnin kom til vald.a,
hafi Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga riðið „ á. \ affi0
meff 8% kauphækkun til slarfs-
fólksins, en eins og kunnugt er,
er sjálfur fjárinálaráðherrana
varaformaffur SÍS og mikiW
valdamaffur þar“. Er helzt svo ií
blaffinu aff slcilja, aff fjármála-
ráðherra hefffi átt að beita valdi
sínu sem stjórnarnefndamiaffiu*
í SÍS til þcss aff koma í veg fyr-
ir þessa óhæfu.
Ekki er þaff í fyrsta sinni, senv
Mbl. brýtur upp á þessum ósanti
induin og hafa þau jafnharffan
veriff rekin ofan í blaðiff áfttir.
Nú mun liins vegar nokkuff síff-
an Mogginn kefir á þetta minnzi
og mun því talið á það liættandi,
aff gera enn eina tilraun með aW
Iæffa af staff þessari úíjöskuffu
skröksögu. Mikiff er það útháld.
Hver er svo sannleikurinn?
Þegar síðustu stjórnarskiþti
urðu, bjó starfsfólk SÍS við lak-
ari launakjör en þeir, sem hliff•
stæffum störfum gegndu hjá öffr-
um fyrirtækjum. Lá því að sjálf-
sögffu fyrir, aff samræma launa-
greiffslur í Sanibandinu því, senx
annars staffar gerffist. Annat*
hefffi vitanlega verið fyllsta ó-
réttlæti. Effa er þaff meining Mbl.
að starfsmenn Sambandsinu
hefffu átt aff búa viff önbur kjöi'
og lakari en annaff skrifstofu-
fólk? Sl/tfar þessi þvæla Mbl. ei*
til vill af umhyggju fyrir Sam-
bandinu? Ekki væri þaff ntí sVo
sem óvenjulegt úr þeirri átt. —
Væri ekki athugandi fyrir Mbl.
að láta líffa eins og eitt inissin
áffur en það fer á stúfaua meí>
þessa sögu á ný?
Stephan G. skilgreindi það í kvæð dæmi þess er að finna í þjóðvakn
inu, sem ég vitnaði til í byrjun ingu og framförum íslenzku þjóð-
erfðir vorar eru ofnar
báttum.
mörgum og hjá frændum vorum Norðmönn
um á sömu tímum. Báðum þjóðum
] varð sagan uppspretta nýrrar and
j ans orku, vængur til flugs yfir erf Hugsjónaarfur
ís-
árurn halda hér enn drengilega á þessa máls. Og þær dýrmætu ættar arinnar sjálfrar á seinustu öldum
lo’fti merki íslenzks manndóms og
menningar-arfleifðar. Þessi árlegi
íslendingadagur vkkar ber fagurt
vitni þeirri þjóðræknislegu starf- _ £i..
serni ykkar. í nafni Þjóðræknisfé- Erfð.rnar 3oðu
lagsins þakka ég ykkur hjartanlega pyrst er það tungan sjálf,
þá viðleitni ykkar og ræktarsem- ienzkan, sem mörg öndvegisskáld
ina við vorar sameiginlegu erfðir vor hafa að verðugu vegsamað í
og flyt yk'kur hug’neilustu kveðjur andríkum ljóðum. íslenzkir og er-
og iblessunarós'kir stj'órnarnefndar jendir fræðimenn eru á sama máli
félagsins og félagsfólks i heild 0g skáldin um fegurð hennar, orð-
sinni. Séra Philip M. Pétursson auðlegð, frjósemi, fjölbreytni og
varaforseti félagsins bað mig einn þreinleik. Sérs'takiega. eftirtektar-
ig fyrir sérstaka kveðju til ykkar verð eru þessi ummæíi málfræð-
mveð hjartanlegu þakklæti fyrir ingsins mikla og jslandsvinarins
ág'ætar viðtökur, er hann var hér ágæta Rasmus Kristian Rask. Hon-
hlekkist á. En listaverk bókmennt
anna eru „geymileg meðan byggj
ast heimar“, og sá fjársjóður
verður á endanum drýgstur, sem
varanlegastur er. Þegar reikning
arnir verða gerðir upp, þá verð
ur sá talinn mestur, er mest gaf
af geymilegum hlutum, og sú þjóð
in auðugust, sem mest á af þeim ..,, , , . _
fjársjóðum, sem hvorki mölur né Malum blandað
ryð fær grandað.“
Sé þessi mælikvarði lagður á ís-
Nærtækust lenzku þjóðina, er hún stórauðug
þjóð, og vér börn hennar að sama
skapi sem hluíhafar í andlegri
auðlegð hennar, ef vér kunmim
að færa oss þá fjársjóðu í nyt eins
og vera ber.
iðleikana á framsóknarbrautinni.
I þessu sambandi kemur oft
fram nokkur misskilningur, sem
ég vil leitast við að leiðrétta, og
geri það með því að vitna til eft-
irfarandi ummæla í fyrrnefndu
riti dr. Nordals:
„Sumir óttast, að meiri hætta
Menningararfur vor er enn þá
fleiri þáttum slunginn, og kem
ég nú að þeirri hlið hans, sem
nefna má hina hugsjónalegu arf-
leifff vora, er finnur sér með mörg
um hætti framrás í bókmenntum
vorum.
Verður mér þá efst í huga sú far
arþrá, löngunin til að kanna ó-
á ferð hj,á ykkur í
Landsð óbreytt
En þó að margt hafi breytzt síð-
an óg var hér á íslendingadegi fyr
ír 17 árum, þá er eitt óbreytt, nátt
úrufegurðin, umhverfið fríða og
svipmtkla, enda er það haft eftir
Árna PóLssvni prófessor, þeim orð
glaða og málsnialla mánni, að hann
hafi •k'omizt £vq að orði, er hann
var hér á ferðínni fyrir mörgum
árum, að hér á Vesturströndinni
væri ísland mieð ■viðbót. Sumum
(kann að þykja það-l'uilmikið sagt.
Hvað sem því líður þá minnir til-
komumlkið lar.dslagið á þessum
slóðum með útsýn Jjfcsnæ-viþaktra
tinda og ó haf út mjög á ísland. 1 s °
Orð iistaskáldsins iwn-ættjörð vora
ver'ða hér að lifandi-'veruleika:
um farast þannig orð: „Eg læri og jarl að ganga sjálfa sig niður
íslenzku til þess að læra að hugsa | jorðina, Ailt þetta getur komið
eins' og maður, til þess að útrýma fyrir; 3e hun ranglega skráð eða
þeim kotungsanda, sem mér hefir heimskulega iesin. En þó að ís-
verið innrættur írá blautu barns- iendingum h'afi oft verið brugðið
beini, til þess að stæla svo sál um að jj fornöldinni og hafi
mína, að hún 'kjósi heldur að skilja stundum hræðzt það sjáMir, ætti
en gagn s'tafi af sögunni, hún geti hunna stigu, að kynnast því nýja
gert menn að skýjaglópum eða og Qþehkta, sem jafnan hefir sér
natttröllum, þeir blíni u-m öxl sér kennl n0rræna menn; með öðrum
við líkamann en brióta á móti því
sem hún veit, að er satt og rétt“.
Þar sem hann, útlendingurinn,
dæmi Jóns Sigurðssonar eins að
losa þá við blindan ugg í þeim
efunm, — þess manns, sem var í
fann slíkan þroikamátt í námi ís- senn a]]ra fróð'astur um sögu þjóð
Landið er fagurt -og'frítt
og fannhvítir. jtjManna tindar,
himinninn heiður og blár,
hafið er skínandi bjart.
Á þessum slóðum er sannarlega
auðvelt að láta hu^ágn fljúga heim
um haf og þá" filkkP;.fi|t á þessum
dfegi, sem helga’ðji^gf 'ísiandi sér-
staklega, minnipguriúm og arfinum
þaðan. Og ekki þeff if’ að sú mynd
sem vér heimaaífh íslandsbörn
berum yfirleitt í'bÝjO'Sti af ættjörð en nóg sagt til þess að minna á
inni, hafi verið færð i'fegurri orða það, hvern dýrgrip vér eigum þar
lenzkrar tungu, hvílík andans' lind
ætti hún þá eigi að geta verið o.ss
íslendingum sjálfum. Og það
skyldi munað, að íslenzkan er
miklu meira en orðin tóm, þó að
hún sé flestum máhim merkilegri
frá málfræðilegu sjónarmiði, og
na kennd á fjölmörgum
háskólum víðs vegar um hinn
menntaða heim. Hún endurspeglar
lifskjör þjóðar vorrar, baráttu
hennar og hugsjónir öldum sam-
an. Hún er eins og séra Matthías
Jochumsson segir snilldarlega í
ljóðhvötinni ódauðlegu til vor
Vestur-íslendinga:
list, sem logar af hreysti,
lifandi sál i greyptu stáli,
andans form í mjúkum myndum,
minnissaga farinna daga.
Hér hefir verið stiklað á stóru,
ar sinnar og allra djarfastur og
hagsýnastur í baráttunni fyrir við
reisn hennar og hvers konar hags-
bótum. Só rótt á sagnfræðinni hald
ið, fer því fjarri, að hún eigi að
orðum, hin sterka landnáinshneigð
þeirra. Þessi landnámshugur
þeirra brúar djúp aldanna frá því
á dögum Leifs Eiríkssonar og fram
á þennan dag. Sá hugur fann sér
útrás í víðtækum landnámsferð-
um víkinganna til forna og hann
er skráður ljósu letri í hinu nýja
landnámi íslendinga og annarra
Norðurlandabúa vdðs vegar um
þetta mikla meginland.
Samanofin landnámshneigð norr
ænna manna að fornu og nýju er
frelsisást þeirra og sjálfstæffis-
ást, sem svipmerkt' hefir þá að
leggja á menn neinn herfjötur sama skapi. Frægasta dæmi þess
er landnám íslands og stofnun hins
forna íslenzka lýðveldis, enda hafa
landnámsmenn íslands réttilega
verið nefndir „frumherjar frelsis“,
því að þeir gérðust á því sviði
brautryðjendur norðan Alpafjalla
Boðorðið forna: „Þekk.u sjálf- meg slofnun þins íslenzka lýðveld
l-vírfí< c-I’An rlnn nnn í rfA/ín rfílrli ... __- . ...__ .
íortíðarinnar. Astundun hennar er
greiðasta og oft eina leiðin til
þess að gcra þá frjálsa, hæfa að
lifa í .vamtíðinni og taka á vanda-
málum líðandi stundar“.
an þig“ stendur enn í góðu gildi,
en til þess að öðlast slíka sjálfs-
þekkingu, er það nauðsynlegt, aff
menn vili sem mest um fortíð sína,
sögu þjóðar sinnar og ættar. Og
saga þjóðar vorrar er einmitt á-
gætlega til þess fallin að vekja
oss í brjósti heilbrigða sómatil-
finningu og framsóknarhug, því
að það er saga baráttu við andvíg éfæð;c:kp?-mriin n
kjör og þungar þrautir, en um ioaum 0« rétti
annað fram dásamleg sigursaga lít ° ° ’
búning en í þéssú'e'rnidi úr Lýð- sem móðurmál vort er, að því við illar og fátækrar þjóðar, sem lét
veldishátíðarljóðúhi"' ííúldu skáld- bættu, að það er Ivkillinn að hin- ekki bugast a-f erfiðleikunúm og
konu, sem söngíYoSíifrinn hérna um miklu andlegu fjársjóðum vor- sá að lokum fegurstu drauma sína
söng rétt áður en ég hóf mál mitt: um í bundnu máli og óbundnu. i rætast.-
is og Aiþingis 930, elzta þjóðþings
sem nú er við lýði í heiminum.
En samhliða ríkri sjálfstæð'istil
finningu sinni hafa norrænir
menn frá elztu tíð borið i brjósti
djúpa viröingu fyrir lögiun og
rétti. Kemur það fram i hinu
forna spakmæli: „Með lögum skal
land byggja.“ Enda þurfa sjálf-
virðingin fyrir
og rétti, samhærileg rétt
lætistilfinning að haldast i hend
ur, ef vel á að fara í hvaða þjóð
félagi sem er.
Framhald á 8. síðu.
í Staksteinum sama tbl. ee
sagt aff Framsóknarmeitn hpf»
haldiff því frant 1956 aff ógjör-
legt væri aff stjórna meff Sjált-
stæffisflokkmun vegnn fylgisleys-
is hans innan verkalýffshreyfing-
arinnar og meðal launþega en n»
ætti Sjálfstæffismenn að vera öffi*
uni flokkunt sterkari innan þess-
ara sömu ramtaka. Eitthvað inun
hér nú málunt blandað hjá
Mogga. Því verður ekki á móti
mælt, aff ríkisstjórn Ólafs Thorti
naut mjög tnkmarkaffs tralists
verkalýffsins. Hin tíffu og stór-
fellclu verkföll, sem þá riffu yfir
meff þeim afleiðingunt, aff fram-
leiðslustarfsemi og atvinnulíf við
sjávarsíffifna stöffvaffist i lengn
tíma, til stórkostlegs tjóns fyrir
þjóffarbúskapinn, tala ji.'ir skýra
máli. Það var gjörsamlega von-
laust verk fyrir þá ríkisstjóm, aö
ætla sér aff koma nokkru tauli
viff efirahagsmálin í þessu íandi
einmitt fyrir þaff, hve verkalýffur
inn var henni mótsnúinn. Mbí.
má vita, aff þessi staðreynd er
ntönnum ehnþá í alltof ferskn
ntinni til þess, að rangmæli geti
þar nokkru breytt. llitt er einnig
rangt, að Framsóknarmenn hafk
sagt, að Sjálfstæðisflokkurinn
væri nú sterkur: en affrir floikk-
ar innan þessava sanitaka. Þvi
betur fer því fjarri aff svo sé. En
sagt er aff ekki þurfi nema éinn
gikkinn í hverri veiffistöff. ÞaÖ
fylgi, sem flokkurinn á í verka-
lýðshreyfingúnni, þótt ekki s<6
mikiff, notar b'inn til þess a«3
kynda af kappi undir kaupkröfn
eldana. Og liann er sterkur i
nokkrum félögunt hálaunr.
inanna. Þau félög eru þaff þá líka
fyrst og' fremst, sem staffið hafa
aff verkföllum i tiff núverandi
stjórijiar.
Eínstætt afrek
Sjálfstæffismenn geta þakkaö-
sér jwð, að vinnufriður uefir ver
iff minni si. tvö ár en þurft hefffi
að vera. Eru þeir líka æriW
kampakátir yfir afrekunum. —•
Starfsémin er sjálfsagi flokks-
holl og skiptir þá minna máli
um þjóffhollustuna. Regm munur
er þó á því, hvaff vinniurufíanir
haf.a veriff miniii i tíð núveraíndl
ríkisstjórnar en stjórnar Ólaís
Framhald á 8. siðu