Tíminn - 20.09.1958, Blaðsíða 6

6
T f M I N N, laítgardaginn 20. septcmber 1058.
Útgefandi : FRAMSÓKNARFLOKKURIMN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur I Edduhúsinu við Lindargötn
Símar: 18 300, 18 301, 16 302, 18 303, 18 304.
(ritstjórn og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. Afgreiðslan 12323
Prentsmtðjan Edda hf.
Bein og eðlileg afleiðing
í SÍÐASTA LÖGBIRT-
ingatolaði auglýsir Inn-
fiutningsskrifstofan nokkra
hækkun á hámarksálagn-
ingu allmargra vörutegunda.
Yfirieitt er þessi hækkun Vz
—3% en á einstaka vörum
allt að 5%. Út af þessari
hækkun álagningar hefir
Morgunhlaðið haldið uppi
síðustu tvo dagana rætnum
blekkingaskrifum, þar sem
því er haldið fram, að með
þessu hafi ríkisstjórnin horf
ið frá fyrri stefnu sinni um
að halda verzlunarálagn-
ingu niðri, svo sem auöið er,
og orðið með þessu að taka
aftur þá lækkun, sem gerð
var árið 1956. Þessar full-
yrðingar eiga sér þó engan
stað.
ÞEG-AR núverandi ríkis-
stjórn tók við, var það eitt
af stefnuatriðum hennar og
liður í viöleitni til að draga
úr framfærslukostnaði og
bæta kjör almennings að
draga sem mest úr verzlun-
arálagningu og hafa hana
svo litla, sem nokkur kostur
væri. í samræmi við það var
verzlunarálagning lækkuð
á öllum helztu neyzluvörum
mjög verulega árið 1956. Hér
var um tilraun að ræða til
að leita aö réttu meöalhófi
í þessum efnum, enda lágu
ekki fyrir neinar öruggar
upplýsingar um það, hvað á-
lagningin mætti vera lægst
til þess að verzlunin þyldi
hana. Það er auðvitað sjálf-
sagt að hafa álagningu eins
lágt og unnt er, en þó eru að
sjálfsögðu takmörk fyrir
því, hve lág hún getur verið.
Reynslan sýndi, að hér var
gengið eins langt og nokkur
kostur var, og hefir þessi ráð
stöfun mjög stuðlað að því
að halda nið'ri verðlagi og
skapa jafnvægi. Ef það jafn
vægi hefði haldizt á öðrum
sviðum, og kóstnaður frem-
ur farið lækkandi en hækk-
andi, er lítill vafi á því, að
unnt hefði verið að halda
þessari lágu álagningu.
Óheillaöfl i þjóðfélaginu í
líki stjórnarandstöðunnar
unnu hins vegar að því öll-
um árum að raska þessu
jáfiwægi, blása upp verð-
toólgu, kaupgjald og verðlag
að nýju, og sú skemmdar-
starfsemi hefir því miður
tekizt að verulegu leyti.
Kaupgjaldskröfur t. d. verzl
unarstéttarinnar, sem Sjálf
stæðisflokkurin studdi af al
efii, náðu fram að ganga,
kaupgjald hækkaði almennt
og því fylgdi hækkun margs
konar kostnaðar. Þá bættist
og við hin almenna 5'% kaup-
hækkun, sem ríkisstjórnin
beitti sér fyrir í lögunum um
efnaihagsiréíðstafainir til
stuðnings atvinnuvegun um í
vor. Það, sem gerzt hefir síð
ustu mánuöina, og öllum er
augljóst, er það að öll þjón
usta hefir hækkað verulega,
og verzlun og vörudreiíing
er þjónusta og stærsti kostn
aðarliður hennar er vinnu-
laun.
Af þessu er augljóst, að
þau álagningarákvæði, sem
voru eins hörð og nokkur
kostur var fyrir þessar hækk
anir, voru nú orðin alger-
lega óraunhæf, og að ó-
breyttum ákvæðum hafði á
lagning raunverulega lækk-
að enn miðað við þjónustu-
kostnaðinn. Reynslan sýndi
hins vegar, að slíkri Iækkun
álagningar var ekki hægt að
halda áfram, og því var ekki
annar kostur en hækka á-
lagninguna eitthvaö til móts
við hækkun þjónustukostnaö
arins.
Þaö er þessi hækkun, sem
nú er komin til fram-
kvæmda. Hún mun vart
gera meira en vega upp á
móti hækkun dreifingar-
kostnaðarins og í raun og
veru samsvara nokkurn veg
inn þeim álagningarreglum,
sem settar voru 1956 og mið
aðar við laun og annan dreif
ingarkostnað, sem þá var.
Ríkisstjórnin hefir því ekki
vikið frá þeirri stefnu, sem
hún tók upphaflega að halda
álagningu eins mikið niðri
og nokkur kostur er. Álagn-
ingarreglur þær, sem settar
voru, hafa aðeins breytzt *i
samræmi við breytingar á
dreifingarkostnaði. Hér er
um beina afleiðingu annarr
ar þróunar að ræða, og
þetta mál er svo augljóst, að
undarlegt má heita að stjórn
arandstaðan skuli telja sér
fært að nota það sem tilefni
til árása, ekki sízt þar sem
hún á sjálf höfuösökina á
þeirri þróun launa- og efna-
hagsmála, sem hefir þessar
breytingar í för með sér.
Á það er vert að benda, að
þegar Morgunblaðið telur
fram þá álagningarhækkun,
sem orðið hefir og gerir sam
anburð, tekur blaðið ekki til
samanburðar þau álagning-
arákvæði, sem giltu 1956, áð-
ur en lækkun núverandi rík
isstjórnar átti sér stað, held
ur þau ákvæði, sem giltu
1957 eftir lækkunina. Ef fyrri
tölurnar væru teknar til hlið
sjónar, yrði samanburðurinn
nefnilega ekki hagstæður fyr
ir Morgunblaöið.
Það er ofur augljóst mál,
að þessi hækkun álagningar
innar nú er aðeins einn liður
í þeirri hækkunaröldu, sem
nú fer yfir og er bein og ein-
föld afleiðing af árangri
Sjálfstæðisma.nna í kaup-
kröfu- verkfalla- og verð-
bólgubaráttu, sem svo sleitu
laust hefir verið háð.
í tvö ár hafa Sjálfstæðis-
menn hrópað: Hækkið kaup
iö og geriö verkföll, — og
jafnvel látið atvinnurekend
ur bjóða hærra kaup, en þeg
ar aí'leiðingarnar koma fram
neita þeir allri aðild að kró-
anum. Þetta er gamall leik
ur þeirra, en lélegar sjón-
hverfingar verður hann að
teljast.
Getum við brúað bilið milli gjaldeyr-
isnota og gjaldeyristekna þ jóðarinnar
Ræða Vilhjálms Þór, bankastjóra, á abaifundi
Verziunarráís Isiands 19. september s, I.
Mér er ánægja að því að ávarpa ykkur hér í dag og gera
verzlunarstéttinni nokkra gr'ein fyrir ástandi í gjaldeyris- og
peningamálum og horfunum fram undan. Ég þakka fvrir
þetta tækifæri, en ég verð jafnframt að afsaka, að ég flyt nér
engan skemmtilestur, ég verð að bera fram fyrir ykkur kald-
ann venileikann eins og hann snýr að mér og okkur i Seðla-
bankanum.
heildargjaldej'risskuldin að með-
töldum öllum skuldbindingum 238
millj. kr., og hafði hún vaxið um
41 milljón frá síðustu áramótum,
en um 100 milljónir frá ársbyrj
un 1957 og um 119 millj'ónir frá
ársbyrjnn 1953. Hér þarf svo að
hafa í huga, að auk þessa hafa
verið tekin stórián bæði 1956,
1957 og 1958, Er því um að ræða
ógnarlegan gjaldeyrishalla á þess
•um tíma.
I

!
!
Viðskiptalífið er blóðrás hag-
kerfisins. Þess vegna verður þar
vart hvers konar veðrabrigða í
efnahagsmálum, þar jafnvel enn
skjótara og í ríkara mæli en ann
ars staðar. Verzlunarstarfsemin
og bankastarfsemin verða fyrst og
harðast vör við, þegar kreppir að.
— Undanfarin ár hafa verið erfið-
ir tímar fyrir þeasar starfsgrein-
ar. Hafa verið tímar óeðlilegra
viðskiptahátta. — Við, sem í Seðla
bankanum störfum, höfum ekki
síður en verzlunin orðið var við
þessa þungu erfiðleika. Við, eins
og þið, sem verzlunina annizt,
verðum að gera það, sem hægt
er til að bæta úr ástandinu og
kappkosta að leysa eftir beztu
getu úr vandamálum hverrar líð-
andi stundar.
Þær ráðstafanir, sem Seðlabank
inn hefur oft orðið ag leggja til
að viðhafðar voru, eða orðið að
grípa til, eru að sjálfsögðu oft
óþægilegar fyrir aðra aðila og þá
ekki sízt fyrir verzlunina.
Oft hefur virzt gæla minni skiln-
ings á tilgangi þessara ráðstafana
og nauðsyn þeirra, heldur en búast
mætti við. Sérstaklega hefur viljað
á því bera, að menn kvarti s-áran
undan harðstjórn í gjaldeyrismál-
um og hafi fundizt Seðlabankinn
slkera þar allt við nögl, jafnvel
eins og honum væri það eitt kær-
ast að toregða fæti fyrir viðskipti
og framfarir og að leggja fjötur á
framtak og sjálfstojargarviðleitni.
Þessi mynd er alröng. Þvert á
móti er það hlutverk Seðlabanka
og vilji okkar og ósk að stuðla
að sem frjálsustum verzlunar hátf
um og toagkvæmustum atvinnu-
rekstri i landinu. Hitt er svo ann-
ag mál, að Seðlabankinn hefur
aðrar skyldur, skyldur, sem hann
verður jafnvel að setja öllu ofar.
Á ég hér fyrst og fremsf við
tvennt: Annars vegar að gera það,
sem í hans valdi stendur til þess
að forðast peningaþenslu og sí-
fellda verðrýrnun gjaldmiðilsins.
í öðru lagi að vernda gjaldeyris-
forða þjóðarinnar og að tryggja
það, að þjóðarbúið geti ætíð stað
ið vig allar skuldbindingar sínar
út á við.
Þrátt fyrir margar tillögur og
ýmsar óþægilegar ráðstafanir,
verður það að viðurkennast, að
Seðlabankanum hefur ekki orðið
mikið ágengt í baráltu sinni gegn
sívaxandi peningaþenslu og verð-
veröbólgu. — Þenslan í banka-
kerfinu hefur verið mikil og því
miður hefur útlánaaukningin far
ið slórkostlega vaxandi. Þannig uk
ust útlán allra bankanna um 465
milljónir frá síðustu áramótum til
ágústloka. Á sama tíma í fyrra var
þessi aukning 288 milljónir króna.
Þessi þróun, sem er mjög á ann-
an veg en vera skyldi, á sér djúp-
ar rætur í hinu mikla jafnvægis-
leysi, sem ríkir á flestum sviðum
íslenzks þjóðarbúskapar, og af-
leiðing jaínvægisleysisins er aug
ljós: umframeftirspurn á öllum
^ sviðum, hækkandi verðlag, rýrn-
i andi kaupmáttur peninganna og
gjaldeyrisskortur.
Frjálsri og heilbrigðari við-
1 skipti, sem hljóta að vera það
msrkmið, sem verzlunin óskar sér
og vill keppa að, geta aldrei þró-
azt við slíkar aðstæður. Þess vegna
er þess að vaénta, að verzlunar-
stéttin skilji betur en aðrir nauð
syn þess, að gerðar séu hverjar
þær ráðstafanir, sem mögulegar
eru tii þess að bæta hér úr, vinna
bug á þessum erfiðleikum og
Vilhjálmur Þór
skapa sem fyrst grundvöll frjálsra
og heilbrigðra viðskipta, þó að
það í bráð skapi óþægindi.
Við skuluin svo koma að hinu
— að varðveizlu gjaldeyrisforðans
eða með öðrum réttari orðum
þeirri viðleitni Seðlabankans að
forða landinu frá greiðsluþroti
úf á við. Um gjaldeyrisforða er í
raun og veru ekki lengur að ræða,
þvi ag Segiabankinn hefur þegar
orgið að taka mjög mikil bráða-
birgðalán erlendis til að forða
vandræðum. í öðrum löndum er
talað um ugg og ótta, ef gjaldeyris
forðinn fer niður fyrir meðal þarf
ir viss hluta árs. Sum lönd telia
sig sjá hættumerki, ef forði, raun-
veruleg gjaldeyriseign, fer niður
fyrir hálfs árs notkun landsins.
Það eru þau lönd, sem rík eru og
hafa efnáhags- og gjaldeyrismál
í góðu lagi. — Önnur setja að-
vörunarmarkið við þriggja mán-
aða forða.
Hjá okkur eru öll slík mörk
löngu farin.
Hér er engmn gjaldeyrisforði
til í þessari merkingu. Hér er að
eins um skuldir að ræða, — um
það að ræða, hvað forsvaranlegt
er og tovað hægt er að skulda
miklar bráðabirgða-gjaldeyris-
skuldir.
Verzlunarstéttin er í nánari
tengslum vig umheiminn en flestir
aðrir landsmenn, og henni ætti
þvi áreiðanlega að vera Ijósari en
nokkrum öðrum nauðsyn þess, að
ekkert það má gerast, sem eyðilagf
getur trau^t e(rlendra þjóða á
getu íslendinga og vilja þeirra til
að slanda vig skuldbindingar sín
ar, en það er einmitt þetta, sem
Seðlabankinn verður að setja öllu
öðru ofar í viðhorfi sínu til gjald
eyrismála. í þessum efnum dugir
engin sjálfsblekking, það verður
að horfast í augu við veruleíkann,
eins og hanu er, og reyna ag gera
úr honum allt hig bezta.
Ég skal reyna að gera ykkur
grein fyrir því með nokkrum orð
um hvernig ástandið í gjalcjeyris
málum er nú raunverulega. Um
síðustu mánaðamót' var nettó-
skuld bankanna í erlendum gjald
eyri 49 millj. kr., og var þó þar
j talið til eigna ónotað lánsfé er-
lendis, að upphæð 73 millj. kr.
Gjaldeýris&’tað/an hefur veipnað
um 44 milljónir, það sem af er
: þessu ári, og er um 48 milljónum
1 verri en á sama tíma á s. 1. ári.
Raunveruiega er þó gjaldeyrisstað
an mun verri en þetta vegna hinna
geysilegu skuldbindinga í erlend
; um gjaldeyri, sem bankarnir hafa
tekið á sig í formi ábyrgða og
greiðsluloforða. í lok ágúst var
Af þessu og þessum tölum er
ljósl', að í gjaldeyrismálum hefur
að undanförnu verið teflt á tæp-
asta vaðið, oft hefur liílu mun-
að ag ísiendingar gætu staðið við
allar skuidbindingar sínar i er-
lcndum gjaldeyri. Þetta hefur þó
heppnazt. En Ijóst er, að ekki
hefur verið nokkur möguleiki að
rýmka um gjaideyrissölu undan-
farna mánuði, ef ekki átti að
stefna út i beinan voða. í raun og
veru hefur aðeins verið hægt að
halda uppi eins mikilli gjaldeyris
sölu og raun ber vitni meg stór-
felldum erlendum lántökum. í
þessu sambandi skulum við hafa
vel í huga, að það er mjög vafa
sanit að ísiendingar geti, jafnvel
þótt þeir vifji, haldið áfram að
afla nægilegs fjármagns á næstu
árum til þess að brúa jafn mikið
bil, sem verið hefur á milli gjald-
eyrisnota og gjaldeyristekna þjóð
arbúsins. Þag er jafnvel enn þá
vafasamara, hvort það er íslend-
ingum ráðlegt. að binda framtíð-
inni þyngri skuldabagga, en þeg
ar hefur verið gert.
Ég vona, að aí því, sem nú hef
ur verið sagt, hafi tekizt að gera
ykkur grein fyrir tvennu: í fyrsl'a
lagi, að gjaldeyrisskömmtun und
anfarinna mánaða hefur verið brýn
næiðsyn, — staðreynd, sem horf
ast varð í augu við, ef varðveita
átti lánstraust' íslendinga út á
yið og forðast átti algjört þrot —
í öðru lagi, að engin von er íil,
ag úr rætist á sviði gjaldeyris-
mála á næslunni, nema til komi
veruleg stefnubreyting í efnaihags
málunum almennt.
I þessu efni er raunar um það
að ræða að koma verður á raun-
verulegu jafnvægi milli framtooös
og eftirspurnar eftir innlendum
verðmóítum og eftir erlendum
gjaldeyri, meðal annars með sam-
drætii hinnar mikiu fjárfestingar,
sem nú nemur þriðjungi þjóðar-
teknanna á ári. Ég mun ekki fara
hér út í að ræða þær aðrar leið-
sem til greina koma í efnalh-ags
málunum almennt. Ykkur eru þær
margar kunnar. Hér hefur ekki
skort góð ráð, heldur vilja og
þor til að framkvæma stefnu. Þið
vitið sennilega jafnvel og ég, hverj
ar líkur kunna ag verða til þess,
að á næstu mánuðum eða næsta
ári, takizt að koma á því ástandi
í efnahagsmálum, sem er nauðsyn
leg forsenda heilbrigðs efnahags
lífs og frjálsari gjaldeyrisvið-
skipta. Allir vilj-a vafalaust keppa
að því marki, en á meðan því er
ekki náð, verðum við að gera hið
bezta úr því ástandi, sem ríkjandi
er, með þeim bráðabirgðaaðgjörð
um, sem hægt cr að koma fram.
Eins og ég sagði hér áðan, þá er
jafnvægisleysið, sem ríkir á flest
um sviðum islcnzks þjóðarbúskap
ar, undirrót mestra okkar vanda-
mála, en af því leiðir umfram-
eftirspurn á flesf öllum sviðum og
þar að leiðandi síhækkandi verð
lag, rýrnandi kaupmáttur krónunn
ar og gjaldeyrisskortur. Það sem
þarf og verður að keppa að, er
að orka fáist tii að bæta úr mein
semdúnum sjálfum. En nieð/n
það heppnast ekki, eða þangað til
það heppnast, verður að gera aðr
ar ráðstafanir, sem minnka voð-
ann.
Eitt af þvi, sem ég ætla að gæti
orkað verulega til bóta sem bráða-
birgða aðgjörð, er verötrygging
sparifjár. Mér virðist ekki hægt
að horfa upp á það lengur,' að
þeir, sem spara saman fé, leggja
Framhald á 8. síðu.