Tíminn - 07.02.1959, Blaðsíða 7

T í M I N N, laugardaginn 7. febrúar 1959.
3
En stöldrum ekki við fil |
að harma. grátum ekki for-
tíðina. Ef sumir horfa súrir
á almenning snúa baki við
leikhúsinu, ef gróðabrallar-
arnir reyna að hæna lýðinn
að sýningum sínum, er vert
að taka eítir því, að hið op-
infoera er nú farið að vakna;
yfirvaldinu hefir nú loks
skilizt, að leikhúsið er upp-
eldistæki lýðsins. Þeir, sem
búa langt frá stórborgunum
eða fyrir utan París, mega
ekki fara á 'mis við íeikhús-
in.
Eins og kunnugt er, 'er leiklist-
arlífið aðallega bundið við París.
Til eru að sjálfsögðu falleg leik-
ihús úti á landi; Grand Théátre de
Maurice Gravier:

SviSsmynd úr „La Vie
Parisienne", sem s/nt var á Théatre du Palais Royal.
Ánnar hluti
vaxtarmesfn I frönsku leiklistarlífi
Bordeaux er frægt; það er verk
Gabriels'. arkitektsins, sem teikn-
aði Concorde-torgið í París einnig
'ber að nefna fallcga leikhúsið í
Besancon, sem skemmdist af
bruna í sumar, að ógleymdu stór-
Jeikhúsinu í Nancy, en hin glæsi-
3ega framhlið þess er eitt af því
sem sómir sér bezt við Stanislas-
lorgið. En leiklistarstarfsemi sú,
sem <rekin er við mörg þessara
Jeikhúsa, er helzti ófrumleg. Góð
iiljómsveit, skipuð kennurum við
tónlistarskóla staðanna, leikur
undir á sýningum söngleikja og
gamansöngleikja, sem eru af hinu
hefðbundnasta tæi. Stundum kem-
air fyrir, að leikflokkar frá Parjs
ílytja í þessum leikhúsum sein-
asta sigur stórgötunnar, og er þar
oftast um að ræða sýningar, sem
eru með nokkrum listrænum og
itæknilegum tilþrifum. En fram-
lag borgajma úti á landi til þró-
unar leiklistar hefir lengi verið
hverfandi. Allt kom frá París og
ekkert lið af þessum stöðum,
hvorl sem um var að ræða leik-
Jistarmenn cty höfunda. Oftast
gætir engra áhrifa frá þóssum
stöðum á leikritagerðina. Aftur
bafa blómgazt mjög nú í rneira en
öld bókmenntir einstakra héraða,
einkum á sviði skáldsagna og
Ijóðagarðar.
Það er Copeau, sem á enn heið-
urinn skilið af því, sem almennt
er nú kallað í dag „lislamannaút-
færslan" eða „décentralisation
artistiq«e“. Það var í kringum
1924, að Copeau gafst einn veður-
dag upp á því að stjórna Théatre
du Vieux Colombier. Hann yfir-
gaf Paríi' og hélt til Búrgund á
beztu vínekrujörðina þar, í Pern-
and-Vergelesse, rétt hjá Cham-
bertin. Hann vildi draga sig í hlé,
endurskoða afstöðu sína, og hann
vildi ljka skóla nýja leiknema.
Hann stofnaði því þarna nokkurs
konar sveitaleik-kóla. Bændurnir
á staðnum voru fyrs't í stað hissa,
en bundust, þegar á leið, vináttu
við meisíarann og lærisveina
hans, sem þeir kölluðu kitmpán-
lega „les Copiaux“.
Þcir Copiaux-íélagar fóru þar
um sveitir eins og Thespis í vagni
sínum; þeir sýndu bændum í bæj-
um og þorpum og íbúum smáborg
anna fram á, að leiks'tarfið var
líka gcfugt starf. Þeir léku úti á
víðavangi, í heyhlöðum eða undir
skýlum í skólaportum; viðfangs-
efnið voru velþekktir skopleikir
eða „farsar“ eða klassísk verk,
sem enginn hafði vogað sér fram
að þessu að leika svo fjarri borg-
um. Þeim tókst þetta og það var
vcrðskuldaður sigur. Fimmtán
mannasveitin eða La Compagnie
des Quinze (sem spratt upp af
Copiaux-liðinu) tók brátt að
spreyta sig á nýjtun leikritum,
sem skrifuð voru sérstaklega fyrir
hana. Henni áskotnaðist lcikrita-
skáld, André Obey, sem samdi
fyrir Fimmtán menningana sjón-
leikinn Nói, sem íslenzkum leik-
húsgestum er kunnur af sýning-
um Leikfélags Reykjavjkur fyrir
nokkrum árum, sem og Brottnám
Lucretiu (lé viol de Lucréce).
Fimmtán-menn' -. ?arnir a’tu svnt
Parí.arbúum verk sín kinnroða-
iaust. Copeau hélt tii Parisar með
hinn unga leikílokk sinn. Um
tíma settist hann aflur að við
Theéátre du Vieux Colombier,
sem hann hafði þsgar t.ekið ást-
í'óstri við. Enn í þstta skiptið
\ar það sveitin, sem gaf París for-
dæmið.
Copeau lézt árið 1938. Skömmu
fyrir stríðið hélt Léon Chaucerd,
lærisveinn hans, með farandflokk,
les Comidiens Routiers, sem bú-
inn var einföldum og henlugum
'leikbúnaði, til ýmissa héraða í
Frakklandi, aðallega til hinna
fögru héraða í Suður-Frakklandi.
Hann -hélt þar sýningar bæði í
gömlum og nýjum verkum. Fólk-
ið, scm flestu hafði aldrei gefizt
kostur á að sjá reglulegt leiksvið
nó fara til bæjanna í leikhús, var
hið ánægðasta að uppgötva ann-
að eins. Menn þyrptust upp að
sviðinu og klöppuðu fyrir prýði-
legum leiksýningum. Vegna striðs-
ins og upplausnar settist Léon
Chaucerd að um tjma í Toulouse.
Hann hitti þar ungan námsmann,
sem lét sig drevma um að koma
upp leikflokki áhugamanna. Þeir
fclagar og vinir þeirra komu oft
saman uppi á kornhlöðulofti í
liúsi fjölskyldunnar í Toulouse;
og þannig varð til Grenier de
Toulouse, leikfélag áhugamanna,
sem brátt óx upp í hóp ágætra
atvinnuleikara; (leikhús áhuga-
manna eru sórstaklega mörg og
gróskumikil; getum þess hér um
leið, að í Frakklandi eru sýndar
árlega fjörutíu og tvö þúsund
Ballett-atriði o. operunni „Isoline"
sýningar af áhugamönnum ein-
um). Þannig leikur ■*Maurice
Sarrazin í hópi ágætra leikara,
sem sumir hverjir eru orðnir þjóð
kunnir eins og til dærnis Sorans,
sem nú tilheyrir leikflokk Vilar’s
við Alþýðuleikhús ríkisins í París
(TNP). Leiksýningar hjá Grenier
de Toulouse fóru fram í ýmsum
leiksölum í Toulouse, en ennfrem
ur i öðrum borgum og bæjum,
sem leikflokkurinn ferðaðist til í
smábifreið sinni. Leikin eru
Moliére, Shakespeare, Marivaux
svo og nútíma gamanleikir og það
bæði í hlöðum, undir berum
himni og í skólum. Það má segja
að Grenier de Toulouse gegni á-
þekku hlutverki i Suður-Frakk-
landi (nánar í Suðves'tur-Frakk-
landi) og Ríkisleikhúsið gegnir í
Svíþjóð eða í Noregi. Ég hygg,
að á Islandi séu til samsvarandi
stofnanir, sem styrkja áhugamenn,
er fást við leiklist. í þessu liifelli
var það einn maður, sem átti
frumkvæðið að öliu. í austúrhér-
uðum, í Elsass og í Lothringen,
eru það bæjaryfirvöld ýmissa
staða, sem bundizt hafa samtökum
um stofnun leikfélagsins, Centre
dramatique de l'Est með aðsetri
í Colmar. Leikrit, sem frumsýnd
hafa verið í Colmar, eru síðan
sýnd í helztu bæjum Elsass og
Lothringen. Hér er mikið um
klassísk leikrit að ræða.
Rekja vorður útileiklistarhátíð-
irnar, sem farið hefir fjöigandi nú
á seinustu tuttugu árum, til við-
leitni þeirrar, sem miðað hefir1
að því að færa út Iistalífið. Fyrst
var leikið í hinum fornrómversku
leikhúsrústum, til dæmis í Orange
en síðan hafa alls konar minnis-
merki þótt hæfa til þessara téik-
sýninga, svo sem kastalarnir j
Angers, biskupahallirnar í Arras,
gönnil borgartorg i Sarlat. Ein
þessara hátíða er iöngu rómuð;
það cr hátíðin í Avignon, sem
Jean Vilar er hvatamaður að. Það
er í Avignon, sem frumsýndar
hafa verið margar þessara sýn-
inga, sem verulegur ljómi hefir
stafað af: Cid, Prinsinn af Honi-
bourg með Gérard Phiiippe, Dauði
Dantons með Ivernei. Nú hefir
honum verið falin stjórn Alþýðu-
leikhúss ríkisins eða Thcátre
National Populaire; hefír hann
fiutt í hina víðu sali þess (í leik-
salnum eru meira en fjögur þús-
und sæti og aðgangurinn er ódýr)
sama sviðsbúnað og hann hafði ætl
að til leikja undir berum himni.
Jafnvel við innanhússýningar
hefir Vilar engin leikt.jöld og eng-
in tjöld eru fyrir senunni; sviðið
er opið og oft búið svörtum dregl-
um. Oft nægir honum að iáta
syiðsmennina sína flytja til
nokkra stóla, til að koma okkur
í skilning um þáttaskipti. Vilar
hefir endurheimt þennan einfald-
1 (Framhald á 8. síðu)
Atburðirnir frá 1942
Dagur á Akureyri segir svo-
fyrir nokkru:
„Sagan frá 1942 endurtekur
sig nú um þessar mundir í lítiB
breyitri mynd. Þá ruku allir
stjórnmálaflokkarnir nema Frani
sóknarflokkurinn í það ábyrgðat
lausa verk, að breyta kjördæma
og kosningafyrirkomulagi á tím-
iint, þegar verðbóligualdan var affi
skeiia yfir landið með ægiþunga
sínum. í stað þess að ráðast gegn
vaxandi dýrtíð, sem stafaði a,
hinu óeðlilega ástandi stríðsár-
anna, var ábyrgðarsamri fíkis-
stjórn sundrað fyrir áhrif
skaminsýnna tækifærissinna í
Sjálfstæðisflokknuni, gert banda
lag við komnninista, efnt til
tveggja kosninga um lítilsvert
málefni, miðað við aðstæður,; oig
verðbólgunni þannig grafnir áúft
veldir farvegir um allt efnahags-
kerfið, svo að síðan höfum við
látlaust háð baráttu við ágahg-
þessa mikla flóðs, líkt og strand
búar Hollands, sem börðust um-
aldir við árásir hins óstöðvandi
hafs á lága strönd þeirra.“
Sama sagan
Og Dagur segir enn fremur:
„Enn í dag, um 17 árum eftir
þessar vanhugsuðu stjórnarað-
gerðir, þegar nauðsyn krefst
þess af ráðalnönum þjóðariunar.
að fyrst og fremst sé sætzt á
rétta leið í efnahagsmálumiiii, eit
önnur verkefni látin bíða betri
tíma, standa Sjálfst.menn fyrii
því, að vekja úlfúðaröldu meðal
þjóðarinnar út af kjördælnaskip
iin (sem þeir áttu sjálfir megii?
þáttinn í að móta), en stinga
svefnþorni alla viðleitni um sant
stillingu flokka oig,: starfsstétta
í sveit og við sjó, um lausn mesta
þjóðarvandans, efnahagsmál-
anna“.
Undirbúningsviðræður
Dagur heldur áfram: ; .
„Þótt viðræðum um þetta sam
koinulag'satriði í sáttmála fýrrv.
ríkisstjórnar liafi verið frestað
fram á seinni helining kjörtíma ,
bilsins, fór fjarri því að það. mál
lægi í algeru þagnargildi. ,Hc«
var aðeins um frestun að ræða.
vegna annara mála, sem 'ékki
þoldu bið og varð því að afgréiða
á undan. Voru þetta jafn eðlilcg
vinnubrögð og framast er liægt
að liugsa sér. Á s.l. hausti tóku
stjórnarflokkarnir upp undirbún
ingsviðræður sín á milli um njál
ið, og var fyrirhugað að halda
þeim áfram og að sjálfsögðu að
ljúka þeim fyrir rcglulegar kosn
ingar, sem fram hefðu átt að fara
í júní 1960, þannig að kleift hétði
verið að leg'gja fyrir kjósendui
þær tillög'ur, sem sættir yrðu
um. Framsóknarmenn geta fús
lega játað ,að þeir áttu ekki vou
á þeirri óbilgirni, sem náði há-
marki sínu á Alþýðusambajids-
þingi, og varð til þess að liaga
ræturnar undan áframhaldandi
stjórnarsamvinnu. Einkum trúðu
þeir fastlega á örugga samstöðu
Alþýðuflokksins, hváð sein á
dyndi, þrátt fyrir nokkra óheilla
vænlega fyrirboða I framkojnu
og verkurn liægri manna í þeim
flokki. Það kom því væigast sagt
flatt upp á Franisöknarmenn,
þegar þeir atburðir ge'rðúst, aff
Alþýðuflokkurinn myndaði
minnihlutastjórn undir. vernd
Sjáifstæðisfl. og eitt aðalbaráttn
mál hennar skyidi vera hvatvís
leg bylting á kjördæinasjíipun
landsins. Svo virðist, eftir ípál-
flutningi Alþýðuflokksnianna aff
dæina, sem þeir telji það ekkt
liafa verið gerlegt að leysa máliff
í samvinnu við Fiainsókiiarmeno
en um það geta þeir ekki nieff
rökum dæmt, nieðaii viðræðum
um efnisatriði niálsius var alh
ólokið og voru raunar rétt á byrj
unarstígi niilli stjórnarflokk-
anna. Framsóknarmenn undrast
því þelta brottblaup samstárfs-
flokks siiis úr því stjórnmála-
bandalagi, sem beztu menn Al-
þýðuflokksins töldu ú sínuiii
tíma marka aldalivörf i stjórn-
málasögu síðustu ára.“