Tíminn - 20.06.1959, Page 5

TÍMINN, laugardaginn 20. iím. 1959.
Guftmundur B. Árnason, Akureyri:
DÓMUR REYNSLUNNAR
inningarorð:
METÚSALEM SIGFÚSSON
í 13. tölublaði „Verkamannsins“
iþ. 10. apríl sl. birtist löng, laglega
rituð og ísmeygileg áróöursgrein
um kjördæmamálið og hlutfalls-
kosningarnar fyrirhuguðu.
Það er nú búið að rita mikið um
það mál, og ég ætla ekki að bæta
miklu þar við, aðeins litlum at-
hugasemdum við tvö aðalatrið|i
greinarinnar og nokkrum lokaorð.
um.
Höfundur byrjar grein sína með
spurningunni: Hvað er lýðræði?
Síðan tekur hann upp langar til-
vitnanir úr ritgerð eftir Svíann
Anders Örne og á þeim byggir
hann niðurstöður sínar um það,
hvað sé lýðræði. En í þessum tiL
vitnunum segir: „Lýðræði er þar,
sem lýðurinn eða þjóðin ræður,
þ. e. stjórnar sér ,sjálf.“ Auðvitað
er þetta rétt. Lýðræði er þar, sem
lýðurinn eða þjóðin hefir sett sér
lög, þótt þau séu ekki alls staðar
eins. En í þessu sambandi vildi ég
leyfa mér að spyrja greinarhöf.
undinn, sem mun vera kommún-
isti, þar sem hann birtir grein sína
í „Verkamanninum“, sem af flest.
um mun talinn eitt af ómerkustu
blöðum landsins.
Hvernig getur það verið — sam.
kvæmt þessu — að í Rússlandi sé
lýðræði — jafnvel hið fullkomn-
asta lýðræði — eins og foringjar
kommúnista hér hafa verið látnir
reyna að telja íslenzku þjóðinni
trú um? Það er þó vitao, að það
var aðeins örlítill hluti rússnesku
þjóðarinnar — kommúnistaflokk.
urinn — sem hrifsaði til sín völd.
in með ofbeldi og setti henni lög
í fyrstu. Og síðan hefir flokkurinn
— eða öllu heldur einn maður -—■
ráðið þar lögum og lofum, en ekki
lýðurinn eða þjóðin; þar eð hún
hefir ckki fengið að velja sem full
trúa sína á þing þjóðarmnar aðra
menn en -þá, sem flokkurinn hefir
skammtað henni.
Að loknum tilvitnunum sínum í
rit Anders Örnes segir höfundur
£rá eigin brjósti: „Þegar ræða skal
um kjördæmaskipan landsins og
breytingar á henni, hljóta menn
fyrst og fremst að verða að hafa
það í huga á hvern hátt kjördæma
skipunin getur bezt trygsc raun-
verulegt lýðræði í landinu." Og til
þess að ná því takmarki telur hann
að það beri að leggja niður gömlu
kjördæmin, breyta þeim í stærri
kjördæmi og hafa þar hlutfalls.
kosningar.
Það mun nú samt orka mjög tví
xnælis, að lýðræðið verði betur
tryggt til lengdar með þeirri
breytingu. E.n það er þó aðal atrið.
ið. Og nú hygg ég að við nána at-
hugun verði þeir margir, sem ótt-
ast að hlutfallskosningar færi
þjóðinni enga gæfu, heldur þvert
á móti. Eða hvað segir reynslan í
því efni? Hún hefir hingað til ver.
ið talin öruggasti og ólýgnasti dóm
ari í hverju máli. Tökum. til dæmis
þrjú af mestu lýðræðisríkjum
heimsins: Frakkland, Bretland og
Bandaríki Fíorðúr-Ameiíku. í fyrst
talda landinu hafa verið stór kjör-
dæmi og hlutfallskosningar. En í
hinum tveimur einmenningskjör.
dæmi. Segir reynslan að lýöræðið
standi fastari fótum í Frakklandi
en í hinum löndunum? .Nei,. þvert
á móti. Raunveruleikinn er sjl, að
í Frakklandi hefir á síðustu árum
ríkt meira öngþveiti í stjóra.u.iL
um en í nokkru öðru lýðræð..-rL<i.
Þar hafa verið fleiri flökkar og
tíðari stjórnarskipti og lyðræðið
xiú í 'heljargreipum. Hio -ama ó-
lán og Frakkar hafa oro.ð fyrir
vofir nú yfir íslenzku þjóöinni, ef
hún fer að dæmi þeirra og tekur
upp stærri kjördæmi með hlut.
fallskosningum. Flokkafjöldinn og
grundroðinn, sem hlutfallskosning
ar skapa, eru varðveizlu Jýðræðis.
ins stórhættulegir. Vil cg í þessu
sambandi leyfa mér að vitna til
áthyglisverð.ra orða alþingismanhs
Norður-Þingeyinga, Gísla Guð.
Hmndssonar, er hann lét falla í út.
▼arpsræðunum um kjördæmamál-
18: Hann sagði: „Frelsinu, lýðræð.
inu ög mannréttindúnum í þessu
landi stafar engin liætta af hinum
fornu kjördæmum. En því .stafar
mikil hætta af ýmsu öðru, sem
gert er eða iátið ógert meðan
menn dunda við að slá sig til rétt.
lætisriddara og bíta í skjaldarrend.
ur að óþörfu.“ — Þessi orð hins
mæta manns eru áreiðanlega eftir-
tektarverð og sönn. Framtíð lýð.
ræðisins, sem mest er um vert,
stafar engin hætta af núverandi
kjördæmaskipan og verður örugg-
ari, sé henni ekki breytt. Og mis.
ræmi, vegna fólksflutninga í land.
inu, má lagfæra á annan hátt.
Með allri virðingu fyrir höfundi
greinarinar í „Verkamanninum",
held ég að flestir skynsamir menn
muni taka meira mark á dómi
reynslunnar en langloku hans í
„Verkamanninum". Það skyldi þó
aldrei vera að greinarhöfundurinn
æski sams konar stjórnmálaþróun.
ar hér og í Frakklandi, þótt hann
láti annað í veðri vaka?
í smágrein er ég skrifaði í sl.
desembermánuði og birtist í 7.
tölublaði „Dags“, leitaðist ég við
að opna augu íslenzku þjóðarinnar
fyrir þeirri^ hættu, sem nú ógnar
framtíð hennar og frelsi. Benti ég
þar á hina hatrömmu valda- og
togstreitu lýðræðisflokkanna sín
á milli.
En hvaS hefir svo gerzt síðan ég
skrifaði. þessa grein? Því miður fór
eins o.g líkur bentu þá til, að í stað
þess að stíga ,spor í friðaráttina,
tók ríkisstjórnin upp nýtt og mjög
viðkvæmt deilumál — kjördæma.
málið ■— sem aðalmál sitt. Hefir
það verið aðalverk hennar þessa
mánuði, er hún hefir setið að völd
um, að vinna að því að koma á
breytingu á kjördæmaskipun lands
ins, að því undanskildu að kippa
til baka óraunhæfum kauphækk-
unum, sem foringj.ar Sjálfstæðis-
flokksins og kommúnista knúðu
fram á sl. sumri af pólitískum á.
stæðum, en engin grundvöllur var
fyrir. Var ríkisstjórnin lengi að
makka við kommúnista um fylgi
við fyrirhugaða stjórnarskrárbreyt
ingu og átti svo annríkt vio það,
að þingstörfum varð stundum ekki
sinnt. En kommúnistar eru kænir
menn og margvísir í refskák sjórn.
málanna, hafa líka notið fræðslu
og handleiðslu slægra lærifeðra.
Þeir létu stjórnarflokkana ganga
lengi á eftir sér með grasið í skón
um og settu ýmis skilyrði, þótt
þeir í hjarta sínu kysu ekkert
fremur en breytinguna á kjör-
dæmaskipaninni, þar eð þeir sáu
réttilega, að hún var stórt spor og
stefndi eindregið að hinu lang.
þráða -lakmarki þeirra: algerðri
upplausn og öngþveiti meðal þjóð
arinnar og valdatöku þeirra, er
svo væri komið. Hafa stjórnar-
flokkarnir með þessu óheillatil-
tæki sínu að vekja upp nýtt og
heitt deilumál bætt gráu ofan á
svart og staðfest þann grun, sem
ég lét í Ijós í áðurnefndri grein
minni: að hin illu öfl Sturlunga.
aldarinnar leiki hér enn lausum
hala og stefni að því, ag sagan
frá 1262 endurtaki sig.
Og nú vil ég spyrja: Hvers vegna
felur höfundur Varkamannsgrein.
arinnar sig undir einu Þ? Gæti
það hugsazt að hann hafi ekki vilj
að birta nafn sitt, vegna þess að
þá myndi augljóst þeim, er hann
þekkja, af hve miklum heilindum
greinin er rituð? Og varlega
skyldu menn taka mark á greinum
þeirra manna, sem um hið örlaga-
ríka kjördæmamál rita, og ekki
þora að koma fram í dgsljósið.
Að lokum vil ég skora á alla góða
fslendinga, sem unna landi sínu
og þjóð og sérstaklega þó á yngri
hluta þeirra, sem kosningarétf
hafa og mest eiga á hættu, að rísa
sem einn maður gegn þessum var
hugaverðu breytingum á stjórnar-
skránni og hrinda þeim með því
að gefa Framsóknarflokknum at
kvæði sitt í þetta sinn, því að fái
ílokkarnir þrír, sem að kjördæma
skipaninni standa, meiri hlutr
þingmanna kosinn í næstu kosn
ingum, er lækifærinu glatað og
hlutfallskosningar verða lögleidd
ar hér.
Ilafið í huga bilra reynslu hinn-
ar gáfuðu og frelsiselskandi þjóð.
ar — Frakka — er fyrstir allra
hófu merki iýðræðisins með stjórn
arbyltingunni miklu 1789, en hafa
nú neyðzt til að afsala sér lýðræð-
inu — að minsta kosti um sinn.
Þannig hafa hlutfallskosningarnar
tryggt lýðræðið þar. Og þær hafa
skapaö of marga flokka og erfið-
leika í fleiri löndum. Dómur
reynslunnar er áreiðanlega miklu
öruggari leiðarvísir að réttu marki
en fullyrðingar reikulla stjórnmála
foringja, sem hatur og valdafíkn
hefir glapið sýn — eða manna
istarblindra af ofsatrú kommúnism
ans. Við höfum vissulega frekar
of marga en of fáa stjórnmála.
flokka og meira en nóg af þrasi og
sundrungu þótt hlutfallskosninga.
fyrirkomulagið sé ekki tekið upp
hér til að auka hvort tveggja.
Guð' og gæfan forði okkar ófor-
sjálu þjóð frá því óláni.
Metúsalem Sigfússon var einn
. bændanna í Jökuldal, þegar ég
j íluttist bangað.Hann bjó á Skeggja
' stööum. Samvistir okkar í sveitinni
urðu þó skammar. Kona hans tók
mein mikið hið .sama sumar og lá
j síðan á sjúkrahúsi, en þá þegar
! voru innviðir heimilanna orðnir
svo veikir, að eigi mátti annað
hjóna forfallast, svo búskapurinn
væri ekki úr sögunni. Hann brá
búi hið næsta ár. Eg var vitni að
raunum hans um þá ráðabreytni,
en sú slóð er nú orðin fjölfarin.
, Hann fluttist burtu og kom þar
ekki við sögu siðan, en var JökuL
dælingur til hinztu stundar.
Metúsalem var fæddur í Snjó-
holti í Eiðaþinghá 11. desember
1883. Hann átti óvenjusterkar kyn.
rætur á Austurlandí og helzt um
66 stúdentar útskrifuðust úr Mennta-
skólanum á Akureyri á þessu vori
Menntaskólanura á Akur-
eyri var slitið við hátíðlega
athöfn í fyrradag, 17. júní.
Alls ur'ðu nemendur í skólan
um 390 á liðnum vetri, og
skiptist fjöldinn þannig í
deildir: í máladeild voru 104,
í stssrðfræðideild 86, þriðja
bekk. 84 og í miðskóladeild
84. Bekkjardeildir voru 15.
Frá skólanum brautskráðust
að þessu sinni 66 stúdentar,
og var þetta annar stærsti
stúdentahópurinn írá skólan
um. 6 tóku stúdentspróf ut-
anskóla.
Af stúdentum voru 40 í mála-
deild en 26 í stærðfræðideild. 11
stúlkur voru í stúdentahópnum, og
er þáð með færra móti. Þrír stúd-
enla,- hlutu ágætiseinkunn, 38
fyrstu éinkunn, 23 aðra einkunn
og 2 þriðju einkunn. Hæstu stúd-
entsprófseinkunn í máladeild
hlaut Bjarni Sigbjörosson, Borgar
firtSi- eystra 9,25, Ásgríimu’ Páls-
son 9,10 og Geirlaug Björnsdóttir
8,78. — Hæstú einkunnir í stærð
fræðideild: Júlíus Stefánsson,
Húsavík 9,21, Sigfús Jónsson Vest-
mannaeyjum 8,82, Halldór Elías-
son, Reykjavík 8,77.
Athyglisvert er, að þessir þrír
stærðfræðideildarstúdentar hlutu
allir 10 í stær'ðfræði niunnlegrí
og skriflegri, eðlisfræði nuuin-
legri, og stjörnufræSi.
Kveðjur og gjafir
eidri rtemenda
Fjölmenni var viðstatt skólaslit
in, þ.á.m. margir eldri sem yngri
nemendur. 30 ára stúdenta,- af-
hentú að gjöf til .skólans máíverk
af Lárusi Bjarnasyni, fyrrum kenn
ai’a og *skólastjóra, eftir Örlyg Sig-
urðsson. 10 ára stúdentar gáfu út-
skorinn veggskjöld með uglumerki
skólans. Fylgdi þessu peninga-
gjöf, en ætlazt' er til, að minni
skildir verði gerðir eftir veggskild
inum, er nemendur skölans kaupi
og beri. Skal af því fé verða Fræði
o.g vísindasjóður M.A. Með honum
á að verðlauna þá nemendur M.A.,
sem ávinna sér doktorsnafnbót eða
hafa unnið hliðstæð fræði- og vís-
indaafrek og til slíks þarf. Einnig
bárust' góðar kveðjur og gjafi,. frá
25 . og 15 ára stúdentum. Eins áns
stúdentar gáfu silfurskjöld til
minningar um Pétur og St'efán
Fljótsdalshérað. Sigfús faðir hans
bjó í Snjóholti, Jónsson bónda og
hreppstjóra i Snjóholti, Einarsson.
ar bónda í Mýnesi í sömu sveit,
Jónssonar prests á Hjaltastað,
Oddssonar á Búlandsnesi, 1703,
Jónssonar.
Móðir Si^fúsar var Guðný yngri,
Sigfúsdóttir prests á Ási, (d. 1810)
Guðmundssonar prests á Hofi í
Vopnafirði og Refsstað, Eiríksson.
ar prests Árnasonar af ætt séra
Ólafs í Sauðanesi, Guðmundssonar
skálds -og séra Einars i Eydölum
skálds Sigurðssonar.1 Kona Guð-
mundar prests í Hofi var Ragnhild-
ur Ilákonardóttir, sýslumanns á
Rangárvöllum, Hannessonar j
Norðtungu, Árnasonar á Ytra-
Hólmi, Gíslasonar lögmanns Þórð.
arsonar, en Árni átti Steinunni
Hannesdóttur frá Snóksdal, Björns
sonar og Þórunnar Daðadóttur í
Snóksdal. -
Kona Jóns Oddssonar prests á
Hjaltastað var Guðrún Bjarnadótt.
ii’, prests á Ási Einarssonar, prests
á Ási, Jónssonar, klausturhaldara á
Skriðu, Björnssonar sýslumanns á
Burstarfelli, Gunnarssonar, en
séra Bjarni átti Guðrúnu dóttur
séra Stefáns í Vallanesí, skálds.
Kona Sigfúsar og móðir Metúsal-
ems var Þórunn Jónsdóttir, bónda
í Geitavik í Borgarfii’ði, Magnús.
sonar (Latínu-Magixúsar) og Vil.
borgar Jónsdóttur Austmanns, sem
fórst á Kili í ferð Reynistaða.
bræðra, Þorvarðarsonar. Móðir
Þórunnar var Guðrún Jóhannes-
dóttir, bónda í Fjallsseli í Fellum,
Jónssonar bónda í Möðrudal, Sig.
urðssonar. Er hér um að ræða ætt.
stofna á Austurlandi í fleiri en
einni grein.
Metúsalem fór ungur á slóðir
föðursystur sinnar Sigriðar hús-
freyju á Skeggjastöðum á JökuL
dal og seinni rnanns hennar Jóns
Magnússonar, en þau bjuggu hinu
trausta rausnai’búi á Skeggjaslöð-
um og voru valinkunn heiðurs. og
gáfuhjón. Hann taldi þau sína fóst
urforeldra, og gerðist kært á
Skeggjastöðum, sem lengst gaf
raun á. Hann gekk í BúnaðarskóL
ann á Eiðum árið 1900 og lauk það
Hólm, sem fórust af slysförum á
árinu. Athöfninni lauk með því,
að Þórarinn Björnsson skólamelst
ari afhenti pi'ófskírteini, þakkaði.
gjafh- og góðar kveðjur og ávarp
aði að lokum hina nýútskrifuðu
stúdenta.
an prófi 1902. Var hann nú enn -a
Skeggjastöðum, en árið 1906 -fór
hann að nema trésmíði og lauk því
árið 1909. Gerðist hann nú lausa-
maður, en átti heima á Skeggja.
stöðum, og fór víða, ýmist að
smíðurn eða kennslustörfum á
vetrum. Var hann á þessum árun:
snyrtimenni mikið og fjörmaðui’,
sem hann átti ætt til, spilaði fyr-
ir dansinum og dansaði þó um Jeið
með meyjarnar í fanginu. Árið
1913 gekk hann að eiga Regínu.
Guðmundsdóttur frá Hauksstöðum
í Jökuldal, Péturssonar, Jónssonar
á Gallastöðum úti í Tungu, er kali.
aður var litli GaRi, en hann var
sonur Halldóru Jónsdóttur pamfils
og f. m. hennar Jóns Þorvarðarsoix.
ar. Var Halldóra alsystir Her.
manns í Firði. Móðir Regínu var
Jóhauna, bjó lengi ekkja á Hauks
stöðum við mikla rausn, Jónsdóttix’
bónda .s. st. Erlendssonar í Við-
firði, Árnasonar. Var Regína mik.
ilhæf kona. Var hún xnóðursystir
Björns Pálssonar flugmanns. Þau.
ungu hjónin dvöldust eitt ár á
Hauksstöðum, en fengu svo til á-
búðar hálfa Skeggjastaði, og
bjuggu þar til 1929, eins og fyrr
segir.
Er Regínu vildi ekki rakna
mein sitt, en hún lá á Seyðisfjax'ð.
arspítala, brá Metúsalem búi og;
fluttist til Seyðisfjarðar. Stundaði.
hann þar alla algenga vinnu og
að srníðum ýmsar leiðir m. a. við
Hailormsstaðaskóla. Regína dó
1935 og enn dvaldist Metúsalem á
Seyðisfirði til ársins 1939.
Þau Regína og Metúsalem eign.
uðust 5 börn og eru 4 þeirra á
lífi, Jóhanna gift Stefáni Runólfs-
syni múrai'ameistara í Kópavogi;
Aðalsteinn verkstjóri í Haxnpiðj.
unni í Reykjavík, kvæntur Jón-
gerði Einarsdóttur; Sigi'íður gift
Ó.skari trésmið, Sigurðssyni frá
Leii'höfn, Kristjánssonai’. Reistu.
þau nýbýlið Sæborg við Leirhöfn,
og búa þar; og Ólafur Haukur (a£
Haukastöðuixi), verkstjóri hjá
Esso, kvæntur Maríu Kristjáns.
dóttur úr Reykjavík.
Frá Seyðisfirði fluttist Metúsal.
em árið 1939 til Reykjavíkur og
vann einkum að inheimtustörfum,
og mest og lengst hjá Slysavarna-
félaginu, og bjó með börnum sín.
um meðan til vannst. En hann var
farinn að heilsu fyrir 5 árum og'
dvaldist eftir það á elliheimilinu
Grund í Reykjavík og andaðist. þar
25. maí sl.
Þótt Metúsalem væri bóndi og á
þeirn stað, sem honum var kærast-
ur í landinu og smiðxxr, lá það
þó hvorugt fyrst og fremst fyrir
hæfileikum hans. Hugur hans stóð
til mennta og lista, svo sem hon.
um lá ætterni tjl. Hann var músík
alskxu' maður nieð ágætum, lesinn
og fróður, en átti líka ætterni og
skaplyndi til að fara sínar eigin
götui'. Gat hann þá sýnzt óþjáll og
gleymt að taka ofan á viðeigandi
hátt, en var annars hlýr í lundar-
fari o,g honum var hin gamla og'
heiðarlega bændamenning í blóð
runnin, höfðingi í öllum skiptum
við menn, gestrisinn með afbur'ð-
um og hélt heimili sitt vel og
snyrtilega, en taldist ekki 'fjáður
maður, enda aðeins leiguliði og
hálflendubóndi á Skeggjastöðum
í búskap sínunx.
Eg kynntist Metúsalem bezt eft-
ir að við vorum báðir oi'ðnir útán.
garðsmenn í Reykjavík. Haun
sótti gjarna fund minn og ,af
ýmsu tilefni. Við áttum þá að
nokkru sama sjónarhól. Mér varð
hann hugsæll og minnisstæður ai
skoðunum híins og duldist hann
þó af því, sem var dýpst í fari
hans, heitu tilfinningalífi, . enda
hafði hann frá ýmsu að segja, sem
þar hafði komið við í lífi harfs, en
lét lítt á bera. Hann_ var xiiér í.
mynd þeirra mörgu íslendixiga í
sögunrii, sem höfðu orðið að' hafa
lífsaðstöðu á móti tilhneigingum
sínum og upplagi, áttu hit í toiin-
inni, en drengskap til að sættast
við örlög sín í nafni íslands.-. Og
mér fannst alltaf fara með hon.
um opin saga og íslenzk spurning.
Þvi var hann ekki prestur, eins
pg ,svo margt af forfeðrum hans?
Benedikt Gíslason frá Hoftcigi.