Tíminn - 19.03.1960, Blaðsíða 12

12
TÍBIN'N, lattgardaginn 19. marz 1960.
H&am 4. febr. s.l. andaðist á
héraðshœlmu á Blönduósi einn af
fyrirferðarmestu bændahöfðingj-
um Húnavatnsþings, Páll Hannes-
sqn, áður bóndi á Guðlaugss-töð-
um. Hann var fæddur þar á Guð-
laugsstöðum 2. jan. 1870, og því
rúmum mánuði meira en níræður
er hann lézt.
Foreldrar hans voru hjónin
Halldóra Pálsdóttir bónda í Hvassa
hrauni, Jónssonar, og Hannes
smiður og bóndi Guðmundsson,
bónda og alþm. Arnljótssonar, og
var því Páll albróðir hins þjóð-
þekkta gáíumanns Guðmundar
Hannessonar prófessors. Hefur
föðurætt Páls setið Guðlaugsstaði
svo öldum skipti, enda var hann
tengdur þeim stað svo traustum
böndum, að trauðla verður betur
bnndið. Þó þar hafi lokið langri
og annríkri ævi, verður ekki sagt,
að starfssviðið hafi borizt víða
vm héröð. Hann fluttist með for-
eldrum sínum á fyrsta ári að Eiðs-
síöðum, og ólst þar upp til full-
orðin.sára, við önn og athafnir á
eríiðu fjallabýli. Eiðsstaðir liggja
í næsla nágrenni við Auðkúlu-
heiði, og fenaðarferð tímafrek og
erfið, meðan allt var ógirt og
aiiar leiðir því opnar inn til af-
réttarinnar Glíman við hana,
hversu sem annars horfði við, var
því skólaganga Páls. Hann sótti
þroska sinn í erfitt og harðbýlt
umhverfi. Hinu má ekki gleyma,
að' þótt um skólagöngu væri ekki
að ræða, reyndist hann samt
flestum hlutgengari, hvar sem
hcnn hlaut rúm á langri ævi.
Páll dvaidi óslitið á Eiðsstöðum
fram yfir þrítugsaldur 13. maí
1897 kvæntist hann Guðrúnu
Björnsdóttur, Eysteinssonar, —
hins þjóðkunna bónda og ævintýra
manns. Reyndist hún honum slík-
ur förunautur að fágætt var. Mun
torvelt að sanna, hvort þeirra óx
meira af þeim samskiptum. Víst
er, að þar var meira en vel um
bæði. |
Þau hjón hófu búskap á hluta
af Eiðsstöðum vorið 1897, og
bjuggu þar til vorsins 1903. Þá
keyptu þau Snæringsstaði í Svína-
dal og fluttu þangað. Þar bjuggu
þau næstu fjögur ár og búnaðist
hið bezta. Vorið 1907 festu þau
kaup í ættaróðali Páls, Guðlaugs-
stöðum, og bjuggu þar til vorsins
1947, við svo frábæra rausn og
glæsibrag, að tæplega þótti lengra
jcfnað um Húnavatnsþing og þó
víðar væri ieitað. Þau bjuggu því
hálfa öld og þar af fjóra tugi ára
á Guðlaugsstöðum. Þá fengu þau
bú sitt að mestu leyti í hendur
Guðmundi syni þeirra. —
Þegar augum er rennt yfir þenn
an feril Páls, blasir við að hann
var ekki barn byltinganna, — hinn
síleitandi — sem hvergi festi
yrdi. Hann dvaldi því nær alla
ævi á tveim bæjum samliggjandi,
og átti aldrei heima utan þeirrar
sveitar er ól hann og fóstraði.
Hann var því fyrst og fremst
barn hennar Páll sagði mér fyrir
fam árum, að hann teldi sig sér-
stakan gæfumann og færðí þrennt
tii. Hið fyrsta að fá að alast upp
við handleiðslu foreldra sinna,
sem hann mat mjög, og áreiðan-
lega að verðleikum. Hið annað að
hafa notið íylgdar og ástúðar konu
s.nnar og barna, og sjá þau vaxa
svo úr grasi, sem raun hefur gefið
vitni. Hið þriðja að hafa fengið
að eyða ævinm í dalnurr sínum.
Og Páll var manna ólíklegastur til
að fara með fleipur í slíkum mál-
um. |
Þegar minningum er beint til
Fáls á Guðlaugsstöðum, mun flest-
vm verða bóndinn minnisstæðast-
ur, og verður þá oft fjármaðurinn
fvrst fyrir, enda voru ýmsir þættir
í fari hans sem fjármanns slíkir,
að fágætt var Hann var svo næm-
ur og stálminnugur á svipmót
kinda, að ótrúlegt virtist. En
glöggskyggni hans i því efni var
ek£i nema einn þátturinn. Ást
hans á hjörðinni — hinn vökuli
unaður, sem í því var fólginn að
rétta líknandi hönd þeim, sem
MINNING:
PÁLL HANNESSON,
á Guðlaugsstöðum
bóndi
hjálparvana voru innan hennar,
hvort sem um vanburða ungviði
var að ræða eða þá, sem atvik
eða yfirsjónir höfðu lagt að leik-
soppi pess miskunnarleysis, sem
öræfi okkar eru svo auðug af.
Hann var og, sem áður getur al-
inn upp við fótskör þeirra og átti
í ríkum mæli hvort tveggja: Það
fegurðarskin sem til þess þurfti
að njóta þess unaðar sem þau
bjóða beztan, og það hugrekki
sem til þe.-js þurfti, að horfast í
augu Við grimmxPpeFrra''an’ þess
að blikna. Eil hann var ekki aðeins
fjármaðurinn, eins og það hug-
tak er oftast skilið heldur engu
síður fjárræktarmaðurinn. enda
atti hann um skeið einn afurða-
hæsta og samstæðasta sauðfjár-
stofn héraðsins. En bóndinn á
Guðlaugsstöðum var ekki bundinn
þessu einu. Fyrirhyggja hans í
smáu og stóru, átti séi fremur
fáar hliðstæður. En þar var hann
ekki einn um hituna. Mun þeim
er bezt þekkja til, hafa orðið tor-
leyst sú gáta hvort þeirra hjóna
átti þar ríkari þáttinn. Svo sam-
slungnir voru þeir í fari beggja.
Vestur-íslendingur sem hér var á
ferð, lét svo um mælt í ferðaminn
ingum sínum. „Fannst mér ekkert
ofsagt um heimilið það Sögðu
menn að það mundi vera mesti
vandi að geta upp á því, sem ekki
væri til á Guðlaugsstöðum, sem
betra væri að hafa til bús, en
án að vefa, og hef ég hugboö um
að það sé aiveg rétt.‘ Er „glöggt
gests augað“.sem kunnugt er, og
mun hinum glöggskyggna dreng-
skaparmanni er þessi orð reit,
ekki hafa missýnzt þar Og hin
þjóðfræga rausn þeirra hjóna var
slík same;gn þeirra, að á betra
varð trauðla kosið.
Páll rak löngum stór'bú, og hafði
því margt fólk í heimili. Voru
þau hjón s’;o hjúasæl að fágætt
\ar. En þó fjárbú þeirra væri fyrir
ferðarm’kið var það föst venja.
að hjúin ættu alltaf talsverðan
bústofn, og hélzt sú venja allan
þeirra búskap. Fór jafnvel svo
eftir að synir þeirra uxu úr grasi,
að þótt bú þeirra væri með ágæt-
um að stærð og afurðagetu, kom
fyrir að þau ætf.u ekki yfir helm-
ing þess sauðfjár, sem til var á
heimilinu Héldu þau þannig
mjög í heiðri hinn forna hátt að
gera hjúin meðeigendur og sam-
ábyrg um rekstur búsins Er sú
mannrækt sem í því er fólgin tor-
metin til íulls, — enda torskilin
þeim, sem ekkert þekkja til ann-
I ars uppeldis en þess, sem bundið
er þjóðháttum vorum í dag.
1 Páll á Guðlaugsstöðum lauk sín-
um léttustu sporum áður en sú
bylting hófst, sem fram hefur far-
ið tvo síðustu áratugina. Má telja
að hann hafi haft þrjá aldarfjórð-
unga að baki, er hún hófst. Hann
var því að miklu Ieyti áhorfandi
hennar. Hinu verður ekki neitað,
að hann var aldrei hlutlaus áhorf-
andi. Slíkt var fjarri honum. Hann
var langa ævi einn þeirra, sem
„kenna til í stormum sinna tíða“.
Og honum var ógjarnt að fara í
felur með sárindi sín þegar svo
féll að þau voru vakin. Hann var
því löngum bóndi aldamóta kyn-
slóðarmnar, enda þá orðinn full-
þroskaður maður, sem helgaði sér
þá hætti. sem þá voru fremstir,
og vanur þeim af heilum hug.
Hann tók líka tveim höndum þeim
nýjungum í verkháttum, sem syn-
ir hans fluttu þangað heim, þegar
þeim óx fiskur um hrygg. En hann
var svo skapi farinn, að hann kaus
sér að vera ekki aðeins barn nýj-
unganna heldur og herra þeirra.
Það væri ekki rétt að segja að
Páll á Guðlaugsstöðum hefði ver-
ið forustumaður í félagsmálum.
Því olli skapgerð hans. Þess munu
hafa verið mjög fá dæmi, að hann
kveddi sér hljóðs á málþingum, og
skorti hann þó hvorki vitsmuni
né orðleikni til slíks. Og hann
mun aldrei hafa leitað sér kjör-
fylgis til nokkurrar vegtyllu. Hitt
er annað mál, að annarra fylgd
mun ekki hafa verið frekar kosin,
enda var hann oft ótrúlega áhrifa-
ríkur í sínu umhverfi, þó hann
teygði ekki fundarsetur með fjálg
legum ræðuhöldum, enda víst að
oft var leitað að Guðlaugsstöðum
þegar um hin vandasamari mál var
að ræða. Það var og trú þeirra
er bezt þekktu til, að „þau mál
myndu sízt að engu verða er þar
voru ráðin“ eins og Snorri goði
lét um mælt um Helgafell. Sú mun
og raunin á að snjöllustu úrræðin
skapast ekki alltaf í ys fjölmennis.
Eij Páli voru falin ýmis störf fyrir
sveitina. Hann sat , hreppsnefnd
»im skeið, hreppstjóri um allmörg
&r, ag í stjórn Svínvetningabraut-
arfélagsins um tugi ára og var þar
átakagjarnt um skeið. Og þó Páll
stæði þar ekki fremstur, mun oft-
ar hafa brotið meira á honum en
flesta grunar Hann var samvinnu
maður af hugsjón og studdi Kaup-
félag Húnvetninga og hliðargrein-
a. þess af alhug, meðan orka ent-
ist. Mun fárra fylgd hafa verið
meir metin en hans, enda gerði
kaupfélagið hann að heiðursfélaga
sínum á efri árum. Þau störf er
hann vann í þágu samfélagsins,
rækti hann af alúð hins djúp-
skyggna drengskaparmanns.
Tvennt er minnisstætt í fari
Páls, auk þess, sem áður er á
drepið. Hið fyrr er mannþekking
hans, — ekki aðeins minni hans á
mannsandlitin, heldur hve auðgert
honum virtist að kafa mannssál-
iha, — meta manngildið. Var mér
það oft ráðgáta, hve sú bók virtist
honum auðlesin, — spjaldanna
milli og alveg ofan í kjöl. — Hið
síðara var hin létta gleði hans, sem
aldrei virtist haggast eða breyta
um s^ip, hversu sem annars við-
horfis var. Hann var í gelði sinni
eins og Halldór Snorrason: „æðru-
laus og jafnhugaður*.
Páll á Guðlaugsstöðum var einn
þeirra manna, sem flestir munu
þakklátir fyrir að hafa kynnzt.
Guðm. Jósafatsson.
Mér er mjög í minni er ég á
unglingsárum mínum, kom að
Guðlaugsstöðum í Blöndudal og sá
með eigin augum reisn þess heim-
ilis, er ég hafði svo mjög heyrt
talað um af foreldrum mínum og
ýmsum öðrum.
Húsbændurnir hjónin Guðrún
Björnsdóttir og Páll Hannesson
voru bæði héraðskunn: Húsmóðir-
in fyrir framúrskarandi þrifnað
og myndarskap innan bæjar. sam-
fara mikilli stjórnsemi og skör-
ungsskap. Var talið að Guðrún
væri á undan samtíð sinni í þessu
efni. Bóndinn' fyrir umfangsmik-
inn búrekstur og stóran. Sérstak-
j lega fór þó mikið orð af sauðfé
j Páls og því, hve hann var fjár-
glöggur.
En allur þótti búskapur þeirra
hjóna mjög til fyrirmyndar.
j Hér komu lika saman traustir
stofnar: Faðir Guðrúnar var hinn
! sérstæð i maður Björn Eysteins-
: son, er bjó um eitt skeið á Réttar-
hóli í Forsæludalskvíslum, en fað-
j ir Páls kunnur bóndi og orðlagður
hagleiksmaður Hannes Guðmunds
j son á Eiðsstöðum í Blöndudal. En
annar sonur hans og oróðir Páls
: á Guðlaugsstöðum var hinn þjóð-
kunni læknir og frumlegi gáfu-
maður Guðmundur prófessor.
| Það var síðla vors að ég kom á
hálsbrúnina fyrir ofan Guðlaugs-
staði, og hafði að baki mér hið
víðlenda og grösuga heimaland
jarðarinnar, en neðar, allt að
Blöndu, stórt og gróskumikið tún.
Sunnan lækjarins í túninu gat
að líta stóran og reisulegan bæ
með hvítum baðstofuþiljum og há-
reistum stöfnum fram á hlaðið.
Hér var sjón sögu síkari:
Slíkan bæ hafði ég eltki áður
séð. Torfveggir hans voru sem
steyptir í mót, hlaðið sópað og
prýtt, og er inn var komið vítt til
veggja og hátt til lofts. Hér gat
engum dulizt að hann var kominn
á öndvegis sveitaheimili.
Þau Guðlaugsstaðahjón voru þá
í blóma lífsins og búskapar síns.
Vinnufólkið margt og börn þeirra
hjóna mörg uppkomin og farin að
heiman til náms og starfs en þau
yngstu enn heima.
Hér hlaut að vera starfað af
alúð og kostgæfni. Það gat engum
dulizt.
Síðar kynntist ég því hversu
heilshugar bóndi Páll á Guðlaugs-
stöðum var. Á unga aldri hafði
bann eitt einn skipt á vasaúri sínu
og gimbrarlambi, og átti aldrei úr
eftir það. Til síðustu stundar var
sauðkindin yndi hans og arðsvon.
Það nægði honum ekki að fullnýta
hina stóru bújörð sina, heldur
átti hann og jafnan margt fé á
fóðri annars staðar.
Sá mun hafa verið háttur Páls
á Guðlaugsstöðum, er hann tók úr
fé sínu á haustin, að binda sig ekki
við ákveðna tölu, heldur taka til
lífs þá einstaklinga, ,sem hið
glögga fjáraiannsauga taldi gott
efni til viðhalds og aukninglr
stofninum, enda var' hann jafnan
heybirgur, og þvi sízt að furða
þótt kindurnar yrðu stundum
margar.
Eg var eitt haust staddur í'
Kúlurétt og sá Pál á Guðlaugsstöð-
um draga fé sitt. Engan bónda hef
ég séð sýsla að fé sínu með slíkri
ánægju, sem hann. Það var eins og
hann tæki á móti hverri kind með
fögnuði.
Páll var þá bæði fjallkóngur á
i Auðkúluheiði og réttarstjóri í
Auðkúlurétt. Hvorutveggja mun
hafa þótt sjálfsagt.
| Trúlega hefur verið gaman fynr
! Pál bónda að reka fé sitt heim að
kveldi með húskörlum sínum og
uppvaxandi sonum. Heirnilið beið
hans að loknu dagsverki, með
| hvíld og öryggi.
Réttardagurinn hefur löngum
verið mikill gleðigjafi íslenzka
bóndans og er vonandi að svo
verði jafnan.
| Nú eru þau Guðlaugsstaðahjón
bæði gengin til feðra sinna: Hún
dáin fyrir nokkrum árum, en
hann andaðist í hárri elli þ. 4.
þ m.
Elli Kerling hafði um nokkur
ár komið Páli á Guðlaugsstöðum
á kné, svo að hann varð að halda
sig við rúmið. En hugur hans og
sinni var hið sama til síðustu
stundar. Allur við búskapinn og
skepnurnar.
Það er mikil hamingja hverj-
um einstaklingi að eiga slík hugð-
arefni, sem Páll á Guölaugsstöð-
um, og mega helga sig þeim urn
langa ævi og árangursríka.
Guðrún kona hans dvaldi sem
barn í miklu umkomuleysi á heið-
arbýli svo sem segir í ævisögu fög
ur hennar, er út kom fyrir stuttu.
Sem húsfreyja á Guðlaugsstöðum
var hún mjög rómuð fyrir hæfi-
leika sína og hélzt það álit almenn
ings til æviloka hennar.
Þau Guðlaugsstaðahjón voru að
mörgu leyti mjög ólík. En þau eru
gott dæmi um það. hvernig sam-
starf ábyrgra aðila getur reynzt,
ef vilji og manndómur er fyrir
hendi og allir aðilar njóta sín. Bú-
skapur þeirra Páls og Guðrúnar
sýndi þetta. Og börn þeirra hafa
j óumde lanlega sýnt, að þau eru
meiðar af sterkum stofni. En þau
. eru: auk sex, sem dóu í bernsku,
Hannes stjórnarráðsfulltrúi, áður
bóndi á Undirfelli Elinbergúr (dó
uppkominn). Björn alþm. á Löngu
mýri, Guðmundur bóndi á Guð-
laugsstöðum, Hulda húsfreyja á
Höllustöðum, dr. Halldór sauðfjár
ræktarráðunautur og Ásdís hár-
greiðslukona í Reykjavík.
Páll á Guðlaugsstöðum verður
kvaddur á morgun og lagður við
hlið konu sinnar i heimagrafreit
á óðali þeirra Guðlaugsstöðum.
En þeirra Páls og Guðrúnar mun
| verða minnzt sem einna.merkustu
hjóna sem byggðu Húnaþing á
fyrri hluta þsssanar aldar
13. febrúar 1960.
G. G.
•■v. ’-X.* -V. • "S.
Piíssningasamfiir
Aðeins árvals pússn'ní?^
sandur
Gunnar GuSmundsson
Sími 23220