Tíminn - 24.04.1960, Blaðsíða 7

Tíminn - 24.04.1960, Blaðsíða 7
TÍMINN, stmnndaginn 24. aprfl 1960. Ræða séra Sveinbjörns Högnasonar á aðalfundi Flóabúsins um starf Samsölunnar: Bændur myndu nú ekki láta Samsöluna af hendi, nema þeir væru þvingaðir til þess Góðir fundarmenn. Eins og venjulega mun ég hér flytja stutta greinargerð um starf og framkvæmdir Mjólkursamsöl- unnar á sl. ári og um helztu breytingar og baráttu í mjólk ursölumálunum. Eg skal reyna að fara fljótt yfir sögu, því að ýmislegt af þessu er mönnum svo kunnugt og margt um það talað og skrif að áður, að enginn þörf er á að hafa um það miklar mála- lengingar. Mjólkin er enn sem fyrr við- kvæm og næm í meðhöndlun, jafnt hjá þeim, sem framleiða hana selja eða kaupa, og margir vilja þar hafa fingur með í spilinu, deila á og gefa ráð, — og má það eðlilegt telja, svo mikill og snar þáttur, sem mjólkurframleiðslan er orðin í framleiðslu og afkomu bóndans og þá einnig í neyzlu neytandans. Eg ætla þá fyrst að drepa á helztu framkvæmdir og fjár- festingu, sem verið hafa á ár- inu, en þær voru, sem hér seg- ir: 1. Gamla mjólkurstöðin við Hringbraut, var eftir full- komna endurbyggingu og um- sköpun tekin í notkun í byrjun ársins, fyrir hina nýju samsölu á ostum og smjöri, sem tekur tíl allra mjólkurbúa landsins. Mjólkursamsalan og S.Í.S., eiga hana og reka að hálfu hvort. Samsalan fyrir hönd mjólkurbúanna á verðlags- svæði hennar, og Sambandið fyrir hönd hinna mjólkurbú- anna sem utan þess eru. Sal- an á þessum mjólkurafurðum var komin í nokkurt reiðileysi við samkeppni mjólkurbúanna um markaðinn, og þá einkum er framleiðslan var orðin það mikil, að grípa varð til útflutn ings til að afsetja hana allá- — Var þar bæði um undirboð á verði og lengingu gjaldfrests að ræða. Var þetta að færast inn á sömu braut og mjólkur- salan, áður en samtökin tóku til starfa, þótt ekki verkaði það í eins ríkum mæli á heildarsöluna, eins og sala mjólkurinnar. Samsala þessi hefir farið vel af stað, þótt um hana hafi staðið nokkur óværð og pilsagustur til að byrja með, og jafnvel mála- ferli. En þar er nú tekið að lygna aftur, og siðan danska smjörið kom á markaðinn eru nær allir, sem taka það fram við pantanir sínar, að þeir viiii fá íslenzkt smjör en ekki danskt. Er þar enn sem fyrr að fáir kunna að meta hvað þeir eiga, fyrr en þeir hafa eða eiga á hættu að missa það. 2. Þá voru gerðar allmiklar breytingar og endurbætur á miólkurstöðinni sjálfri og nýj- ar vá'ar keyptar til bennar Þar voru settar upp vélar og tæki til átöppunar mjólkur og rjóma í pappaumbúðir (tetra- pa,k), og hefir það líkað mjög vel af neytendum enda þótt selt sé lítið eitt dýrara. — Og þá var einnig innréttað fyrir Fyrir 25 áram kostaði það hörðustu baráttu og um- deilda lagasetningu að koma henni á fót vélar til ísframleiðslu, sem keyptar hafa verið. Varð því ekki fulllokið á árinu en er nú að verða það, og mun sú framleiðsla hefjast fyrsta sum ardag næstkomandi. 3. Þá var hafin bygging í Brautarholti 8, við hús Gúmí- barðans sem áður hafði verið keyptur, þar sem hann lá alveg að lóð mjólkurstöðvarinnar. Þar verður bifreiða-, véla- og trésmíðaverkstæði, ásamt fleiru. Sú bygging er nú kom- in undir þak, og nokkru meira, en ekki fulllokið enn. 4. Þá hefir verið haldið á- fram á þeirri braut, að endur- bæta og byggja nýjar full- komnar mjólkurbúðir og 3 ver ið fullgerðar, en f jórar eru enn í byggingu. Er hér bæði um að ræða búðir í nýjum hverfum sem spretta upp, við hinn öra vöxt bæjarins svo og að bæta um á eldri stöðum, þar sem þess er þörfin mest. Ein sjálf- sölubúð hefur verið stofnuð og reynzt vel. Framkvæmdir hafa verið miklar á árinu, eins og ég hefi áður greint, og má það mikið happ telja, að svo mikið hefur tekist að upp- byggja og lagfæra áður en alda verðhækkunar í bygging arefnum skall yfir. Búðir í eigu Samsölunnar eru nú 28 (25). Leigubúðir, sem hún rekur 26 (25). Samtals 54 (50). Selt í umboðssölu er í 48 búðum, og eru því útsölustað ir alls 102. Starfsfólk Mjólkurstöðvar- unnar er nú, við árslok: 96 karlar og 215 konur, alls 311. Starftsfólk Mjólkurstöðvar innar, 52 karlar og 22 konur, alls 74. Mjólkurstöðvarinnar á Akranesi: 5 karlar og 4 kon- ur alls 9. Alls eru því á vegum Sam- sölunnar 394 mans, en var á sama tíma s. 1. ár 380 og hefur því fjölgað um.14 á liðnu ári. Eg ætla þá næst að drepa ofurlítið á verðlagsmálin, og hversu þau hafa þróast á ár- inu. Hefur þar á ýmsu gengið og var nokkurs konar upp- reisnarástand mestan hluta ársins. Enda leitaði stjórn Stéttarsambandsins heim- ildar til sölustöðvunar, ef réttlátum endurbótum feng- ist ekki fullnægt. Árekstrarnir við stjórnar- völd landsins voru einkum 2. Fyrri ástæðan var í sam- bandi við lögin frá 3. febrúar 1958 um niðurfærslu verðlags og launa í vísitölu 175 Var þá vísitala launa komin í 202 en verðlagsgrundvöllur bænda miðaður við vísitölu 185. — þar í heild. — Það verður jafnan álitamál hve framleið endum eru niðurgreiðslurnar hollar á framleiðsluvörum sínum, því að jafnan er sú hætta yfirvofandi, að þar verði öllu hætt einn góðan veðurdaginn, og kemur þá heil holskefla í vöruverðinu í einu, sem gæti orðið sölunni liættuleg. Sérstaklega er hættan nærri, þegar vísital- an er færð niður og stjórnar völd þurfa ekki lengur að rembast við hana eins og rjúp an við staurinn. Þetta þarf hins vegar víst ekki að óttast að þessu sinni, þvj að nú er samdráttur hafinn í fram- leiðslunni, sem ekki- er að ! undra , eins og nú er að henni búið. Frá upphafi Samsöl- * Sveinbjörn Högnason Hefðu bændur þá vitanlega átt að fá hækkaðan grund- völlinn miðað við vísitöluna 202 áður en niðurfærslan var framkvæmd. Þessu fékkst þó ekki framgengt, og landbún- aðarvörur lækkaðar í verði alveg hlutfallslega við hiná, sem fengu greidd laun sín eftir annarri og hærri vísi- tölu. Þetta leiddi til 23. aura lækkunar á mjólkurverðinu. 13 aura bein skerðing og 10 aurar, sem vinnast áttu upp í minni kostnaði vegna launa- lækkunar o. fl. Lækkun ann arra mjólkur- og landbúnað- arafurða var framkvæmd sam svarandi Lækkaði þá útsölu- verð úr 5.62 1. í kr 5.39 1., en var greitt niður með 2.44 kr. hver líter, þannig að verð neyt enda varð 2.95. — Skapaðist þannig það ástand, að fram- leiðendur urðu að neyta vöru sinnar fyrir hærra verð, en neytendur, því a^S verðlags- grundvöllurinn var þá kominn í kr. 3.79 1. eða 64 aurum hærri hver líter en neytend- ur voru látnir greiða fyrir hann. Og er hér ekki um nein ar smáupphæðir aö ræða. Þetta var þó lofað að leiðrétt skyldi við nýja verðlagningu að haustinu. — En þegar til þeirrar verðlagningar kemur, skellur yfir annað ólagið, og ennþá rigtneira en hið fyrra, því að nú gerðu þeir. sem óréttinum höfðu einkum vald ið, uppreisn og verkfall með lögbrotum, til að enn yrði hægt að níðast meir og betur á bændum. Fulltrúar neytenda í verö- lagsnefnd lögðu niður störf, þegar hagstofustjórí hafði lagt fram sína útreikninga, um að verðlagsgrundvöllur bænda ætti að hækka' um 3.18%. — Voru þeír vitanlega verkfæri í höndum þeirrar ríkisstjórnar, er þá sat að völdum og áður hafði níðzt á bændum við niðurfærslu sína á verðlagi og kaupgjaldi. — Enda notaði hún þetta verk fall og lögbrot til að gefa út bráðabirgðalög um að verðlag landbúnaðarafurða skyldi standa að öllu óbreytit. — Aðrar stéttir hafa aldrei vilj að sætta sig við gerðardóm, þegar boðið hefur verið upp á hann. En nú var hann of góður fyrir bændur, og harð- ari tökum skyldi beitt. Ný loforð og heit komu um að bæta hér úr þegar er þing kæmi saman, margar yfir- lýsingar fyrir kosningar. En unnar hefur stöðugur vöxt- öllum er kunnugt hvernig það ur mjólkurframleiðslunnar gekk, með sjóferð þá, og loks átt sér stað, bæði vegna góð- kom svo hin mikla sáttar~ j æris oftast nær og hagstæðr- crjörð milli bænda og stjórn- ar sölu, móts við það, sem áð- arvaldanna, þar sem bænd- um skyldi skilað litlu broti til baka af því, sem ranglega ur var. Og einnig hafa oftast þennan tíma stjórnarvöldin verið landbúnaðinum hlið- hafði verið af þeim haft, eða; holl, og gætt þess að ekki 2.85% á verðlagsgrundvöllinn væri á honum níðzt um fram frá 1. sept. Hagstofustjóri aðra. — hafði reiknað að þessi uppbót ætti að vera 3.18 % og full- trúar bænda höfðu talið hann 3!50 %. — Þó komu ekki nein ar bætur fyrir alla mánuðina frá 3. febr. til 1. sept. 1958 fyrir ranga niðurfærslu, eða yrir það, að bændur eru látn ir neyta mjólkur sinnar fyrir hærra verð en neytendur eru i látnir greiða. Það má vel vera, að hér Nú byrjar rýrnun þessarar framleiðslu á s.l. ári og alveg að eðlilegum hætti, eins og búið hefur verið að henni nú. Einkum er þetta hjá fram- leiðendum á þessu verðlags- svæði, en síður hjá hinum, sem nýrri eru, og nú hafa því næst sama verð, þótt þeir kosti miklu minna til bæði í flutningum og öðru. Heildarniðurstaðan verður hafi verið þungur róður að ná; stl, að öll mjólkurfram- rétti sínum, og sumir segi aði|eiðsla mjólkurbúanna á ár- betri sé hálfur skaði en allur.!inu verður 69.632.719 eða En ekki get ég betur séð, en ! aukning um 0.68%, og er það að leiörétting þessi sé mjög' um þriðjungur af magni því, ófullriægjandi fyrir bændur,1 sem Þau mjólkurbú, er tóku enda mun það sýna sig í af- j til starfa á árinu, hafa komu þeirra. En enga grein fengið- , hef ég enn séð gerða fyrir j Af öllu mj ólkurmagninu er j þessu samkomulagi, frá hvor- framleitt á þessu verðlags- j ugri hliðinni, sem að því svæði 43.812.919 ltr. En í hin- stóðu. j.um mjólkurbúunum öllum 9 Verðlagsgrundvöllurinn er að tölu 25.820 200 Itr. og er 1 nú þannig reiknaður fyrir ■ mjólkursamlagið á Akureyri síðastl. ár (miðað við mjólk-' með svo að segja nákvæmlega ur líter): helminginn af því magni. Hann var kr. 3.92 pr. 1. frá Allmiklu mun valda um 1/1—1/3. samdrátt framleiðslunnar á Hann var kr. 3.79 pr. 1. frá verðlagssvæðinu hér, að veð- 1/3—31/8. urfar var mjög óhagstætt á Og hann var eða er kr. 3.88 mestum hlufca þess síðastl. I frá 1/9 og árið út. En þetta sumar. En einnig hitt, að nokk ' gerir meðaltalsgrundvöllnn um óhug hefur sett að æði- ‘ fyrir árið kr. 3.823 fyrir árið mörgum í bændastétt við allt. Niðurgreiðslur eru nú þessar: Nýmjólk kr. 2.44 á liter. Skyr kr. 65 au. á kg. Smjör kr. 8.66 á kg. + á miðum 27.60 til ársloka. Ostur 45 % kr. 4.45 á kg. þær ráðstafanir. sem gerðár- hafa verið, og auka mjög all- an tilkostnað við framleiðsl- una, jafnframt því, sem alveg er gert ókleift, a.m.k., eins og sakir standa nú að hafast, nokkuð að til framkvæmda eða vélakaupa, en þó segir Niðurgreiðslurnar hækk- mér svo hugur um, að mörg- uðu mjög árið 1959 eða um 92 um bónda finnist horfið bað au. á hvern lítra mjólkur. Á sem honum fannst mest lað- smjöri hafa þær hins vegar andi við búskapinn og hngur nú verið lækkaðar, en þó inn fari að beinast til ann- sama upphæð, sem ætluð er | (Framhald á 15. síðu).

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.