Tíminn - 06.07.1960, Qupperneq 7

TÍMINNj miSvikndagMp 6. Jffli 1960.
' ' ( I ;
i I
☆ •
Brúnir SA-búningar voru
hluti af heimsmynd drengs-
ins Gunter Grass. Hakakross-
fánar og hópgöngur. Þeir
tóku að láta á sér bera í Dan-
zig, þegar hann var nokk-
urra ára gamall. Konurnar
í húsagörðunum, þegar berja
mátti teppi á þriðjudögum
og föstudögum, voru annar
hluti þessarar sömu myndar.
Þegar hann var enn mjög
litill, sat hann oft uppi á
lofti leiguhjallsins og gægð-
ist niður og horfði á |sessar
iðjusömu konur og mæður
með ávala, nakta arma,
handklæði um hárið og
ljásur þess fram á ennið.
Þefur af káli og steiktri sfld í
stigUTHim, þrengsli í irverri íbúð,
ýlfur sporvagna á götuhormim í
gamla bæwnm. Harrn ólst upp í
inniluiktu, smáborgaraiegu um-
hverfi í frírflrinu í nánd við mjóa
skipaskurðína, og skipin komu
siglandi imn lygnt fljótið — inn
frá Neufahrwasser.
Nú þykir Guntíher Grass einhver
GÚNTER GRASS — við hlið hans á grindinni er ein af nýjustu teikningum hans, er hann hefur ætiað stað á forsíðu í bók eftir sig.
gera. Hann drepur sig úr dróma
allrar hversdagsmennsku, og því
kallast hann sóðalegur.
Hann var barn í tíð nazista, þess
vegna lýsir hann tíma nazismans.
GÚNTER GRASS:
óljós. Engan veg' :n óttafull atvik,
en dularmögnuð og siálfsögð eins
og það, sem oft er endurtekið.
Þarna voru einnig Pólverjar, og
í Danzig var pólsk tollgæzla, pólskt
pósthús, : álskar járnbrautir og
skip. Móðir hans taldi sig hvorki
Pólverja né Þjó" ' - Hún var
Síðan komu stórskot. ' :ðarnir, álíka
gamlir og álíka önugir. Þeir komu
meg sporvagni. Þegar allir voru
mættir, gáfu þeir loftvarnarmerki.
En beir höfðu sjaldr--* nokkuð til
þess að skjóta á.
Ciinter Grr var eitt ár í þess-
ari varðstöð. var helzta
Höfundur .Blikkbumbunnar’, sem ýmsir telja
merkasta nútímaverk v-þýzkra bókmennta
efnflegastur ungur rithöfundur í
Vestur-Þýzkalandi. Ein bók gerði
hann frægau, Die Blechtrommel —
Blikkbumban. Þetta er 734 síðna
skáldsaga og hefur vakið miklar
umræður, undrun, aðdáun, bann-
færingar, ákafar deilur — en eng-
um stendur á sama. Alit er honum
borið á brýn, agalaus snilld, guð-
last, söfnun sóðalegra kjaftasagna.
Danzig
Giinter Grass er 32 ára og á nú
heima í Berlín, dæmigerður sonur
þýzkrar hnignunar, hruns og end-
urreisnar. Faðir hans var Þjóð-
verji, en móðir hans kaschubiskur
Pólverji, afkomandi þessa fá-
menna, fátæka og fákunnandi kyn-
stofns, sem berst fyrir tilvist sinni
í masúrisku mýrunum og hefur
aldrei komizt hátt í veraldarstandi
eða siðmenningu. Þa-u voru kaþólsk
og Grass er kaþólikki. Skírður sem
kaþólikki, segir hann. í mínum
augum er kaþólska kirkjan ekki
annað en svið á sama hátt og kjöt-
búð eða kramvöruverzlun.
Grass leggur mikla áherzlu á
sögusviðið. Það er sá margliti, óút-
skýrði lifandi rammi, sem hann
bregður upp fyrir lesanda, svo að
hann skilur athafnir ^vuDersón-
anna og orð.
Danzig á fjórða tugi aldarinnar:
Frírfk’ «em sameinast vill Þýzka-
landi. Hann bekkir borg sína, og
honum þykir enn vænt um hana.
Hann lýsir henni í smáatriðum í
þessari stóru bók sinni. Hann
minnist þúsunda atvika frá bernsku
sinni, og þau atvik eru engan veg-
inn sniðin eftir broddborgaraleg-
um hugmyndum un, það, hvað
mönnom sé leyfilegt að segja eða
Flokkurinn
Hann minnist mannanna, sem
gengu í flokkinn á fjórða tugi ald
arinnar. í þann tíma voru menn
fátækir í leiguhúsunum, þar sem
iðnaðarmenn og undirtyllur á skrif
stofum bjuggu í einni kös.
Einkennisbúningurinn var keypt
ur smátt og smátt. Fyrst kom stíf-
brún skyggnishúfa — " >tormreim
undir hökuna. Þ:'r létu h«" - ■'iltaf
lafa, jafnvel í sumarlogni.Svo kom
brún skyrta og seinna höfðu menn
kannske efni á knapabuxum og
gljáandi stígvélum. Þó voru þeir
tæpast hrifnari af nazismanum en
þeir höfðu á .sínum tíma verið af
kommúnismanum. En nazisminn
færði þeim sitthvað, sem hvorki
kommúnisminn né kratabroddarn-
ir höfðu áður gert. Fyrir tilstuðl-
an hans öðluðust þeir ýmis smá-
vægileg veraldargæði og þægilega
vitund um valu og dularfulla hlut-
deild í einhverju, sem nefndist
þióðarsál.
Úti á Maíenginu var ganga í
hverri viku. Það var skylda allra.
Þar voru stengur með hakakross-
fánu.ni og litríkum veifum. Þangað
þr' ’ðu þeir, b'>'",r beir höfðu
h :ið sunnudag-t-»!-kÍ!uri. Parna
voru sva .1._Jc’ . 3-r- n. brún-
klæddir SA-menn m°J' knýttar
hendur við beltisstaf Þar var
lúðraþytur og söngur og þyrp ng
áhorfenda, sem hrópa^ Heil. Þar
var Hitlersæskan. valkyrjur úr
Bar.dalagi þýzk:. meyja, f ”.far
ak.'.ndi í Mercede-hílum. Þar var
líka drc.igurinn Gii ler Grass,
sem starði galopnum augu - á allt
saman.
Slík voru leiftrin á kviksjá dags-
ins, staðreyndtr, en merk:“ ' Heirra
I aðeius lítil kona á þröngu heimili,
jþar sem allt var stirt og úrelt,
fullt með kennisetningar, hjátrú
og heiðarleika — ef til vill dálítið
blandinn gyðingahatri.
Kennararnir í skólanum höfðu
verið hermenn í styrjöld'r.ni. Menn
irnir í stigunum o? vin..ustofunum
h — verið hermenn í s ,má stríði.
/ veggjunum héngu myndir af
mönnu:.- . gráur- herk’-*’• >-53
óútskýrðar orður eins og skakka
slaufu í hnappagati. Hermanna-
myndir við hliðina á olíumálverki
af Beethoven eða Hitler. Yfir Dan-
zig sveif ósýnilegu. skuggi þess
stríðs, sem var liðið. Og skuggarn-
ir þéttust yfir borginni, kirkjum
hennar og höfðingjasetrum, nýir
skug.gar stríðs.'er ko- .kyldi.
Daginn, sem orrustuskipið
Schleswig-Holstein tók að skjóta
á Westerplatte og Whermaclit
(Varnarliðið: nafn ’->ýzka landhers-
ins) hóf árás á pólska pósthúsið,
var Giinter staddur á götunni og
horfði á þessa atburði. Hann var
tíu ára gamall og *■' ynjaði spenn-
una og dramað en skildi ekki
mcrking„ þess: ,i atl
Fjórum árum síða- eignaðist
h.,..u fyrsta ei ’-»nnisbú.ii- ■'nn, —
samt ekki sem meðl'mur Hitlers-
æskunn...-, því :>ö gekk aldrei
.1, heldur sem aðstoðar-
' 'tvarnarstöð dðri við
■m. Yfi bassum
’ítill hermennsku-
.... - ’■■ -nið
þó var árið 1943
í flokk
maður : ' ’
M.
sta-rfa h
ljómi. S
tij L„.
runnið upp
Yfirrr.cður loi'Ivarna.stöðva.inn-
ar var gamall upp,siafarfi hgi.
F r.n kom ríðan.'.i A ’-'”Iiesti, þeg
ar ástæíi i: v------- ”1.
iðja hans að drepa vatnarottur eða
horfa á fiskimenn, er veiddu ála
í hrosshausa, sem þeir höfðu
sckkt niður með slímugum bjálk-
um hafnargarðanna.
Ameríka
Stríðið kom til Giinter Grass.
Sextán ára v hann kallaður í
herinn, nokkur tími á æfingastöð,
síðan sendur til Þýzkalands. Ilann
lenti í lokaþætti h -leiksins um
Berlín, særðist, var settur upp í
sjúkralest, síðan ekið suður á bóg-
inn. Lestin stanzaði, herflokkur
geystist fram ’á. Hávaði, skot,
fl.hjndi menn, kynx. Bandaríkja-
menn.
Þeir hengdu hátalarc upp í klef
unum og opnuðu fy: voice of
Ar -"\ea. Fui \g lífsreynsla.
Tímaihvörf í ævi þessara her-
drengja, sem voru svo ungir, að
þeir höfðu enn ekki hrifizt af
neinu, aldrei hugsað djúpt eða séð
langt.
Enn brosir Grass að rödd
Amerfku frá þessum s'undum. Þó
var sannast sagna ekki að finna
mikinn andlegan boðskap í þeirri
raust, en þar voru opnaðir glugg
ar, sem sneru út til heimsins frá
Þýzkalandi. Sigurstoltur heimur,
sem kallaði sig lýðræði. Skerandi
Ijóskeila frá nýjum sjónarhóli inn
yfir tilveruna og lífið. Ný dýpt og
ókunnar víddir lukust upp.
Hann lá fangi í herbúðum í Saar
héraðinu. Hann horfði á unga
Bandaríkjamenn slangra yfir húsa-
garðinn með hendur í vösum og
skyrtuna opna í hálsinn. Hann
horfði á þá sitja með fæturna uppi
á borðum. Hann fylltist ótta og
að dáun frammi fyrir einhverju
miklu og framandi, ókunnu og vold
ugu. Hversu máttu hermenn sigra
í stríði án aga?
Grass var fangi til 1946. í upp-
hafi var fangavistin hörð, lítið
frjálsræði og matur af skornum
skammti. Þegar hann var látinn
laus, hóf hann baráttu sína fyrir
tilverunni. í fyrsta sinu á ævinni
hlaut hann að vinna fyrir mat sín-
um. Um tíma var hann námuverka-
maður. Mörg dægur fóru í flæking
út um sveltir, þar sem hálfsoltnir
svartamarkaðsprangarar héngu ut-
an á lestum í átt til bændanna,
sem sátu með matinn og seldu kart
öflur fyrir gamlar klukkur, austur-
lenzk teppi, myndavélar, útvarps-
tæki og Goethe í skrautbandi.
ListamaSur
í Þýzkalandi gat allt komið fyrir
1947. Þar var næg vinna handa
þeim, sem vildu neyta hnefanna,
en launin voru lág. Um veturinn
var kalt, húsnæðisleysið var geig-
vænlegt, þar var skömmtun og
fátækt. Fáir eygðu nokkra fram-
tíðarleið.
Mitt í eymdinni tóku nýjar til-
finningar að láta á _sér bæra, nýjar
þrár að vakna. í sjúkralestinni
hafði Grass hugleitt, hvort þeir
atburðir, sem hann þá lifði, væru
endalok alls — eða upphaf nýrrar
aldar.
Nú vissi hann, að upp var runnið
nýtt skeið. Hann ætlaði ekki að
gorast námumaður. Hann hafði
skynjað hamarir.n og meitilinn í
lófa sér. Hann ætlaði að gerast
myndhöggvari.
Einn góðan veðurdag gekk hann
inn í listaakademíuna í Dusseldorf
og hugðist æskja inngöngu. Hann
rakst af tilviljun á skjálfandi
prófessor á ganginum, en skólinn
var lokaður sakir eldiviðarleysis.
Hvað viljið þér? spurði prófessor
inn. Ég ætla að verða myndhöggv-
ari, svaraði unglingurinn 19 ára.
Þá skuluð þér fara héðan, sagði
prófessorinn, og þarna niður fyrir
hornið og þar á vinnumiðlunarskrif
stofuna og sækja um starf sem
steinhöggvari. Það getur verið
gott að byrja á því. Grasse fór að
þessum ráðum. Hann fékk starf
sem nemi og hjó til bautasteina.
Hann lauk prófi i þessari iðngrein.
Það getur verið gott að hverfa að
því, ef rithöfundarferillinn verður
endasleppur, segir hann.
Clikkbumban
Síðan hætti Grass að höggva
fangamörk framliðinna í stein
Hann fór til Berlínar. Lífsviðhorf-
(Framhald á 13. síðu).