Tíminn - 27.07.1960, Blaðsíða 9

T f jKI N W, mBhrflmdaglnn 27. )áU 1960.
9
ar og þek Ihíf&ba maigMdan ávöxt
af góöverkum ykkar. Megi byggð-
ir Rangáiíjings blessun hljóta og
blómgast hagur á framtíðarbraut.
Bjöm Fr. Björnsson.
Þegar Helgi Jónasson settist að
á Stórólfshvoli sem læknir Rang-
æinga, var margt á annan veg en
nu er. Þá voru flest stórvötn hér-
aðsins óbrúuð og vegir fáir og
slæmir. Reyndi því mjög á þrek
læknisins að ferðast um þetta víð-
lenda hérað á hestum, og svo var
lengst af í læknistíð Helga. Rang-
æingar hafa frá því að Rangár-
v.illasýsla varð sérstakt læknishér
að átt því láni að fagna að hafa
góða og dugandi lækna, sem hafa
r.otið virðingar og trausts héraðs-
búa að verðleikum. Síðastur lækn-
ir í Rangárþingi á undan Helga
Jónassyni var Guðmijndur Guð-
finnsson, ágætur maður og vin-
sæll, enda var um hann mælt, að
hann ætti sér enga óvildarmenn.
Það virtist því ekki árennilegt
fyrir ungan lækni að setjast í
sæti, sem Guðmundur hafði skip-
að svo vel langa hríð, enda er því
ekki að leyna, að raddir heyrðust
allvíða um héraðið á þá leið, að
bóndasonurinn af Rangárvöllum
mundi trauðla skipa nógu vel það
sæti, en svo fór, að ekki hafði
Helgi setið lengi á Stórólfshvoli
sem læknir Rangæinga, að ein-
mælt var, að hann væri ágætur
cg heppinn læknir, góður bóndi
og héraðshöfðingi.
Þá rösklega þrjá áratugi, sem
Kelgi var læknir í Rangárþingi
fóru vinsældir hans vaxandi með
hverju ári, og það að vonum. Skap
gerðin var óvenju traust og heill-
andi. Karlmennskan og þrótturinn
frábær ásamt ljúflyndi og hjálp-
semi í garð þeirra mörgu, sem
minna máttu sín 1 lífinu. Hans
verður lengi minnzt sem eins
fcezta sonar Rangárþings á þess-
ari öld.
Sigurður Tómasson
Séra SigurSur Einarsson, Holti:
Helgi Jónasson, læknir
/
'/
/
/
/
/
'/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
'/
/
'/
/
/
/
/
/
/
/
/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
MINNINGARSTEF
Haustlaufið fýkur. — Fyrr en veit
fölnar skógurinn allur.
Hlynur, sem gnæfði í hlýjum reit,
horfði mót sól og var prýði í sveit,
stóð af sér veðrin, unz stormi lostinn
stofninn prúði var brostinn.
Þá er sem drúpi öll blómanna byggð,
berangrið skelfur í kvíða.
Frostbeitt í kulinu skær og skyggð
skárar smágresið haustsins sigð.
Kvödd að fullu ein sumarsaga
með sólbros og hamingjudaga.
Sem hauststormur ryki um Rangárþing
og rökkvaði grundir og tinda,
barst fregnin um lát þitt með fjallanna hring
og féll sem haustskúr á býlin í kring:
Fallinn er Helgi, vor hái hlynur,
vor höfðingi, læknir og vinur.
Svo mælti hver hugur, er man þig og ann
þeim manndóm, er fegurstan lítur.
Sjálft þreklyndið meitlað í miskunn og sann
í manninn, sem hvarvetna dugar og kann.
Sá stofn er hér fallinn styrkur og góður,
og stórt er hið auða rjóður.
/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
?
'/
/
'/
'/
/
'/
/
'/
'/
'/
'/
/
'/
'/
/
'/
'/
'/
'/
'/
'f
'/
'/
'/
'/
'/
'/
't
Heimsækíð byggðasöfn
Árbæjarsafnið er rétt við bæjardyr Reykvíkinga. Það er nú
opið yfir sumarmánuðina, og þangað er stytzt að fara í safn
af því tagi fyrir íbúa höfuðstaðarins. Þarna er sitthvað merki
legt að sjá, ekki sízt fyrir unglinga og aðra þá, sem ekki
eru upp aldir við húsakost og lífsbrag íslenzkra sveita um
og fyrir síðustu aldamót. Þarna er reisulegur bær með
gömlu sniði og fjölmargt merkra muna frá horfinni tíð, sett
til sýnis í eðlilegu umhverfi sínu. Þarna eru pottar á hlóðum,
rokkar við baðstofurúm, askar á borðum og spænir undir
sperru — auk margra gamaila listmuna, sem heilla augað.
Þeir Reykvíkingar, sem heima eru ættu að leggja leið sína
í Árbæ einhvern daginn, en aðrir sem leið sína leggja í fjar-
lægari byggðir á þessum sumarmánuðum ættu ekki að fara
hjá garði byggðasafnanna í Glaumbæ, Grenjaðarstað eða
Skógum undir Eyjafjöllum. Heimsókn í þessi söfn borgar sig.
var fyrir 30—40 árum, og á
útvarpið vafalaust hvað
mestan þáttinn í því að
bæta framburð þjóðarinnar.
Þeir útvarpsmenn, sem mest
koma fram, tala yfirleitt fal
legt mál, og dagskrárstjórn-
in hefur frá upphafi lagt á-
herzlu á að vanda mál það,
sem í dagskrá er flutt, og
svo er enn, þó að nokkuð
hafi slaknað á kröfunum við
hina miklu útþenslu dag-
skrárinnar og viðleitni út-
varpsins til að gera öllum
til geðs. Þessar málvöndun-
arkröfur útvarpsins á liðn-
um áratugum hefur Helgi
Hjörvar, einn þarfastur hirð
maður íslenzkrar tungu, er
nú er uppi, undirstrikað á
eftirminnilegan hátt með
því að stofna sjóð til að
heiðra þá, er fegurst tala í
útvarpinu. Þá er þess að
geta, að leiklistin hefur
breiðzt mjög út seinni ára-
tugina og nær nú til fleiri
en áður, en margir fremstu
leikarar vorir og leikstjórar
gera sér far um að tala sem
fegursta íslenzku sjálfir og
kenna öðrum að gera það.
En þessa hlið málsmeðferð-
arinnar: framsögn og fram-
burð, ber að leggja meiri
rækt við almennt en gert
hefur verið, og mun ég
víkja að því síðar.
Miklum tíma er varið til
íslenzkukennslu í skólum,
sízt vantar það. En öllum
þeim tima er ekki að sama
skapi vel varið. Með núgild-
andi fræðslulöggjöf var
sveigt inn á þá óheillabraut,
að miða mest alla skóla-
fræðslu við þarfir þess
hundraðshluta, sem hyggst
laggja stund á langskóla-
nám, verða émbættismenn
og fræðimenn. Tungumála-
kennsla er því skiljanlega
allmikil og málfræðinám
þungt. Kennslubók sú í
málfræði, sem lengi hefur
verið lögð til grundvallar
málfræðikennslu í unglinga
og gagnfræðaskólum var
víst í upphafi samin handa
menntaskólum aðallega og
ber þess merki, en er of-
raun öllum þorra almennra
nemenda og raunar sumum
kennurum líka. Mikill hluti
kennslutímans fer i að
þræla ýmiss konar málfræði
formúlum inn í nemendur,
atriðum, sem sum hver
verða sjaldan til gagns í
daglegu lífi og aldrei >til
yndis. Þá hefur verið bætt
inn í námsskrá þessara
skóla á síðari árum náms-
gxein þeitri, er setnimga-
fræði nefnist, og er lítt sann
að mál, að nokkur íslend-
ingur hafi bætt meðferð
móðurmáls sins, í ræðu eða
riti, að nokkru ráði, fyrir
áhrif þessarar námsgreinar.
Hins vegar kann hún að
geta komið útlendingum að
einhverju gagni, og er e. t.
v. góður undirbúningur að
námi latneskrar setninga-
fræði í latínuskólum. Auð-
vitað reyna skólarnir að
vekja áhuga nemenda á góð
um bókmenntum, en tím-
inn vi'll verða allt of naum
ur til slíks, svo harðar kröf
ur eru gerðar til málfræði og
réttritunar. Lesnar eru glefs
ur úr lesbókum og sýnis-
hornabókum en enginn tími
gefst til að lesa heilar bæk-
ur eða ritverk.
Með slíkurh kennsluhátt-
um verður ekki nema að
litlu leyti bætt úr þeirri orð
fæð yngri kynslóðarinnar,
sem er mikið áhyggjuefni.
Þessi orðfæð á sér gildar or
sakir, t- d. þá, að atvinnu-
hættir, og þar af leiðandi
allir lifnaðarhættir þjóðar-
innar hafa gerbreytzt á und
anförnum áratugum meiri
hluti hennar býr nú í borg-
um og bæjum, vélin hefur
leyst mannshöndina af
hólmi víðast hvar í gömlu
atvinnugreinunum, landbún
aði og sjávarútvegi og alger-
lega nýjar atvinnugreinar
hafa komizt á fót. Þessi öra
vélvæðing og atvinnubylt-
ing krefst nýrra orða og hug
taka, og ekki við því að bú-
ast, að menn hafi aEtaf
haft við að finna ný orð og
afla þeim kynningar og
reynslu. Þó hefur ve rið unn
ið látlaust að því að búa til
nýyrði við hæfi íslenzkunn-
ar og atvinnuveganna og
hæfustu menn gefiö út ágæt
nýyrðasöfn. Margir atvinnu
frömuöir og stofnanir hafa
sýnt lofsverðan áhuga 1
þessu starfi og orðið mikið
ágengt. Eg skal nefna eitt
dæmi þessu til stuðnings.
Þegar Sementsverksmiðja
ríkisins var reist, unnu þar
danskir sérfræðingar að upp
setningu véla o. fl. og not-
uðu að sjálfsögöu erlend orð
um margt. íslenzkir sam-
starfsmenn þeirra lærðu,
sem við var að búast, þessi
orð og notuðu þau. Forráða
menn verksmiðjunnar tóku
sér fyrir hendur að breyta
þessu og þurftu oft að grípa
til nýyrða. Nú getur hvar-
vetna að líta Islenzk heiti
á vélum og tæknihlutum í
þessari verksmiðju, og eru
þau á góðri leið með að út-
rýma þeim erlendu, og starfs
fólkið er að venjast þeim.
En því miður er ekki alls
staðar svo vel að verið sem
á þessum stað, og því full
ástæða til að hvetja til ár-
vekni. Enn ein orsök þess,
hve unga kynslóðin er orð-
fá, er sú að miklu minna
er um það en áður, að börn
og unglingar vinni með full
orðnum dagleg störf og þar
af leiðandi minna um, að
þau læri talað orð eldri kyn
sióða.
Þá er að víkja að veiga-
mikilli hlið íslenzks nútíma
máls, en það er mál blað-
anna og tímaritanna. Blöðin
eiga ekki lítinn þátt í upp-
eldi æskulýðsins á vorum
dögum. En það verður að
segja vafninga og afdráttar
laust, að íslenzku blaðamáli
hefur hrakað stórlega, eink
um síðustu 15—20 árin. Er
ömurlegt til þass að vita, að
jafnframt því, sem fjölgar
í blaðamannastéttinni og
henni vex fiskur um hrygg
fjárhagslega, skuli ritmál
hennar verða óvandaðaiv.
með ári hverju. Það mundi
lengja mál mitt um of, ef
rökstyðja ætti þessa fullyrð
ingu með dæmum, enda eru
slík dæmi svo mýmörg, að
óþarft ætti að vera.
Sjálfsagt og rétt er að
geta þess, að blaðamenn
eiga hér harla ólíkan hlut
að, og raunar blöðin sjálf
líka. Margir blaðamenn
skrifa gott mál og vandað,
og sum blöð virðast gera sér
far um að ráða vel mennt-
aða og vandláta menn í þjón
ustu sína. En hin dæmin eru
því miður meira áberandi —
um hirðuleysi ritstjóranna
og blaðamanna.
Galiar á blaðamannamáli
hafa oft verið afsakaðir með
því, að tími gefist ekki til að
laga frágang og fága mál,
og rétt er það, að dagblöð
krefjast oft mikils vinnu-
hraða, en þær skyssur, sem
af honum hljótast, eru oft
auðsæjar og því fyrirgefan-
legar. En trassaskapur og
þekkingarleysi á móðurmál
inu verða ekki afsökuð með
hraðanum einum saman.
Orðhagur íslenzkumaður á
að þola nokkuð mikinn
vinnuhraða, ekki slzt ef
hann er taminh við góða
reynslu.
Verstu ókostir íslenzks
blaðamáls eins og það er nú
virðast eiga rætur sínar að
rekja til bæði ásetninga-
(Framhald á 13 síðuj.