Tíminn - 10.12.1960, Qupperneq 8

8
TÍMINN, laugardaginn 10. desember 1960.
Afstaða íslands til nýlendumálanna:
,£kkert minna en sjálfstæðið dugar’
Herra forseti:
Undanfarna átta daga höfum vér
rætt hér á fundum allsher'jarþings-
ins yfirlýsingu um að veita nýlend
um og nýlenduþjóðum sjálfstæði.
Það er mikið mál. stór pöntun, og
þótt mikið hafi þegar verið sagt af
ýmsum sendinefndum, mun margt
enn verða sagt af öðrum. Sendi-
r.efnd fslands vill sýna þann mikla
áhuga, sem hún hefur á þessu máli,
með því að láta í ljós nokkrar hug-
leiðingar sínar um það.
Allt frá því, að saga Sameinuðu
þjóðanna hófst og þær voru stofn-
aðar í San Francisco árið 1943,
hefur nýlenduhaldið, í öllum þess
myndum, verið eitt af stærstu við-
fangsefnum þeirra. Þess vegna hef
ur verndargæzluráðið orðið ein af
aðalstofnunum Sameinuðu þjóð-
anna, og ein af sex, upphaflegum
fastanefndum allsherjarþingsins
hefur helgað tíma sinn og umhugs
un þessu vandamáli, þar með einn
ig með þeim löndum, sem ekki
hafa neina sjálfstjórn.
Nýlenduhaldið tók að setja svip
sinn á hin stóru meginlönd heims-
ins í lok miðalda, og varð innan
skamms mikiil þáttur í þróun og
sögu mannkynsins. Það hefur að
vísu haft sínar fáu góðu hiiðar, en
þó miklu fleiri eyðileggjandi áhrif
á nýlenduþjóðirnar, sem hafa verið
arðrændar, ofurseldar kyrrstöðu
og jafnvel örbirgð. Nýlenduhaldið
spratt upp af könnunar og út-
þensluhug djarfra æfintýramanna
og landkönnuða Evrópu, sem
sigldu skipum sínum til hinna f jar-
lægustu staða á hnettinum og
fundu nýjar heimsálfur. Lönd
þeirra voru gerð að nýlendum þá-
verandi stórvelda í Evrópu, og ný-
lenduhaldið náð hámarki sínu á 17.
og 18. öld.
En nú er róttæk breyting á orð-
in, og með rökum, byggðum á full-
komnum raunveruleika, erum vér
hér jafnvel að ráðgera aigert af-
nám alls nýlenduhalds. Hörð bar-
átta hefur sett svip sinn á þessa
þróun, bæði í nýlendunum og utan
þeirra. Sú þróun hefur verið blóði
ötuð í mörgum heimsálfum, og hin
ar undirokuðu þjóðir alls staðar
fært gífurlegar fórnir og þolað
miklar þjáningar.
ÍSLENZKA þjóðin hefur ævin-
lega tekið málstað undirokaðra
þjóða og haldið þá hugsun í heiðri,
að sérhver þjóð eigi, í krafti sjálfs
ákvörðunarréttai'ins, að ráða sjálf
framtíð sinni og sköpum. Hér hjá
Sameinuðu þjóðunum höfum vér
því ávallt og við öll tækifæri, svo
sem til dæmis í Kýpursmálinu og
Alsírmálinu, greitt atkvæði með j
sjálfsákvörðunarrétti hinna smærr'ij
þjóða, án nokkurs tillits til þess, i
hvaða stórveldi það hefui ver-!
íð, sem sá ástæðu til þess, ■
að standa á móti slíkri frelsis- eðai
sjálfstæðishreyfingu. íslenzka þjóðj
in gat ekki annað gert; því einnigj
hún var lengi undir erlendri stjórn,
og kann bví að meta þá blessun og
þann hag, sem sérhver þjóð hefur
af því, að vera sjálf húsbóndi á
sínu heimili og hafa aðstöðu til
þess að nytja náttúruauðæfi lands
síns og sjávar til eflingar fram-
förum og aukinnar velmegunar
fólksihs í landinu. Þó að ísland
væri sjálfstætt land í meira en
þrjár aldir, frá 9. og fram á 13.
öld, fékk það ekki fullveldi á ný
fyrr en árið 1918, en síðan hefur
það fengið meira en sjötíu ára
reynslu af fullvaldri stjörn, þótt
hið foma lýðveldi vort væri ekki
endurreist fyrr en árið 1944. Saga
vor er ólík sögu margra annarra
þjóða, meðal annars í því, að vér
skildum við fyrrverandi sambands-
þjóð vora Dani, með samkomulagi
Ræða Thor Thors sendiherra á allsherjarþingi S. Þ. 5. þ. mán.
og sem góðir vinir, svo að vináttu-
tengsl vor við þá urðu jafnvel enn
nánari og innilegri eftir skilnað-
inn.
Segja má, að hallað hafi undan
fæti fyrir nýlenduhaldinu, og það
hægt og hægt verið að missa fót-
festu síðustu tvær aldirnar. Mesta
áfallið, sem það hefur orðið fyrir,
máske fram á þennan dag, varð
hér, í frelsissríði Ameríku, þegar
þessi orð voru skráð í sjálfstæðis-
yfirlýsingunni árið 1776: „Vér full-
trúar Bandaríkja Ameríku, saman
komnir á allsherjarþingi, skjótum
því máli voru til hins æðsta dóm-
ara alls heimsins, um réttlæti til-
gangs vors, og lýsum hátíðlega yfir
því og gjörum kunnugt, í nafni og
með umboði þess góða fólks, sem
byggir þessar nýlendur, að þessar
sameinuðu nýlendur eru og eiga
rétt á að vera frjáls og sjálfstæð
ríkr“. Um það bil tveimur árum
síðar reit Georg Weshington, eftir
harðvítuga og sigursæla baráttu
fyrir þessu sjálfsæði, gegn ofur-
eflinu, einum vini sínum þessi hug-
prúðu og viturlegu orð: „Ekkert
minna en sjálfstæði dugar, að mín
um dómi. Friður upp á einhverja
aðra skilmála, væri aðeins friður
str'íðsins, ef ég mætti svo að orði
komast“.
Frelsisstríð Norður-Ameríku og
orð og afrek manna eins og George
Washingtons, urðu leiðtogum Suð-
ur-Ameríku og Mið-Ameríku, svo
sem Simon Bolívar, José Martin og
öðrum slíkum stórmennum, sem
höfðu forystu fyrir víðtækri upp-
reisn gegn nýlendustjórn Breta og
Spánverja í þeim hlutum Ameríku,
bæði hvöt og fyrirmynd. En ævi-
sögur og afrek þeirra, vina þeirra
og samherja, urðu síðari kynslóð-
um víðsvegar um heim sams konar
hvöt, og þá ekki hvað sízt þeim
ieiðtogum, sem síðan hafa borið
kyndil frelsisins fyrir þjóðum sín-
um, á leið þeirra til sjálfstæðis,
allt fram á þennan dag. Þjóðir
heimsins þekkja tvenns konar
stjórnarhætti, annars vegar yfir-
ráðin, á hinu leitinu leiðsögu.
Annars vegar séi'góðir drottnarar,
hins vegar frelsandi leiðtogar. Það
hefur orðið ijóst í samskiptum ný-
lenduveldanna og nýlendanna, að
hver er sjálfum sér næstur. Hags-
munir heimalandsins sátu í fyrir-
i'úmi. Oftast nýttu drottnararnir
auðlindir hinna fjarlægu landa
sjálfum sér til hags og auðgunar,
en heill og velferð fólksins í ný-
lendunum gleymdust; þvi var
haldið í fátækt og það vanrækt og
látið vera óupplýst og jafnvel í
eymd.
SÚ REYNSLA, sem fékkst í
tveim hryllilegustu hildarleikujm
veraldarsögunnar, opnaði augu
manna um allan heim fyrir því,
hversu samofin eru örlög þjóð-
anna, fyrir því réttlætismáli, að
þegar fólk um allan heim er þving
að til að bera byrðar mannkynsins
og færa fórnir, þá eigi það lika
rétt á að krefjast jafnréttis og
að mega ráða sér sjálft.
í þessa átt hafði straumur tím-
ins stefnt, og þegar sáttmáli Sam-
einuðu þjóðanna var gjörður í San
Francisco 1943, var þróunin komin
á það sig, að þjóðirnar þráðu og
heimtuðu almenn mannréttindi
öllum til handa. Frjálslyndar hug-
Sjónir skipuðu öndvegi og voru
skráðar í sáttmálann.
í fyrstu grein segir, að eitt aðal-
markmið Sameinuðu þjóðanna sé:
Undanfarna daga hefur verið
rætt á allsherjarþingi S.Þ. um
tillögur, sem Rússar fluttu í
byrjun bingsins, og fjölluðu
m. a. um, að allar nýlendur
skyldu þegar fá sjálfstæði.
Þessar tillögur Rússa voru
mjög áróðurskenndar og hafa
því Afriku- og Asíuríkin lágt
fram aðrar tillögur, þar sem
felldur er niður áróðurinn,
sem fólst í tillögum Rússa og
allar kröfur settar í hóflegri
búning.
Rétt þótti að ísland gerði
sérstaka grein fyrir afstöðu
sinni til þessara mála, og gerði
Thor Thors aðaltulltrúi íslands
hjá S.Þ. það í eftirfarandi
ræðu, er hann flutti s.l. mánu-
dag.
---------------------------------/
„Að efla vinsamlega sambúð þjóða
á milli, sem reist sé á virðingu
fyrir grundvallarstefnu jafnréttis
og sjálfsákvörðunarréttar þjóð-
anna, og að gera aðrar heillavæn-
legar ráðstafanir til eflingar al-
heimsfriði". f næstu málsgreih
fyrstu greinar heitum vér allir’
„að styrkja og stuðla að virðingu
fyrir mannréttindum og grund-
vallar frelsisréttindum ölíum mönn
um til handa, án tillits til kynþátt-
ar, kynferðis, tungu né trúar-
bragða.“ Svipaðar skuldbindingar
eru endurteknar í 55. grein. Og
ennfremur ber að muna, að heilir
þrír kaflar í stofnskrá Sameinuðu
þjóðanna fjalla um það, sem jafn-
an er kallað nýlendumál — ellefti,
tólfti og þrettándi kafli.
, Það er rétt að minna á sum meg
inákvæðin í yfirlýsingu 73. grein-
ar, þar sem segir:
„Meðlimir Sameinuðu þjóðanna,
sem hafa á hendi eða taka að sér
forræði landa,, þar sem íbúamir
hafa enn ekki öðlazt fulla sjálf-
stjórn, viðurkenna þá grundvallar-
reglu, að hagsmunir ibúa þessara
landa séu fyrir öllu, og telja sér
það heilaga skyldu að stuðla af
fremsta megni að farnaði íbúa
þessara larda, innan þess kerfis
til var’ðveizi't Iieimsfriðar og ör-
yggis, sem stofnað er til með sátt
mála þessum og í því skyni-
a. að tryggja, með fullu tilliti
til menningar þeirra þjóða, sem
hlut eiga að máli, stjórnmála-, fjár
hags-, félagsmála og menntunar
framfarir þeirra, réttláta meðferð
á þeim og vernd gegn misnotkun;
b. að þroska þær til sjálfstjórn-
ar, að taka réttmætt tillit til stjóm
málalegra óska þjóðanna, og að-
stoða þær í framfaraþróun hinna
írjálsu stjórnmálalegu stofnana
þeirra."
í 76. grein er enn fremur tekið
fram, að einn megin tilgangur
gæzluverndarkerfisins sé „að
stuðla að framförum íbúa gæzlu-
verndarlaganna í stjórnmálastefn-
um, fjármálum, félagsmálum og
menntamálum, og að vaxandi þró-
un þeirra til sjálfsstjórnar eða
sjálfstæði's, eftir því sem heppilegt
kann að þykja með tilliti til sér-
stakra ástæðna hvers lands, og
íbúa þess, og eigin óska hlutaðeig-
andi þjóða“.
ÉG HEFI talið rétt að vitna í
öll þessi skýru fyrirmæli í stofn-
skrá vorri til þess að minna á, að
hér er um að ræða fastákveðnai’
skuldbindingar, sem hver og einn
af meðlknum Sameinuðu þjóðanna
hefur hátíðlega á si'g tekið með
því að undirrita stofnskrána. Það
kann þess vegna að orka tvímælis,
hvort til þess beri nauðsyn eða
ástæður að skipa sér að nýju undir
merki þessara háu hugsjóna. Is-
lenzka sendinefndin er þeirrar
skoðunar, að þessi ítarlega allra-
þjóða umræða sé þess verð, að
hennl ljúki með því, að ályktun sé
samþykkt. Þess skal líka minnzt,
að sömu hugsjónum frelsis og
sjálfstæðis var yfir lýst á Asíu-
Afríku ráðstefnunni í Bandung,
1933, þótt orðalag væri með öðru
móti, sem sé þessu:
„Nýlenduskipulagið er böl, eins
og áhr’if þess sýna, og ætti sem
fyrst að hverfa úr sögunni“. Sama
tilfinning hefur síðan hvað eftir
annað komið fram í samþykktum
ýmissa ráðstafana meðal Afríku-
þjóða.
Við skulum sem snöggvast hug-
leiða hvað gerzt hefur í heiminum
síðan hinar víðtæku stefnuyfirlýs-
ingar í stofnskrá Sameinuðu þjóð-
anna voru gerðar 1945. Það hlýtur
að vera öllum unnendum frelsis og
sjálfstæðis fagnaðarefni, að síðan
1945 hafa meir en 45 lönd öðlazt
sjálfstæði, þar á meðal þjóðir eins
og Indland, Pakistan, Ceylon og
Burma, sem til samans hafa meir
en 450 milljónir íbúa. Auk þess
hafa meir en 175 milljónir manna
sem bjuggu í nýlendum, í gæzlu-
verndarlöndum og öðium löndum,
sem ekki höfðu sjálfstjórn, öðlazt
fullt frelsi. Þessi gífurlegu skref
fram á við hafa verið stigin á síð-
ustu 15 árum. Við höfum á þessu
allsherjarþingi séð 17 nýjar þjóðir
koma fram á sviðið og verða full-
gildir og óháðir meðlimir þessarar
stofnunar, og hefur það fengið oss
öllum mikillar gleði og vakið vonir
um framtíðina.
Þegar við nefnum þessar tölur,
þá gleymum því ekki, að vér erum
ekki að tala um manntalsskýrslur,
heldur um mannlegar verur, hugi
og sálir einstaklinga, sem hafa
hlotið gjöf frelsisins og þess vegna
sjá lífið í bjartara ljósi en nokkru
sinni fyrr.
EN ÞRÁTT fyrir það eru enn
100 milljónir manna í ýmsum meg
inlöndum heims undir stjórn út-
lendra, fjarlægra ríkja. Það er hag
ur þessara þjóða, örlög þeirra og
framtíð, sem er íhugunarefni vort
á þeim sögulegu tímamótum, þai'
sem við nú erum staddir, undir
'hinu veglega dagskrárheifi: „Yfir-
lýsing um að veita skuli sjálfstæði
nýlendum og þjóðum þeirra". Þetta
mál var sett á dagskrá vora sam-
kvæmt tillögu forsætisráðherr’a
Sovétríkjanna, Nikita Krusjeff,
þegar hann var hér á allsherjar-
þinginu, og eins og á stendur ber
að fagna frumkvæði hans. íslenzka
sendinefndinni þykir þó miður, að
hún telur ekki allar’ yfirlýsingar né
fullyrðingar í tillögu Sovétríkjanna
snerta mál það, sem hér er til með-
ferðar, eða styðja frefsismál undir
okaðra þjóða, né heldur getum við
tekið undir margar staðhæfingar í
þessari tillögu. Við mundum því
ekki geta greitt þeirri tillögu sam-
þykki okkar, ef Sovétríkin skyldu
óska að Iáta ganga til atkvæða um
hana.
Við erum þakklátir þeim 45
Afríku- og Asíuþjóðum, sem höfðu
samvinnu um samningu annarrar
tillögu, um hvernig fram skuli
fylgja fullu sjálfstæði til handa
nýlenduþjóðum. Þessi fillaga ligg-
ur nú fyrir þinginu, og 42 lönd
hafa þegar gerzt flytjendur henn-
ar. fslenzka sendinefndin væntir
góðs árangurs af þessari tillögu,
fagnar henni og mun greiða at-
kvæði með sérhverju ákvæði henn
ar, og síðan tillögunni í heild.
LEYFIÐ MÉR, herra for'seti, að
setja fram nokkrar athuganir í
sambandi við þessa tillögu til þings
ályktunar.
í einni grein tillögunnar segir,
að vér viðurkennum það, að fólkið
um heim allan þrái innilega að öll
nýlendustjórn í öllum hennai'
myndum, sé afnumin.
Vér erum sannfærðir um, að
hér sé gjört rétt grein fyrir núver-
andi aðstæðum. Eins er að segja
um þá grein, þar sem segir, að vér
„erum þess fullvissir, að þróunin
í frelsisátt verður ekki stöðvuð né
henni beint í öfuga átt, og að því
aðeins verður komizt hjá alvarleg-
um áreks’trum, að nýlenduskipulag
ið hverfi úr sögunni, og allt það
manngr'einarálit, og öll sú aðgrein-
ing vegna kynþátta, sem því hefur
fylgt". Það gleður oss, að mann-
greinarálit og mismunur í sam-
bandi við hörundslit og kynþætti
er hér afneitað og er slík yfirlýs-
ing í fullu samræmi við skoðanir
og atkvæðagreiðslu íslenzku sendi
nefndarinnar á öllum allsherjar-
þingum Sameinuðu þjóðanna. Það
ber að afneita öllum kynþáttamis-
mun, ekki aðeins í nýlendunum,
heldur hvar sem er í heiminum,
í hverju landi, hjá gömlum þjóðum
jafnt sem ungum.
Því er ennfremur lýst yfir hátíð
lega, að það sé nauðsyn að binda
fljótlega enda á alla nýlendustjórn
í hvaða formi og með hvaða hætti,
sem hún birtist. Vér álítum, að það
sé viðeigandi og vitur’legt að nota
orðið „fljótlega“ í þessu sambandi
en ekki krefjast þessa þegar í stað,
þar sem staðreyndir segja oss, að
algjört afnám nýlendustjórnar í
ýmsum hlutum heims verði, vegna
núverandi aðstæðna og menningar
stigs fólksins, að fara fram smám
saman, eftir því sem þróunin leyfir,
en þó eins fljótt og unnt er. Vér
álítum þess vegna, að það sé nauð
syn í þessu sambandi að leggja
áherzlu á hina þýðingarmiklu að-
stoð Sameinuðu þjóðanna tii þess
að fólkið í gæzluverndarlöndum
og ósjálfstæðum löndum fái öðlast
sjálfstæði, eins og sagt er á einum
stað í formála þessarar tillögu. Það
er augljóst mál, að alþjóðlega að-
stoð verður að veita nýlenduþjóð-
(Framhald á 10. síðu).
/