Tíminn - 18.02.1961, Blaðsíða 9

TÍMINN, laugardaginn 18. febrúar 1961.
☆
Ég hef verið mikil gæfu-
manneskja, þó að þessi eina
alda hlyti á mér að brotna, að
missa manninn minn eftir að-
eins níu ára sambúð, sagði frú
Ingveldur Sigmundsdótfir frá
Hellissandi, er ég spjallaði
við hana fyrir skömmu. Ein-
hverri konunni hefði þó lík-
lega stundum þótt þungt fyrir
fæti í hennar sporum.
— Kennaratalið segir, \ að þér
séuð fædd í Akureyjum í Helga-
fellssveit. Á þeim slóðum er ég al-
veg ókunnug og langar að heyra
hvar þær eyjar liggja.
— Kannizt þér við Bjarnai'höfn?
Akureyjamar liggja framundan
BjarnarhafnarfjaUinu, tvær litlar
eyjar, gr'ösugar niður í fjöru, og
til þeirra liggja einnig tveir smá-
hólmar. Heita má að allt í kringum
eyjamar sé góð lending og kom
það sér vel fyrir sjómennina áður
en vélbátarnir komu til sögunnar.
Sundið milli eyja og larjds er ekki
breiðara en svo, að kallfært er yfir.
Það er fagurt þar, en nú er allt
komið í evði síðan systir mín
andaðist. Hún og hennar maður
áttu gott bú, en faðir minn stund-
aði aðallega sjó frá Helli&sandi
og heimanað eftir vertíð, en en
hafði minna bú.
— Funduð þið nokkuð til þess í
uppvextinum, að einmanalegt væri
að búa í eyjum?
— Nei, það hvarflaði aldrei að
okbur og jafnvel móðir mín, sem
var alin upp í Dalasýslu, undi sér
alltaf vel í eyjunum.
— Hve lengi áttuð þér heima í
Akureyjum?
— Þar taldist ég heimilisföst til
26 ára aldurs, þegar ég fékk kenn-
arastöðu í Stykkishólmi. Mig hafði
alltaf langað til að menntast eitt-
hvað. Svo kom það fyrir mig að
meiðast á fæti og var léleg til
verka. Þá sagði systir mín, sem
bjó á Skógum á Fellsströnd, að ég
skyldi drífa mig á skólann í Búðar-
dal til hans Sigurðar Þórólfssonar,
þetta væri svo ódýrt — og það var
ódýrt, kostaði 120 krónur yfir vet-
urinn fyr’ir okkur stúlkurnar, en
130 krónur fyir piltana.
'— Hafði Sigurður Þórólfsson
lengi skóla í Búðardal?
— Nei, nei, ekki nema tvo vet-
ur. Hann átti ékki samleið með
Dalamönnum, þetta var svo mikill
ákafamaður. En í skólanum fékk
hann nú samt sína ágætu konu
fyrra árið og hélt hún skólaheim-
ilið með honum seinni veturinn.
Svo flutti hann að Hvítárbakka og
stofnaði skólann þar. Mér féll vel
við Sigurð Þórólfsson- Hann mat
þá, sem vildu læra. Hann kenndi
með lýðskólaformi ..hvetjandi með
orðsins brandi". Guðmundur Dav-
íðsson kenndi einnig, en hann bjó
ekki í skólaheimilinu.
— Hvað gerðuð þið ykkur helzt
til skemmtunar?
— Ein aðalskemmtunin var það,
að við fórum stundum upp að
Hjarðarholti, þar sem séra Ólafur
ólafsson bjó með konu sinni og
upkomnum börnum. Það var fyrir-
myndar'heimili. Mig minnir að á
þeim árum hafi hann verið búnn
að stofna barnastúku í sveitinni, og
seinna hélt hann skóla. Annars var
dauft yfir lífinu í Búðardal —
daufara en í Akureyjum.
Jæja, svo fór ég að hugsa um
hvort ég gæti ekki kennt krökkun-
um í heimasveit minni, Helgafells
sveitinni, en hún er stór og erfið
yfrferðar og bændurnir sögðu, að
það va-ri atltof erfitt íyrir eina
stúlku að hnfa rJlt það svæði. Vor
um við þá ráðln ivö iil barna-
kenasl!m<Rar' vatMrism 1905—6, ég
og mað'-ii', sem Þorleifur hét, <x
V
„Þá var gaman að kenna
og að rétta fdlki svaladrykk"
ems
Frú Sigríður Thorlacius ræðir við frú
Ingveldi Sigmundsdóttur frá Hellissandi
hafði ég yzta og innsta hluta sveit-
arinnar. Það var gaman að kenna
þc-im börnum — eins og að rétta
þyrstum manni svaladrykk. Þá
teygaði fólk í sig fræðsluna, það
þráði að fá að lær'a. Þar kenndi
ég t. d. Frímanni sáluga Ólafssyni
að lesa fimm ára gömlum. Enn eru
tvær systur hans á lifi, sem ég
kenndi þenna fyrsta vetur, góðar
vinkonur mínar.
— Hvað var kennar'akaupið þá?
— Jón Þórðarson fræðslumála-
Vildi hann mér alltaf vel, enda
var ég fermingarbarn hans. Þá var
þar skólastjóii Magnús Blöndal,
sem var allt í öllu á staðnum. í
Stykkishólmi kenndi ég fjögur ár
hjá honum, þar af þrjú með Há-
koni Helgasyni, sem nú er í Hafn-
arfirði.
— Hvað varð svo tíl þess að þér
fluttuð að Hellissandi?
— Ég hafði verið í kaupavinnu
hjá systrum mínum til skiptis á
sumrin, en svo datt í mig að gaman
inn kom, og sjálfur vera alinn upp
í Bjarnareyjum, þar sem ekki var
kostur á skólagöngu. Þann kost
kvaðst hann ekki vilja búa börn-
unum á Sandi. Þegar ég var orðin
ein lim kennsluna ætlaði ég að
kenna sinni deildinni hvorn dag-
in sem þau færu ekki í skólann.
Varð það úr að ég kenndi hvorri
deild í þrjá tíma á dag, þó að ég
ætti ekki nema fimm tíma kennslu
skyldu daglega. Ójá, það er nú svo,
þó að fólkið sé stundum að þusa
um skólana, þá þykir því vænt um
þá og metur þá innst inni.
— Þér giftuð yður á Hellissandi?
verið prófdómari við Miðbæjarskól-
ann í 25 ár.
Þér búið hér hjá dóttur yðar og
tengdasyni?
— Já, við Guðlaug höfum alltaf
fylgzt að, en Sigmundur sonur
minn er alfluttur til Bandaríkj-
anna. Hann stundaði framhalds-
nám í læknisfræði og kvæntist
þar. Honum vegnar vel og því
ástæðulaust að vera 'að fjargviðr-
ast út af því þó að hann sé langt
í burtu. Maður getur ekki bundið
börnin við sig ævilangt.
— En það var fleira en kennsl-
an, sem þér sinntuð vestra, hvenær
- Já, tveimur árum eftir að ég 'Z'ÍvenJ? ^ **
kom þangað giftist ég ungum og
efnilegum bóndasyni, Jóni Pétur’s-
syni frá Ingjaldshóli. Næstu fimm
árin bjuggum við á IngjaldshóU og
jörð, sem lá þar fast að, með
| tengdaforeldrum mínum. Fjarlægð
in í skólann var ekki meiri en það,
að ég gekk ailtaf á milli. Ekki held
ég að tengdaföður mínum hafi lit-
izt ég búkonuleg, enda lét ég
tengdamóður mína öllu ráða, sem
hún vildi- Hún var mikil og góð
kona, hafði lengi verið yfirsetu-
kona í suðurhreppum Snæfellsnes-
sýslu og var orðlögð í því starfi.
— Já, kvenfélagið og kennslan,
það var aðalverkefnið — ég rétt
guktaði þetta við heimilisstörfin
af því að þau voru skylda, segir
frú Ingveldur kímin. Kvenfélagið
stofnuðum við þegar ég fluttist frá
Ingjaldshóli og ég var formaður
þess þangað til ég fór 1935. Fyrir
tilmæli Halldóru Bjarnadóttur
gekkst ég síðar fyrir stofnun Sam-
bands breiðfirzkra kvenna, sem ég
var líka formaður í frá 1932 til
1949.
Kvenfélag Hellissands hafði með
höndum ýmis konar starfsemi. Við
byrjuðum með tvær hendur tómar
, . . ,., og urðum að afla fjár með
^S^^SZSL*SSt MHm 1*..,
ema tíl tvær a ári, en fundi höfð-
En þegar á leið var það hvort-
tveggja, að maðurinn minu var
INGVELDUR SÆMUNDSDÓTTIR
stjóri, brosti, er við sögðum hon-
um að skipt hefði verið á miltí
okkar ríkisstyrknum, sem var 120
krónur, svo að við fengum 60 krón-
ur hvort fyrir sex mánaða kennslu.
Sveitarfélögin áttu að leggja jafn-
háa upphæð á móti, en hann vissi
víst til þess víðar, að það var ekki
gert. En peningarnir voru manni
ekki aðalatr’iði- Okkur leið vel og
fólkið var okkur dæmalaust gott.
— Ekki hafið þér látið yöur
nægja menntunina í Búðardalsskól-
anum?
— Hugur minn hafði alltaf stað-
ið til þess að komast í Kennara-
skólann og þangað fór ég haustið
1906. Þá var mér batnað í fætinum
— en aldrei hef ég samt getað
dansað, segir frú Ingveldur hlæj-
andi. Hef kannske ekki misst af
svo miklu — en Guðrún blessunin
Þorgrímsdóttir vildi endilega
reyna að kenna mér aS dansa á
Búðardalsskólanum. Úr kennara-
skólanum útskrifaðlst ég vorið
1907.
— Hvað tók þá við?
— Það er eins og ég hafi sjálf
þurft lítið fyrir því að hafa að taka
ákvarðanir. Mér hefur oft fundizt
að mér væri stjórnað og ég vil
álíta að það séu æðri máttarvöld
sem að því standa- Ég var búih að
skrifa og sækja um kennarastöðu
á Hellissandi, en það bréf misfórst
og um haustið hætti Kristín Sveins
dóttir kennslu í Stykkishólmi, var
þá að gifta sig. Séra Sigurður Gunn
arsson prófastur, spurði föður
mirm hvort ég myndi ekki vilja
sækja um kecnarastöðuna og lusr
studdi að því að ég íenr;
væri að sjá sig um í suðurhluta
Dalasýslunnar og réði mig að
Dunki í Hörðudal- Þar leið mér
vel, húsbændurnir voru elskuleg
hjón.
Þá var þar í kaUpavinnu í sveit-
inni skólabróðir minn Pétur Gunn-
laugsson í Álfatröðum — faðir
Gunnlaugs borgarritara —, sem
var s'kólastjói’i á Sandi. Ég hafði
frétt að hann ætlaði að hætta
kennslu og fara að búa með föður
sínum. Við urðum samferða til
Stykkishólms um haustið og þá
spurði ég hann hvort hann ætlaði
að hætta. Sagði hann það rétt vera
og spurði ég þá hvort hann vildi
mæla með mér í stöðuna, og játaði
hann því. Skrifaði ég svo formanni
skólanefndar, sem sagðist þurfa að
ráðfæra sig við prestinn í Olafsvík,
séra Guðmund Einarsson, bróðir
hans hafði verið að hugsa um að
sækja. Af því varð ekki, svo að ég ]
varð eini umsækjandinn og fékk
stöðuna og á Hellissandi kenndi ég
í 21 ár-
— Hvernig var húsnæði skólans
þá?
— Það var ósköp lítið, en það
bjargaðist. Kennt var í tveimur'
deildum og meðkennari minn var
Benedikt Bachmann, ágætur mað-
ur, sem hafði skipstjóramenntun.
Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar
var lögð niður önnur deild skólans
vegna eldiviðarsparnaðar og 1916
var staða Benedikts lögð niður í
sparnaðarskyni. Til tals kom að
loka ’íkólanum alveg, en þá and-
mælti formaður skólanefndar.
Hanu sagðist muna hvernig gengið
'n'fði á Heliissandi áður en skól-
virtist að mér myndi verða ofboð-
ið með því að sinna bæði kennslu
og bús'kap, og þess vegna fluttum
við til Hellissands- Það eru aum-
ustu húsakynni, sem ég hef komið
í, kofinn sem við bjuggum í hálfan
fyrsta veturinn otekar á Sandi. Svo
’veyptphann hús, stækkaði það og
endurbætti og kallaði Borgarholt.
Við eignuðumst tvö börn, dreng og
stúlku og var drengurinn sjö ára
en stúlkan hálfs þriðja ár's þegar
maðurinn minn andaðtst. Mér var
sýnd mikil samúð þegar ég varð
ekkja, en auðvitað var það mitt
mál að sjá börnunum okkar far-
borða. Þettá gekk allt í sama fari
þar til Sigmundur minn var kom-
inn undir fermingu, þá fór ég að
hafa áhyggjur af menntun hans og
hvað hann ætti að hafa fyrir stafni.
Á Sandi lá ekkert fyrir drengjum
annað en að snúast í krlngum sjó-
mennina, og það var ekki mikið
starf né heppilegt.
Ég fór tíl Reykjavfkur og leit-
aði ráða hjá séra Magnúsi Helga-
syni, þeim blessaða merkismanni,
sem ekki hafði einasta verið minn
kennari og leiðbeinandi. Hann gaf
okkur hjónin saman á sinum tíma.
Hann lofaði mér að útvega Sig-
mundi dvalarstað, ef hann næði
prófi upp f Menntaskóla. Ég fór
og talaði við rektor og hann sagði
að til viðbótar við harnaskólanám-
ið yrði drengurinn líka að læra
dönsku undir vorprófið. Sigmund-
ur var vantrúaður á að hann yrði
einn af þeim 25, sem þá áttu að fá
inngöngu í Menntaskólann, en það
tóksrt, hann varð sá 23., mig minnir
að 100 krakkar væru á vorskól-
anum. Og dvalarstaður var honum
útvegaður í Gróðrarstöðinni hjá
Einarl Helgasyni og þar átti hann
athvarf fjögur ár, þangað til ég
flutti suður með Guðlaugu dóttur
mína. Ég vildi láta hana læra eitt-
hvað líka, enda orðin þreytt á
kennslunni sjálf. Satt að segja
hafði ég vonazt eftir að fá tíma-
kennslu við barnaskóla í Reykja
um við einu sinni í mánuði að
vetrinum. Félagið efndi til leik-
starfsemi og tókst oft vel, ekki
sízt er mér minnisstætt þegar
Tengd^mamma var leikin. Svo var
reynt að aðstoða þá, sem voru
hjálpar þurfi, en það voru fleiri
fyrr á árum en nú — nú er fólk
ekki klæðlaust og allslaust, sem
betur fer.
— Áttí kvenfélagið nokkurt hús-
næði sjálft?
— Ekki fyrst, en svo keypti það
hús og stækkaði það. Konurnar
báru sjálfar sandinn í steypuna
þegar verið var að byggja við það.
I fyrra var það selt og andvirðið
lagt j sameiginlegan sjóð tíl að
fcyggja fyrir félagsheimili.
Mér varð ákaflega vel Ijóst þeg-
ar maðurinn minn veiktist og dó,
hve illa fólkið á Hellissandi var
sett með læknishjálp og hjúkrun.
Kvenfélagið beitti sér fyrir því, að
fá hjálparstúlku, sem aðstoðaði við
hjúkrun, einkum hjá sængurkon-
u.m’ .°8jékk ^ess styrk frá Al-
þingi. Ég fékk því líka framgengt,
að læknirinn í Olafsvik kæmi einu
sinni í mánuöi til Hellissands fólk-
inu að kostnaðariausu. Segja mátti
að Matthildur Þorkelsdóttlr ljós-
móðir, væri læknir manna á Sandi.
Hún batt um sár og gerði að mein-
um, var glögg á sjúkdóma og hve-
nær þunfti að sækja lækni. Þegar
hún varð áttræð hélt kvenfélagið
henni veglegt samsæti og stofnaði
minningarsjóð um hana láfcna. Á
að verja honum til þess að styrkja
sængurkonur.
— Starfar ekki kvenfélagið á
Hellissandi enn af krafti? ,
— Jú, það gerir það, enda nýtur
það góðrar og ötulbr forustu Jó-
hönnu Vigfiisdótíur Á sjölugsaf-
mæli mlnu sendu breði Samhand
breiðfirzkra kvenna c-g h'?as>Wáag
Iíollissands mér p Múr^iagjAÍir.
aennsiu vio DarnaxKóia i Reykja- ^aníf J" ^tofisaf-
... _ | mffllmu :o;nu : r.iV.h,- n>ér a«
vik, en það varð nu ekki, og eina m.,no íla» u
hins opiivbere ar það, að ég hef| (Frawifetód & 10. adðu).