Tíminn - 17.03.1961, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, föstudaginn 17. mara. 1961
Björn Pálsson, alþíngismaður:
Ríkisstjórnin og réttlætið
í Iögum um efnalhagsmál, sem
samlþyKkt voru í febrúarlok 1960,
voru ákvæði um, a3 viss ihluti af
innstæðuaukningu í sparisjóðum
og innlánsdeildum skyldi leggjast
inn í Seðlabankann. f framkvæmd
mun þetta hafa ver'ið þannig, að
þær innlánsdeildir, sem minnstar
höfðu innstæður, fengu undan-
þágu frá þessum ákvæðum, en hin-
ar lögðu lítig sem ekbert fé í Seðla
bankann, sennilega af því, að ekki
var um verulega aukningu á inn-
stæðufé að ræða, enda auðvelt
fyrir viðskiptamenn kaupfélaga að
láta inneignir standa á viðskipta-
reiknngum. Frá sparisjóðum náð-
ist hins vegar nokkurt fé, en óeðli-
lega lítið. Má vera, að þessi ákvæði
hafi átt þátt í því, að innlög í spari-
sjóði reyndust lítil árið 1960.
Stjórnarliðið sá, að svo búið mátti
eigi standa, og kom það fram í
umræðum á Aiþingi, að þörf væri
á, að endurskoða þessi ákvæði.
Bændur reyndust Guðmundi góða
jafnan óljúgheitir, þegar þeir hétu
honum illu og þannig er með ríkis-
stjórnina. í frumvarpi um Seðla-
banka fslands, sem liggur fyrir Al-
þingi, eru ákvæði, sem heimila
stjórn Seðlabankans að ákveða, að
allt að 15% af innstæðufé spari-
sjóða og innlánsdeilda kaupfélaga1
skuli lagt inn í Seðlabankann, án
tillits til þess, hvort innstæðuféð
vex eða minnkar. Þessi ákvæði eru
mun hættulegri en þau fyrri. Því
verður þó eigi tiúað að óreyndu,
að stjórn Seðlabankans noti þessa
lagaheimild til að skerða að mun
rekstrarfé sparisjóða og innláns-
deilda. Bn verði það reynt, sé ég
ekki, að viðskiptamenn kaupfélaga
geti annað gert en færa peninga
sína úr innlánsdeildum í viðskipta-
reikninga.
Ríkisstjórnin heldur því fram,
að sama regla verði að gilda um
innlánsdeildir og banka og spari-
sjóði, þar sem innstæður þessara
stofnana séu undanþegnar skatti.
Hér er um óskyld atriði að ræða.
Það er ranglæti að leyfa ekki öll-
um, sem peninga eiga, að sleppa
við að telja þá fram, fyrst sumum
er leyft það- Því peningar koma
jafnt að notum, þó þeir séu lánaðir
fyrirtækjum og einstaklingum án
milligöngu lánastofnana. f fram-
kvæmd mun það lífca hafa verið
þannig, að lítið hefur verið gert
að því að telja peninga fram á
eignaskýrslum. Hitt má svo um
deila, hvort ekki er ranglátt að
leyfa skattfrelsi sparifjár. Fyrir
slfku er aðeins ein frambærileg
ástæða, en Öún er sú, að ríkisvald-
ið hefur alltaf verið að minnka
verðgildi hverrar krónu. Þegar við-
skiptamenn kaupfélaga leggja fé
í innlánsdeild, gera þeir það tU að
hjálpa fyrirtækinu um rekstursfé.
Kaupfélögin hafa þurft að byggja
sláturhús, frystihús, mjólkur-
vinnslustöðvar, fiskvinnslustöðvar,
verzlunai’hús' og þau þurfa að eiga
vörubirgðir fyrir stórar fjárhæðir.
Allt þetta kostar mikið fé, en láns-
fjármöguleikar hafa verið mjög
tafcmarkaðir. Allar þessar fram-
kvæmdir hafa verið nauðsynlegar
fyrir viðskiptamennina og valdið
gerbi'eytingu á vöruvöndun og sölu
möguleikum á afurðum. Það eru
þessi félagsJegu samtök. sem hafa
gert fólkinu í dreifbýlinu fært,
þrátt fyrir takmarkað fjármagn,
að auka tekjurnar, bæta lífskjörin
og gerbreyta atvinnuháttum sín-
um. Þegar einstaklingur lánar
kaupfélagi peninga, er það hlið-
stætt því, að Pétur lánar Páli.
Rfkið ber enga ábyrgð á þeim við
skiptum. Það er skerðing á ein-
staklingsfrelsi, að einstaklingar
megi ekki eiga fé sitt án afskipta
ríksvaldsins hjá þeim stofnunum
og einstaklingum, sem þeir vilja-
Spari sjóðir setja sér sjálfir reglur
til að fara eftir, sem styðjast við
landslög. Nauðsynlegt er fyrir þá
að eiga einhvern hluta af því inn-
stæðufé, sem þeir geyma fyrir við-
skiptamenina í banka, til þess að
hægt sé, að grípa til þess, ef á
þarf að halda. Sýslufélög, bæjar-
félög eða einstaklingar bei'a á-
byrgð á innstæðufé sparisjóða.
Það er því eðlilegra að það sé á-
kveðið í Iögum og reglum spari-
sjóðanna, hve mikill hluti spari-
fjársins er geymdur í bönkum á
hverjum tíma, en að það sé ákveð-
ið í lögum Seðlabankans. Viðui'-
kenna ber þó, að sparisjóðir eru
sjálfstæðar stofnanir, sem njóta
skattfrelsis, og hefur ríkisvaldið
því frekar íhlutunarrétt viðvíkj-
andi þeim en kaupfélögum. Þegar
einstaklingur lánar fcaupfélagi pen
inga, þá er það hliðstætt og heOd-
sala eða fiskviimslustöð í einstakl-
ingseign séu lánaðir fjármunir.
Ekki dettur ríkisstjórninni í hug
að ikref jast þess, að hluti af slíkum
lánum sé lagður í Seðlabankann.
Ríkið á flesta banka landsins. Ál-
þingi kýs bankaráðin og setur
þeim lög. Ríkið ber ábyrgð á spari
fjárinnlögum þessara banka og
hefur gert það með þeim ágæt-
um, að verðgildi hverrar krónu
hefur minnkað um 5—10% árlega,
þó ekki sé talði með hið óþarfa
aukastökk á s.l. ári. Enginn efast
um, að Alþingi hefur lagalegan og
siðferðilegan rétt til að ákveða, að
visshluti af innstæðufé þessara
banka sé geymdur í Seðlabankan-
um. Um hitt geta verið skiptar
skoðanir, hve mikinn hluta af inn-
stæðufé bankanna eigi að binda í
Seðlabankamun.
Það sem gerzt hefur í efnahags-
n;álum okkar síðan í febrúarlok
1960, er þetta: Krónan var felld
27% meira en ástæða var til og
vextir hækkaðir um 4%. Þessar
ráðstafanir hafavaldið rekstrar-
halla hjá mörgum aðilum og skap-
að mikinn rekstrarfjárskart hjá
einstaklingum og fyrirtækjum.
Viðskiptabankarnir geta ekki bætt
úr þessum rekstrarfjárskorti, með-
al annars vegna þess, að þeir verða
að loggja milljónatugi í Seðlabank-
ann. Ástæður sjávaiútvegsins eru
þannig, að óhjákvæmilegt er að
gera ráðstafanir til úrbóta. Þá er
Seðlabankinn látinn jafna ' klyfj-
arnar. Að óreyndu verður ekki í
efa dregið, að hliðstæðar ráðstaf-
anir verði gerðar fyrir landbúnað-
inn og vitað er, að verzlanir og iðn-
aðarfyrirtæki vantar tilfinnanlega
rekstrarfé. Að svo miklu leyti sem
úr þessu verður bætt, mun Seðla-
bankinn gera það, því í hann er
safnað erlendu gjaifafé og inn-
lendu spaiifé. Deila má um, hve
hagnýtar allar þessar ráðstafanir
eru. Nágrannaþjóðir okkar fara
öfugt að. Hafa hóflega vexti og
stöðugt gengi. Hækka það raunar
frekar en lækka. Hins vegar eru
svipaðir vextir hjá Indíánablend-
ingum í Suður-Ameríku og eru hjá
okkur. Um það verður aftur á móti
ekki deildt, að verðbólguþróunin.
hefpr valdið þeim fyrirtækjum
erfiðleikum, sem þurfa á miklu
rekstrarfé að halda. Það virðist
því vera ofrausn hjá ríkisstjórn-
inni að vera stöðugt að leita að
leiðum til að skerða það rekstrar-
fé, sem einstaklingar hafa lánað
slnum eigir. fyrirtækjum til að
gera þau starfhæf.
Á Alþingi 1960 voru samþykktar
breytingar á útsvarslögum, sem
heimiluðu a* leggja allt að 3%
veltuút=vör verzlunarfyrirtæki,
er þ; r, r.’ u eltuútsvör nvergi
Björn Pálsson
vera hærri en árið 1959. í fram-
'kvæmd varð þetta þannig, að
veltuútsvör á almenna vörusölu í
Reykjavík voiu 0,5—0,6% en víða
úti á landi 2%. Þetta var þó mjög
misjafnt. Stærxi kaupfélögin
greiddu yfirleitt lægri veltuútsvör
en þau minni og fátækari. Með
öðrum orðum, það var níðzt á
þeim félögum, sem minna máttu
sín. Lög eru tíl að ver’nda einstakl-
inga og stofnanir. Það eru ólög,
sem heimila að leggja fjórum
sinnum hærri útgjöld á fyrirtæki,
sem er staðsett út á landsbyggð-
inni, en heimilt er að gera í höfuð-
boiginni. Hið eina rétta er að láta
sömu reglur gilda alls staðar á
landinu fyrir einstaklinga og fyrir-
tæki. Mismunandi tekjuþörf sveit-
arfélaga er hægt að mæta með því
að hækka og lækka útsvörin í pró-
sentum, þegar búið er að jafna
niður eftir hinum lögboðnu regl-
um.
Það er misræmi í fleiru en
veltuútsvörum. f sveitum eru t.d.
fyrirmæli um að leggja á íægri
tekjur en í kaupstöðum. Af 7 þús.
kr. tekjum í sveitum á að greiða
530 kr. o gaf 20 þús. kr. tekjum
1980,00 kr. Víðast mun þetta samt
hafa verið nofekru lægra í fram-
kvæmd, því hægt var að lækka
útsvörin almennt frá því sem nið;
urjöfinunaireglurnar ákváðu. f
kaupstöðum eru ekki lögð útsvör á
lægri tekjur en 25 þús. kr. Hér er
of langt gengið. Vera má, að dag-
leg eyðsla sé minni í sveitum, en
aðstaða er þar líka á ýmsan hátt
lakar’i. Ósanngjarnt verður að
t-elja, að leggja á nauðþurftir ung-
menna, jafnvel þó þeir eigi heima
ÚL á landi!
í fyrra var gert ráð fyrir, að
lögin um úfcsvör og tekjuskafct
væru aðeins til bráðabirgða. Ráð
hefur verið fyrir því gert, að laga-
frumvörp yrðu lögð fyrir þetta
þing um útsvör og tekjuskatt, en
úr’ því hefur ekki orðið. Mun það
valda því, að stjórnarandstaðan
hefur efcki lagt fram frumvarp um
breytingar á lögum um útsvör,
enda fengin reynsla fyrir því, að
frumvörp frá okkur ná eigi fram
að ganga. Nefnd hefur verið starf-
andi til að endurskoða þessi lög.
Heyrzt hefur, að tillögur hafi kom-
ið fram u-m að miða útgjöldin við
gjaldahlið fyrirtækja. Hugmyndin
er frumleg og getur ef til vill
orðið til eftirbreytni, fyrir aðrar
þjóðir. Óhugsað skulum við a.m.k.
,ekki dæma.
Skoðanir eru skiptar um rétt-
mæti veltuútsvara- Ég álít þau
réttlát og jafnvel óhjákvæmileg,
nema sveitarfélögum sé aflað
tekna á annan hátt en verið hefur.
Hins ber að gæta, að þau séu hóf-
lega mikil, svo þau íþyngi ekki um
of einstaklingum og fyrirtækjum.
Samkv. eldri útsvarslögum var
veltuútsvar ekki lagt á viðskipti
fólagsmanna hjá kaupfélögum.
Víða höfðu kaupfélögin megin-
hluta af verzlunarveltunni. Nú
er þetta breytt og kaupfélögin
greiða veltuútsvar af allri vöru-
sölunni. Það ætti því bæði að vera
auðvelt og sanngjarnt, að útsvars-
prósentan^ lækki, þegar’ gjaldstofn-
inn vex. í Reykjavík hefur veltu-
útsvarið verið 0,5—0,6%, þegar
um sölu á nauðsynjavörum hefur
verið að ræða. Ég álít þetta hóf-
legt. Morgunblaðið hefur oft býsn-
azt yfir' því, að kaupfélögin
greiddu lág útsvör og litla skatta.
Þeir, sem sfcrifa í Morgunblaðið
eru hvorki ógreindir eða illa inn-
rættir og vita því vafalaust betur.
Hér hefur verið um pólitískain
áróður að ræða. Bæjarfélögin
höfðu ýmsar aðferðir til að Ieggja
útsvör á kaupfélög. Veltuútsvör á
viðskipti utanfélagsmanna voru
há, húsaskattur var lagður' á o.fl.
Félag það, sem ég sá um 1959
greiddi t.d. sem svaraði 1% af
vörusölu, en það er mun hærra en
gert var í Reykjavík. Fá eru ó'hóf
all langsæ. Ég vil benda Sjálfstæð-
isflokknum á þá staðreyind, að
með því að lögvemda ranglætið
eins og gert var í lögum um útsvör
1960, þá er aðeins verið að skatt-
leggja viðskiptamenn þeirra kaup-
félaga, sem fyrir ranglætinu verða.
Þeir geta ekki látíð kaupfélögin
veiða óstarfhæf, því án þeirra
geta þeir ekki verið. Útgerðar-
fyrirtækin greiða lítinn skatt og
lág útsvör, en lífsafkoma fólksins
er komin undir því, að þau séu
starfhæf. Eins er meö kaupfélög-
in. Aðalati'iðið er, að þau séu starf
hæf og rekin til hagsbóta fyrir
viðskiptamennina, en ekki hvort
þau greiða þúsundinu, meira eða
minna í skatta og útsvör. Hlutverk
þeirra er meðal annars að hindi'a
óeðlilega auðsöfnun einstakra
manna en efla almenna velmegun,
þannig að hver einstaklingur fái
sannvirði fyrir sína vinnu. Hitt
skal vðurkennt, að samvinnufélög-
in þurfa og eiga að þefckja sín
takmörk. Ástæðulaust er fyrir þau
að taka að sér þá hluti, sem ein-
staklingar geta gert jafn vel eða
betur.
Morgunblaðið hefur jafnan hald-
ið því fram, að kaupfélögin væru
misnotuð af Framsóknarflokkn-
um. Vafalaust er þetía gert í áiéð-
ursskyni. Engin verzlunarmaður
spyr um, hvernig viðskiptamaður-
inn kýs, en hann reynir aðeins að
gera sér grein fyrir, hvemig hann
muni reynast sem viðskiptavinur.
Ég þekki þess engin dæmi, hvorki
með kaupmenn eða kaupfélags-
stjóra, að þeir láti viðskiptamenn-
ina gjalda eða njófca þess, hvaða
stjórnmálaskoðanir þeir hafa. Hitt
er annað mál, að það er einn að-
ili í þessu landi, sem ötullega hef-
ui’ að því unnið að gera kaupfé-
lögin pólitísk, en það er Morgun-
blaðið sjálft. Með sfcömmum og
skætingi í 40 ár hefur það unnið
að þessu. Ennfremur með því að
kljúfa viss samvinnufélög eftir
pólitískum línum til lítilla hags-
bóta fyrir viðskiptamenn, en vafa-
laust til ímyndaðra umbóta fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.
Ég hef bent á þessi atriði vegna
þess, að ég álít, að ástæðan fyrir
þeim ranglátu lagaákvæðum, sem
hafa verið sett og er verið að setja,
séu gerð af ókunnugleika og athug
unarleysi, en efcki illvilja. Reynsl-
an sker úr um það, hvort sú skoð-
un mín er rétt. Hitt er víst, að
með réttlátum lögum getum við
verndað okkar þjóðskipulag, en
með ólögum eyðum við því-
DRÝPUR SORG
Minning'arljóð um Kxistján Stefán Jónsson og Aðalstein
Árna Baldursson, sem fórust með vélbátnum Mal frá Húsa-
vík 21. október 1959.
Nú drýpur sorg á haustsins bleiku blóm
og blœrinn kvíslar hljótt ujn liðið vor.
Nú verður allt að lúta lífsins dóm
það leggur klaka í nœturinnar spor.
En bak við rökkvcms djúp er sólar sýn
með sumœryl, sem veitir styrk og þrótt.
Sé trúin sterk, hún flytur fjöll úr stccð,
það fylgir alltaf dagur hverri nótt.
Það dreymir suma u.m hafið bjart og blátt
frá beriisku sinnar Ijósu vona strönd
þó stundum virðist kula úr. hverri átt
með karlmennsku þeir sigla og nema lönd.
Þeir sýna í verki bæði dirfsku, og dug
með drengskap geta hverri þrekraun mœtt.
Hvert sjómannslíf, sem ísland hefur átt
og aftur misst, fœr þjóðin aldrei bœtt.
í dag er hljótt um ckkár bœ og byggð
og brotinn geisli sign-ir kálda jörð.
Við minnumst þeirra er unnu af trú og tryggð
við takmark sitt, og um það héldu vörð.
Það tvísýnt er að leggja landi frá
þó Ijómi birta yzt við sjónarrönd
þeir hafa báðir náð í heimahöfn
og heilsa nýju vori á grænni strönd.
Sú stund er helg, sem víða er vinum tveim
sem veittu hlýju og gleði i annars hag.
Hin sanna lífsins fegurð fylgdi þeim
við finnum þetta og skiljum bezt í dag.
Hvert handtak var þeim dýrð í dagsins önn
og draumljúf þrá sem mundi rœtast senn,
og lifsbraut þeirra — vinahlýja og verk,
það vitnar ailt um trausta og góða menn.
Guð styrki þá í raun sem byggðu borg
úr björtum tiraum, um lccngan œfidag.
En þá er alltaf sólargeisli í sorg
að söngur horfins tíma er fallegt lag.
(Framhald á 13. siðu.l