Tíminn - 19.08.1961, Page 8

8
TÍMINN, laugarðaginn 19. ágúst 1961.
— Maður er hálfhræddur við
blaðamenn. Þeir geta umsnúið
öllu, sem maður segir.
— Eg hélt, að lithöfundar væru
vaxnir upp úr því að taka blöðin
hátíðlega.
— Nei. Rithöfundur tekur orð
alvarlega. Það er annað með t. d.
tónlistarmann. Hann tekur orð
ekki alvarlega, heldur tóna. —
Ætlaðirðu kannski að tala við mig
á kaffihúsi?
— Nei.
— Það var gott. Menn eru ekki
einlægir á kaffihúsum, og stund-
um eru þeir auk þess hræddir við
einlægnina. Á kaffihúsi segi ég
oft þveröfugt við það, sem ég
meina; síður heima hjá mér.
— Hvers vegna eru menn óein-
lægir á kaffihúsum?
— Það eru nú ekki allir óein-
lægir á slikum stöðum. Sumir hafa
t.d. alls ekkert annað tjáningar-
form en að tala á kaffihúsi og eru
aldrei einlægir nema þar.
— Fyrst þú ert ekki einlægur
á kaffihúsi, viltu þá ekki bjóða
mér heim?
Við erum komnir heim til Elí-
asar Marar, og hann liggur langur
og mjór upp í dívan og styður
hönd undir kinn. Á veggjunum
hanga sálarstimplar Kjarvals og
Jóhannesar Jóhannessonar og
fyrir neðan þá standa bækur hlið
við hlið eins og fólk í biðröðum.
Skammt frá höfðalagi Elíasar er
plötuspilari með stórri plötu, sem
horfir svört upp í loftið. Það er
þögn í þessu herbergi. — Jafn-
vel þótt maður tali.
Eftir að ég hef spurt um það,
sem allir spyrja rithöfunda um, en
enginn ætti að gera, svarar hann:
— Nei, ég er ekki með neitt
stórt verk á prjónunum, en ég er
að ganga frá smásagnasafni, sem
í verða sögur frá síðustu 10—11
árum. Reyndar hefur forlag í
Munchen skrifað mér og falað
hjá mér eins konar úrval úr smá-
sögum mínum. Þeir sáu víst sögu
eftir mig í tímaritinu Konkret.
Það var sagan Nareissus. — Eg
hef mikið hugsað um skáldsögu-
efni, og það er nokkurn veginn
víst, að næsta skáldsaga mín verð-
ur stutt og fjallar um efni sem
ekki verður beinlínis hægt að kalla
aktúelt. Þetta á sem sagt að verða
„falleg“ saga — sem ég ætla að
skrifa mér til skemmtunar og
hvíldar. Eg er reyndar búinn að
ákveða efnið í næstu skáldsögu
þar á eftir, en þarf að skrifa hina
áður.
— Er ekki fráleitt sjónarmið að
skrifa sögu sér til hvíldar?
— Nei. Alls ekki. Saga, skrifuð
eftir fomúlunni L’art pour l’art
— listin fyrir listina — hún væri
hvíld frá því að hugsa um Ijótleik
anfl. Eg er orðinn þreyttur á því
að skrifa um Ijóta hluti — í bili.
En ég á sjálfsagt eftir að skrifa
„ljótar" bækur, ef ég skrifa meira,
jafnvel svo Ijótar, að ég fæ þær
ekki prentaðar. Þótt ég skrifaði
bók með fallegum blæ, væri það
ekki sama og að loka sig inni í
fílabeinsturni. — Þetta er viss sál-
ræn þörf, sem verður að fullnægja
— mér liggur við að kalla hana
kontrapunktiska. — En það er til
fólk, sem ætlast til, að skrifað sé
um hið lifandi líf, og það mun ef-
laust segja, að þetta sé eins konar
flótti eftir „vonbrigðin“ með Sól-
eyjarsögu.
— Varztu fyrir vonbrigðum með
undirtektirnar, sem Sóleyjarsaga
fékk?
— Já.
— Það var mjög hljótt um hana.
— Það kom ekki einn einasti
ritdómur um hana í heild, fyrir
utan tvö orð í Morgunblaðinu. Sig-
urður A. Magnússon sagði hún
væri „tiúþrifalaus langloka". En
hví hræðast menn að skrifa um
söguna? Hvað hræðast Morgun-
blaðsœenn? Eða vinir mínir hjá
Þjóðviljanum? Ef þeir hræðast
það, að ég kunni ekki að taka
gagnrýni, hafa þeir á röngu að
standa. Að vísu er rétt að geta
þess, að þeir kollegar Bjarni frá
Hofteigi og Guðmundur Hagalin
sömdu ritsmíðar um fyrra bindið.
. Á meSan aðrir íslenzkir rit-
höfundar kepptust við að demba
yfir þjóðina bernskuminningum
sínum, aldamóta-sveitarómantík,
referati af skrítnu fólki á öldinni
sem leið, frásögnum af ástalífi suð
ur á Spáni, ferðaminningum héð-
an og þaðan, tækifæris- og neðan-
þindarljóðum, littereru bróderíi
um eitthvað, sem gerðist vestur
á fjörðum endur fyrir löngu o. s.
frv., leyfði ég mér af fátæki mínu
að setja saman tveggja binda skáld
sögu um islenzkan virkileika eins
og hann er í dag. Eg stalst til1
þessa eins og ófrjáls maður, milli
þess sem ég varð að vinna mér
inn fyrir daglegum þurftum, og
neyddist þó til að sníkja út úr
vinnuveitendum mínum nokkra
hundraðkalla í senn eins og bein-,
ingamaður. Þetta var eina skáld-
verkið sem skrifað var um íslenzkt
samtíma-þjóðlíf á þeim áratug, að
undanskildu Gangvirkinu eftir Ól-
af Jóhann Sigurðsson og svo auð-
vitað Silfurtunglinu eftir Laxness,
— En hvernig eru svo móttökurn-
ar, þegar hún kemur? — Þögn,
þögn, og aftur þögn. Nokkur hluti
upplagsins hefur heldur aldrei
verið settur á markað. Það er heild
arútgáfa sögunnar — bæði bindin
í einni bók, prentuð á annan og
betri pappír og í stærra broti. Sá
hluti upplagsins liggur xykfallinn
1 inni í Bókfelli, og er mikil synd
að hann skuli ekki vera hafður til
uppkveikju í þeim húsakynnum,
þar sem hvorki er hitaveita né
j olíukynding.
j — Það segja sumir, að Sóleyjar-
1 saga sé misheppnuð bók.
; — Eg veit, að sumir segja það.
jÞeir eru jafnvel margir — og
fleiri en hafa haft manndóm til
að segja það við mig sjálfan.
— Vögguvísa er orðin fræg bók
erlendis.
vettvanga, eða hvað það kallast.
Þessir menn verða nefnilega að
kunna sitt fag. — Svo ég nefni
dæmi um það, hvernig tökum á
Guð talar ekki
við blaðamenn
Rætt við Elías Mar, rithöfund
— Þeir spurðu Gagarín mikið
um guð á Keflavíkurflugvelli.
— Guð á Keflavíkurflugvelli.
Já. Og hann svaraði og sagði, að
guð væri enginn til. Það er ég
viss um, að guðsi héfur hlegið
hjartanlega og verið harðánægður
með þetta svar. Guði er nefnilega
ekkert um það gefið að láta tala
um sig við blaðamenn — hann
hefur sjálfur aldrei hleypt blaða-
manni nálægt sér. Yfirleitt held
ég, að guð sé mjög hlédrægur og
vilji vinna verk sín í kyrrþey. Og
það er hreinasta móðgun við guð
að biðja hann. Þú skilur: Hann fer
sínu fram, án þess að það þurfi
að biðja hann.
— Hvað finnst þér mestu varða
í sambúð manna?
— Að þeir séu manneskjur.
Danir hafa þetta ágæta orð „menn-
eske“, sem nær hugtakinu betur
en orðið ,,maður“ á íslenzku. — í
rauninni er aðeins einn munur á
mannfólkinu: hvort það er mann-
eskjur eða ekki; hvort það vill
vel eða illa. Og menn vilja illa
ýmist af hreinum djöfullegum
andstyggilegheitum ellegar
heimsku, nema hvort tveggja sé.
— Svo að við snúum okkur að
bókmenntunum aftur: Hefurðu
verið un’dir áhrifum annarra rit-
höfunda?
— Já, auðvitað; og er.
— Hvernig tilfinning er það?
— Ja, það er eins og að vera
t d. fjórtán ára drengur og finn-
as-t maður geta þýtt „Det döende
barn“ eftir H. C. Andersen.
— Heldui'ðu, að til séu rithöf-
undar í Sovétríkjunum, sem eiga
óbirt listaverk vegna þess að þau
hafa ekki hlotið náð ríkisvalds-
ins?
— Sjálfsagt. En þeir eru líka
til í iöndum kapítalismans,
gleymdu því ekki.
— Gætir þú sætt þig við það,
að ríkisvald kæmi í veg fyrir út-
tgáfu verka þinna?
— Já, ef ríkisvaldið væri sósi-
alskt. Rithöfundur er aldrei upp
yfir það hafinn að hafa ábyrgðar-
tilfinningu. Hann á ekki að vera
eins konar sprelligosi, sem hræri
upp í fólki sér til skemmtunar eða
öllu heldur skrattanum. Ritfrelsi,
eins og öðru frelsi, á að fylgja
ábyrgð gagnvart lesendum. Og
mann, sem ekki hefur þessa
ábyrgðartilfinningu í nægilega rík
um mæli á að stöðva. í Ráðstjórn-
arríkjunum er engin gagnrýni
bönnuð, sem er bona fide — vel
meint — en gagnrýni er ýmist vel
meint eða ekki. Sjálfur er ég eng-
jinn niðurrifsmaður í eðli mínu,
þótt ég gæti ósköp vel brugðið
því fyrir mig.... ef.
— Treystir þú sósíalistisku ríkis
(Framhald á 13 siðu).
- — Hún er það víst, eitthvað.
Hún var gefin út í Austur-Þýzka-
landi, og ég þykist vita, að hún
sé komin í prentun í Sovét.
— Það segja margir, að hún sé
þitt bezta verk.
1 — Má vera. En mér finnst
Vögguvísa öll eitthvað smærri í
sniðum en Sóleyjarsaga — eins
og nokkurs konar barnabók eða
unglingasaga, allt að því skemmti-
saga. En ég ætla svo sem ekki
að fara að tala illa um þá bók,
(þótt í henni séu fremur fá vanda-
mál tekin fyrir og hún sé á þröngu
jsviði. Sóleyjarsaga er mun yfir-
; gripsmeiri og alls ekki síður tíma-
bær.
' — Þú vilt vera aktuel rithöf-
undur.
— Ojá. En það er alltaf viss
Ijótleiki, sem er þrengt upp á
mann að skrifa um.
— Hver þrengir því upp á þig?
— Heimsástandið. Herinn í
landinu. Þjóðfélagsástandið hér.
Þetta er allt meira og minna ljótt.
— Það er svo margt Ijótt, sem
manni finnst maður tilneyddur að
skrifa um.
— Hvernig finnst þér bók-
menntagagnrýni á íslandi vera?
— Hún hefur kannski aldrei
verið betri en nú til dags, en þar
með er ekki mikið sagt. Ritdóm-
arar okkar ættu að lesa krítík
eftir góða ritdómara erlenda,
sömuleiðis ýmsir þeir sem finna
köllun hjá sér til að semja alls
konar kúltúrgagnrýni, bæjarpósta,
helzt að taka eina bók, þá er það
grein Sigfúsar Daðasonar í Tíma-
riti Máls og menningar um
Brekkukotsannál.
— Finnst þér sovétbókmenntir
góðar?
— Þær eru að sjálfsögðu mis-
, jafnar. En ég get nefnt sovétbæk-
'ur, sem einmitt hafa verið þýdd-
ar á íslenzku og eru mjög góðar
að mínu áliti. Það er t. d. skáld-
sagan Vinur skógarins eftir Leonid
Leonov og Vegurinn til lífsins
eftir Makarenko. — Það hlýtur að
vera gaman að vera rithöfundur
í þjóðfélagi þar sem hægt er að
;vera einlægur og bjartsýnn án
: falskrar forsendu. Eg hefði fyrir
jmitt leyti ekkert á móti því.
— Er þetta ekki bara kommún-
istísk rómantík?
— Er ég ekki þegar búinn að,
svara þessu?
— Hefurðu lesið Sívagó lækni?
— Nei, ég hef ekki lesið hana.
Þær eru nefnilega miklu fleiri bæk
urnar, sem ég hef ekki lesið, vin-
ur minn, heldur en hinar. Eg hef
til dæmis aldrei lesið Biblíuna í
heild, heldur ekki Mein kampf
eða ýmis höfuðrit kapítalista.
— Hvað finnst þér um geim-
sigrana?
— Geimsigra? Eg hef ekki heyrt
getið um neina geimsigra. Menn
eru að flækjast í nokkra kílómetra
út fyrir gufuhvolfið, er það að
sigrast á geimnum? — Mér er
spurn. — 1
Kápan á Vögguvísu í þýzku útgáfunni.