Tíminn - 06.10.1961, Qupperneq 7

T f MI N N , föstudagiim 6. október 1961.
Háskóli íslands...
Framhald af 9. síðu.
náms stefnt til Kaupmannahafnar.
Vafalítið er, að stríðið hefur flýtt
fyrir stofnun verkfræðideildar, þar
sem námsmenn gátu ekki siglt og
var því nauðugur einn kostur. Þó
að hægt sé að stunda mestan
hluta verkfræðinámsins hér heima
og tveir árgangar lykju hér prófi
á stríðsárunum, er það enn svo,
að flestir fara utan til að fullnuma
sig og allmai'gir fara beint til út-
landa til að læra þar. Engum
blandast þó hugur um, hve mikils
virði það er, að þjóðin eignist
heimamenntaða verkfræðinga, sem
þekkja ísienkar aðstæður, og að
því hlýtur framvegis að verða
stefnt.
ÞRÖNGUR STAKKUR
Háskóla íslands var í upphafi
mjög þröngur stakkur skorinn,
hvað húsnæði snertir. Eins og áð-
ur er sagt, var honum fengið til
umráða bráðabirgðahúsnæði á
neðri hæð Alþingishússins við
Austurvöll. En tímar liðu án þess
að þetta breyttist. Háskólinn átti
ekki annarra kosta völ í 29 ár eða
þangað til hann flutti í háskóla-
bygginguna á Melunum 1940. Á
þessum árurn fjölgaði stúdentum
úr 45 fyrsta veturinn í 227 hinn
síðasta. Má nærri geta, hvort ekki
hefur verið þröngt setinn Svarf-
aðardalurinn í Alþingishúsinu ein
hvern tíma á þessum 29 árum.
Þó má geta þess, að þegar lækna-
deildin flutti úr Þingholtsstræti 25
í þinghúsið, þótti prófessor Guð-
mundi Magnússyni það hátíð hjá
því, sem áður var. Hann sagði þá
m. a. um stofurnar tvær í Þing-
holtsstræti og aðstöðuna þar: „í
sömu stofunni varð stundum að
kenna 20 stúdentum í senn. Boi’ð
og bekkir voru svo lélegir, að tæp-
ast þættu boðlegir í lélegasta
barnaskóla, ljósið lítilfjörlegur
steinolíulampi“. Og þó að hér sé
tekið sannferðugt dæmi úr sögu
læknadeildarinnar, var aðstaðan
vitanlega engu betri í öðrum deild
um. Hafi einhver haldið, að að-
staða kennara og nemenda í Há-
skóla íslands hafi verið eilífur
dans á rósum frá fyrstu tíð, þá
er það mesti misskilningur. Og
þegar rofaði til i húsnæðismálum
skólans á stund milli stríða, var
það miklu fremur að þakka for-
ustumönnum skólan^ og alveg sér-
staklega Alexander Jóhannessyni
en snöggum og tímabærum við-
brögðum íslenzkra stjórnarvalda.
HÁSKÓLAHAPPDRÆTTIÐ
Kennarar háskólans höfðu þung-
ar áhyggjur af húsakosti stofnun-
arinnar, er þeir sáu fram á, að
þinghúsvislin ýrði aðeins til bráða
birgða. Oft höfðu þeir knúð á dyr
þings og stjórnar, en aldrei feng-
ig áheyrn. Þó kom þar á Alþingi
1932, að stjórninni var gefinn laga
heimild til að láta reisa háskóla
á árunum 1934—40. En fjárveit-
ing dróst úr hömlu, og leizt þá
ráðamönnum háskólans ekki á
blikuna. Alexander, sem þá var há
skólarektor, hóf þá baráttu sina
fyrir því að fá Alþingi til að veita
skólanum einkaleyfi til að reka
peningahappdrætti í því skyni að
afla fjár til háskólabyggingar. Öld
hinna óteljandi happdrætta var þá
ekki runnin upp, og leyfið fékkst
fyrir atfylgi góðra manna. Reglu-
gerð fyrir happdrættið var stað-
„Sýslumaður bankar
upp á að vestan“
Frá því í vor og fram til
haustnétta liafa andstæðingar
samvinnufélaganna sótt mjög
harkalega að þeim, bæði í ræðu
og riti. Hafa þeir lítt talað af
kurteisi og a’drei af rökum.
Með fárra daga millibili hafa
blöð í Reykjavík og á Akureyri
talað ljótt uin samvinnufélögin.
Þess á inilli hafa predikarar
ferðazt um landið, um sveitir
og bæi, bankað upp á aðaldyrn
ar. verið boðið í gestastofu eða
samkomusali og endurtekið
sörnu setningarnar þar.
Ástæðan til þessa orðbragðs
er sú að samvinnumenn áttu
frumkvæði að b.iörgunarleið
angri. þegar atvinnulíf þjóðar-
innar hafði borið unp á sker í
verkföllunum s. 1. vor. og
sömdii við lægst launuðu stétt-
ir þjóðfélagsins um nokkra
kauphækkun. Hún hrökk þó
tæpast til að bæta þcim upn þá
skerðingu Iifskjara sem orðið
hafði á skömmum tíma.
Venjulega er fagnað yfir
hverri tilraun, sem gerð er til
hjálpar á neyðarstund. Hér fór
þó ekki svo. ÞeWir samningar
hafa verið notaðir sem tilefni
ómaklegra árása á samvinnu-
félögin
Þeim, sem að þessu stríði
hafa staðið. ferst þó tæpast. Á
sama tíma og samvinnumenn
leystu skipaflotann og settu
verksmiðjuvélarnar í gang
stóðu allir aðrir úrræðalausir
Fulltrúar einkafyrirtækja. sátta
semiarar og ríkisstjórn. Fram
undan var vansæmandi barátta
og vonlaus. Hún hlaut að enda
með kauphækkun að lokum eft-
ir að hafa valdið lítt bætanlegu
tjóni. Þetta sáu raunar allir.
Þess vegna varð alþjóð sár-
fegin, þegar samvinnufélögin,
eftir beiðni félagsinanna af öll-
um flokkum, leystu fyrir sitt
leyti hinn harðreyrða hnút og
björguðu því, scm bjargað
varð, eins og komið var máluin.
Lítið blað, sein gefið er út á
Akureyri, segir frá því nú fyrir
skömmu, að þar norður frá hafi
verið á ferðinni vinsæll og
dagfarsprúður sýslumaðnr.
Hann sagði þeim, er liafa vildu.
að samvinnufélögin hefðu Iátið
nota sig „til þess beinlínis að
grafa undan stoðum okkar
veika þjóðfélags“. Þykir lion-
um þe<ta háskalegt, sem von
er, ef satt væri, og gegn því
verði þeir að „berjast, sem
vilja viðhalda Iýðræðiskipu-
lagi.“
Nú veit bessj góði maður, að
samvinnufélögin hafa aldrei Iát-
ið nota sig til skemmdarverka.
Ef stoðir „okkar veika þjóð-
félags“ hanga nú i lausu lofti
og iýðræðisskipulagið er i
hættu. þá er það ekki vegna
þess, að samvmnufélögin á
sínum tíma sömdu um kaup, í
stað þess að baidr áf->m verk-
tellsbaráttu. serr> hlaut um
síðir að leiða <•' ekki minni
kaunbækkunar Ef wrindverk
'Aóðfélagsins t"»na alvar
hilað. stafar h-«ð af þvi
■iríarói sem skan?-* hafði áður
en samvinnufé'öírin cömdu o"
eftir það. Op ef viðhaldi !ýð
ræðisskipulas,c:«'s er verulega
ábótavant. er ekki við sam-
vinnufélögin a51 cakast. Það eru
allt aðrar fréttir. sem ferða-
menn út um landshvggðina
hafa ástæðu til að segja af
þeim félagsskap. PIIJ
[ fest af stjóriiarráðinu 26. sept.
1933. Pétur Sigurðsson hefur alla
tíð verið framkvæmdastjóri Happ-
drættis Háskóla íslands. í fyrstu
voru á boðstólum 25000 númer og
verð heilmiða 6 kr. á mánuði,
hæsti vinningur 50000 kr. Nú eru
númerin 60000, verð heilmiðans
60 kr. á mánuði og hæsti vinning-
urinn 5000000 kr. Sýnir þetta
glöggt vöxt happdrættisins og
verðfall peninganna. Þó að há
skólahappdrættið hafi endurgieitt
viðskiptamönnum sínum óvenju
mikið af andvirði seldra miða í
vinninga eða 70%, hefur það þó
orðið til að bjarga því, sem bjarg-
að varð og standa undir kostnaði
við þær byggingar, sem blasa við
augum vegfarenda í Reykjavík í
hallanum austan Melavegar og
sunnan Hringbrautar. Húsin, sem
þar hafa veríð reist fyrir happ-
drættisfé, eru Atvinnudeild Há-
skólans, Iláskóli íslands ásamt
ýmsum rannsóknarstofnunum,
sem þar eru til húsa og íþrótta-
hús háskólans ásamt kennslu- og
tilraunastofnun fyrir eðlis- og
efnafræði. Skipula.gning og lagfær
ing háskólalóðarinnar var einnig
kostuð af happdrættisfé og hús-
næði handa náttúrugripasafninu
keypt til bráðabirgða í stórhús-
inu nr. 105 við Laugaveg. Ef há-
skólahappdrættið hefði aldrei ver-
ið stofnað, væru þessi hús ekki
staðreynd í dag. En hlutverki
happdrættisins er alls ekki lokið.
Það verður haldið áfram að
byggja.
Garðarnir
Fljótt eftir að háskólinn reis á
legg var vakið máls á þvi, að koma
þyrfti upp stúdentaheimili í sam-
bandi við hann. Bæði var þörfin
brýn fyrir húsnæði, og þeir, sem
dvalizt höfðu -á Regensen í Kaup-
mannahöfn, töldu sjálfsagt, að
stúdentagarður fylgdi háskóla.
Haustdagana 1921 gekkst stúdenta
ráð fyrir stofnun mötuneytis fyrir
stúdenta. Það var kallað „Mensa
academica“. Það starfaði i 8 ár, en
formöngumenn voru stjórnar-
menn stúdentaiáðs, Vilhjálmur Þ.
Gíslason, Lúðvíg Guðmundsson og
Skúli V. Guðjónsson. Þetta fyrir-
tæki í Lækjargötunni varð svo til
þess að vekja áhuga stúdenta fyrir
Garðsbyggingu, því að þarna fundu
þeir það, sem þá vantaði, sama-
stað, þar sem hver og einn gat
sinnt sinum áhugamálum. Haustið
1932 ákvað stúdentaráð að hefja
fjársöfnun til að koma upp garði.
Nefndin vann vel, og tókst henni
m.a. að fá einstaklinga og stofn-
anii til að gefa til Garðsí og mátti
gefandinn þá ráða, hvaðan þeir
stúdentar voru, sem bjuggu á við-
komandi herbergjum eða hvaða
nafn þeim var gefið. Með þessum
hætti fékkst andvirði 27 her-|
bergja. Enn fremur var efnt til
sérstaks happdrættis til styrktar
málefninu. Byijað var að grafa
fyrir kjallara 19. júlí 1933, og 1.
des. sama ár var húsið komið und-
ir þak. Fullbúið var það í septem-
ber 1934 og tekið til notkunar 1.
október. Vigsla þess fór fram á
Þorláksmessu. Um leið var mötu-
neyti stúdenta tekið upp að nýju,
er aðstaða skapaðist. Á garði erú
36 herbergi auk íbúðai'herbergja
garðprófasts og dyravarðar. Bygg-
ingarkostnaðar Gamla Garðs að
meðtöldum húsgögnum og öðrum
búnaði var 286 þúsund krónur.
Sumarið 1940 hernam brezka
setuliðið stúdentagarðinn og hélt
honum til stríðsloka, þr’átt fyrir
ítrekaðar tilraunir stúdentaráðs
og Garðstjórnar að fá hann laus-
an. Húsnæðisskortur var þá ó-
venjumikill í bænum, og olli þetta
stúdentum hinum mestu vand-
ræðum. Snemma árs 1942 skýrði
setuliðsstjórnin frá því, að hún,
mundi ekki láta stúdentagarðinn
lausan fyrst um sinn. Var’ð þá út-
breidd sú skoðun í hópi stúdenta,
að sjálfsagt væri að freista þess
að ráðast í byggingu nýs stúdenta-
garðs. Síðan var hafizt handa, og
gekk byggingarnefndin undir for-
ustu Alexanders Jóhannessonar að
starfi sínu af fádæma áhuga og
dugnaði, en verðlag var þá óstöð-
ugt, erfitt að gera áætlanir og
flutningar mrlli landa vandkvæð-
um háðir. Geta má þess til dæmis,
að hitunartæki, sem pöntuð höfðu
verið frá útlöndum, fóru í sjóinn.
Byrjað var að grafa fyrir grunn-
inum í maí 1942, en húsið komst
undir þak í október um haustið,
og þrátt fyrir allt var garðurinn
fullbúinn í september 1943, tæpu
hálfu öðru ári eftir að byggingin
hófst. Og þar voru komin til við-
bótar 61 herbergi fyrir stúdenta.
Þegar garðarnir voru orðnir tveir,
var tekið að kalla þá Nýja Garð og
Gamla Garð til aðgreiningar.
Félagslíf fjölbreytt
Það er gamall siður stúdenta að
láta sér ekkert mannlegt óviðkom-
andi. Þess vegna lætur að líkum,
að félagslíf háskólastúdenta er
fjölbreytt, og ætti hver og einn
að geta fundið þar eitthvað við
silt hæfi, ef hann vill sinna félags
lífi. Stúdentaráð Háskóla íslands
er. eins konar móðurfélag háskól-
ans og fer með flest hin alvarlegu
mál, er stúdenta varða. En auk
þess starfa félög innan hverrar
deildar svo og ýmis pólitísk félög.
Blöð eru gefin þar út og ýmsum
menningarmálum sinnt eftir á-
huga og dugnaði stúdenta á hverj-
um tírna. í sambandi við félags-
starfsemina eiga stúdentar þess
beztan kost að kynnast og koma
hagsmuna- og áhugamálum sinum
í framkvæmd.
Stór dagur í dag
Afmælishátíðin er í dag og á
morgun. Samkomuhús háskólans
verður vígt, gestirnir streyma að,
o.g heiðursdoktorum fjölgar. Há-
skóli íslands minnist hálfrar aldar
afmælis síns. Hann var einu sinni
yngsti háskóli veraldara, og hann
er ungur enn. Samt er margs að
minnast, stórhuga forustumanna,
heilladrjúgra starfa. mikilla og
vaxandi framkvæmda Og þeirn er
ekki lokið enn, — scm betur fer.
Stofnunin lifir, meðan hún vex.
Við óskum háskólanum til ham-
ingju með daginn og vonum, að
hann bresti ekki þrek til nýrra
dáða fyrir land og lýð og neiti hér
eftir sem hingað til að sætta sig
við lokuð sund.
hjp.
n p*rr
írá Cæjarsíma Reykjavíkur.
Nokkrir laghentir menn á aldrinum 18—25 ára
óskast til vinnu nú þegar.
Nánari upnlýsingar gefur Ágúst Guðlaugsson. full-
t“ú’ sími 11000.
Reykjavík, 5. okt. 1961.
A víðavangi
Vonlaus stjórnarstefna
Fjöldi manna og kvenna, sem
studdu stjórnarflokkanna I síð-
ustu kosningum, sér og viður-
kennir, að viðreisnarplanið, sem
ýar feigðarflan frá upphafi, er
farig í hundana.
Það er lika eftirtektarvert
hve m’álflutnimgur stjórnarliða,
sem enn þá reyna að klóra í bakk
ann, verður máttlausari og vand
ræðalégri með hverjum degin-
uni sem líður. Því er jafnvel
haldið fram, að fólksfjölgun
valdi hlutfallslegri kjaraskerð-
ingu. Er þá augljóslega miðað
við, að framleiðslan standi í
stað ,og væri þag raunar eðli-
Ieg uppskera af lömunar og
kreppustefnu „viðreisnarinnar.*-
Vantrúin á land og þjóíí
Enn þá vesaldarlegri er þó sú
kenning, sem kotið hefur upp
kollinuni í stjórnarherbúðunum
og þar er talinn lofsverður árang
ur af viðreisnarplaninu, að er-
lendir auðjöfrar og iðjuhöldar
sjái sér hag í að Ieggja fé í fyrir
tæki hér á landi, því að vinnu-
aflið hér sé ódýrara cn annars
staðar. Slíkur hugsunarháttur
speglar undirlægjuhátt stjórnar
liðsins gagnvart erlendu peninga
valdi, og um leið kemur fram
furðulcg vantrú á landi og þjóð.
Unga fólkið, sem árlega bætist
í hóp starfandi manna, hefur
ærin verkefni, EF RÉTTILEGA
ER STJÓRNAÐ.
Stefna vinstri stjórnar-
innar
Vinstri stjórnin færði landhelg
ina út í tólf mílur, og lagði þar
með grundvöll að framleiðslu-
aukningú sjávaraflans.
Þá tók hún hóflegt fjármagn
að láni erlcndis, og lét reisa fyr
ir það raforkuver og stórverk-
smiðjur.Mcð margvislegum stuðn
ingi við atvlnnuvegina tókst
henni hvarvetna á landinu að
leysa öfl úr læðingi í þjónustu
framleiðslunnar. Þá var ekki
verið að tala um, að unga fólk-
inu, sem árlcga bætist í hóp
vinnandi fólks væri ofaukið, og
ylli kjaraskerðingu. Það hafði
meira en nóg verkefni, og þjóð
arframleiðslan fór vaxandi, enda
voru Iífskjörin stórum betri cn
þau eru nú.
Framsóknarmenn trúa á Iand
og þjóð. Þeir benda á hin auð-
ugu fiskimið, frjómagn moldar-
innar, óhemju orku í fossum og
liverum og margt fleira, sem
blundar í skauti náttúrunnar.
Framtak og dugnaður íslenzku
þjóðarinnnv er slíkur, að liún á
fáa sína líka, og er upnbyiggingin
í landinu s.l. 30 ár glöggt dærni
um bað.
Núvcrandi stjórnarstefna cr
hvorki í' tengslum við kröfur
tímans eða vilja þjóðárinnar. —
Hún er þröskuldur á vegi nauð-
synlegrar uppbvgginigar og batn
andi lífskjara. Þess vegna berj-
ast Framsóknarmenn gegn henni
og gegn þeim hugsunarhætti, að
íslenzkir menn eigi að verða
vinm.ibrælar erlends fjármála-
auðvalds.
(Framsóknarbl.)
SKIPAlJTGF^n PlKISINS
Skjiildbreiil
vestur um land binn 10. þ m.
Tckið á méti tJútíiingi í dag til
Tálknafjarðar. Húria/H«a- og Skr.ga
fjarðcrbafna og Gaf.vfját'ðar.
Farseðlar súdir á máni.dag.