Tíminn - 02.11.1961, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, fimmtudaginn 2. nóvember 1961
ar menningar. Það er heimur
út af fyrir sig. Þess vegna kem
ur safnið að miklum notum
fyrir fræðimenn innlenda og
þá ekki síður útlenda. Útlond-
ingar dvelja oft á safninu lang
tímum saman og rannsaka til-
tekna hluti, sem á einhvern
hátt snerta viðfangsefni þeirra.
Þeir eru þó miklu fleiri, sem
skrifa safninu og leita eftir upp
lýsin.gum um margs konar at-
riði í sambandi við rannsóknir,
sem þeir eru að gera.
— Og Þjóðminjasafnið svar-
ar bréfum?
— Eg hef margsinnis rekið
mig á það erlendis, að einstakl-
ingar og stofnanir á íslandi
eru þekkt að því að svara ekki
bréfum og fyrirspurnum. Eg
vona, að þér sé óhætt að taka
fram, að hverju bréfi er svar-
að, sem berst Þjóðminjasafn-
inu. /
Kristján bendir á stóran
hlaða af bréfum á skrifborði
sínu. Ofan á hlaðanum liggur
dökkleitur steinn, einkennilega
lagaður.
— Undir þessum legsteini
liggja bréfin, sem búið er að
svara, segir Kristján, — þessi
steinn kom í hendur mér aust
ur í Skriðdal, þegar ég var þar
á ferð með Eysteini Jónssyni.
Og svo eru hér bréf, sem ný-
lega hafa borizt.
Og lýristján bendir á annan
bréfahlaða miklu minni.
— Það kemur jafnvel fyrir,
að við svörum bréfum of fljótt,
segir Kristján og hlær við, —
í sumar skrifaði okkur sænsk
kona, fræðimaður, sem var að
skrifa ritgerð og þurfti að fá
uplýsingar um það, hvort sér-
stök tegund af spjótsoddum
hefði verið til hér á fslandi. Eg
svaraði henni um hæl og sagði,
að slíkir spjótsoddar væru ekki
til hér á safninu, hefðu aldrei
fundizt hér á landi. Örfáum
dögum seinna var unglingspilt-
ur að róta í árbakka austur í
Kotmúla í Fljótshlíð og hvað
kemur þá upp í hendurnar á
honum nema spjótsoddur af
þeirri gerð, er sænska konan
hafði spurt um. Eg fiýtti mér
að skrifa konunni aftur um
fundinn, og bað hana blessaða
að gera sem flestar fyrirspurn
ir. ef það mætti verðá til þess,
að merkismunir fýndust í
jörðu.
Margir virðast halda að að-
alstarf safnvarðanna sé í því
fólgið að leggja sýningarmun-
ina í hillur og svo búið En að-
alvinnan fer fram að tialda-
baki. Hún er í því fólgin að
gera þessar fornminjar arðbær
ar fræðimönnum og almenn-
ingi. Þjóðminjasafnið leitast
við að vera fræði- og vísinda-
stofnun í þeim greinum. sem
varða safngripina. Það liggur
í augum uppi að gildi hlutanna
fer að verulegu leyti eftir því,
að þeir séu rétt staðsettir í
tíma og rúmi og fenenar allar
upplýsingar um þá. Hér gefst
bó hvergi nærri eins Kott tæki
færi til fræðistarfa og þyrfti,
öll fræðistörf eru unnin í hjá-
verkum. Niðurstöður af helztu
rannsóknum eru birtar í Árbók
fornleifafélagsins. en það félag
starfar í nánum tenslum við
Þjóðminjasafnið Enda eru
starfsmenn lífið og sálin i fé-
laginu Árbókin fer víða um
heim og í staðinn fáum við
sams konar rit frá útlendum
vísindafélögum En fræðistörf-
in stundum við sem sagt af
veikum burðum. dagleg önn
safnsins situr i fyrirrúmi,
skráning hlutanna og varð-
veizla. Safnið vex nokkuð, eign
Þjóðminjasafnið á sterk
ítök í huga almennings. Þó
hygg ég, að ekki sé öllum
Ijóst það mikla starf og
flóknu verk, er liggja að
safninu. Ýmsir virðast
halda, að verkefni fornleifa-
fræðinganna sé það eitt að
raða skemmtilegum forn-
munum unp í hillur og líma
á þá fróðleiksmiða. Á sumr-
in velji þeir sér einhvern
fagran og heilnæman stað
upp í sveit og njóti bar
góða loftsins í spennandi
fornleifagreft.i.
Fréttamaður Tímans lagði
leið sína á Þjóðminjasafnið um
daginn og hitti þar -safnverðina
að máli. Við komumst fljótt að
raun um, að starfið er annað
og meira en dedúa við sýning-
arskápa og stunda skemmtilega
útivinnu í góðu veðri á sumrin.
Dr. Kristján Eldjárn rakti
lítillega sögu safnsins, en það
er stofnsett tiltölulega snemma
miðað við íslenzkar stofna-nir.
— Við teljum stofndaginn
24. febrúar 1863, sagði Krist-
ján, — það voru áhugasamir
einstaklingar, sem börðust fyr-
ir því. Séra Helgi Sigurðsson á
Jörfa átti nokkurt safn forn-
muna, hann gaf landinu 15
þessara gripa í því skyni, að
þeir yrðu vísir að forngripa-
safni. Stiftsyfirvöldin tóku
formlega við gjöfinni með
bréfi dagsettu 24. febrúar 1863
og gengust þannig undir skil-
yrðin, sem voru sett.
— Svo var ráðinn þjóðminja
vörður í hvelli?
— Nei. Sigurði Guðmunds-
syni málara var falið að vera
umsjónarmaður, hann fékk ekk
ert kaup. En þessi barátta
þeirra félaga og Jóns Árnason-
ar þjóðsagnaþuls varð til þess,
að stofnunin komst á fót tiltölu
lega snemma. Til samanburðar
má geta þess, að National mus-
éet í Kaupmannahöfn er um
það bil 150 ára og Háskólaforn-
minjasafnið í Osló er álíka gam
alt.
— Hvar var safnið til húsa
í öndverðu?
— Fyrst um sinn var það á
dómkirkjuloftinu með stifts-
biblíótekinu. Síðan var það í
fleiri húsakynnum, unz það að
lokum komst í Safnhúsið við
Hverfisgötu árið 1908.
Sigurður málari dó árið 1874
og var þá Jón Árnason einn um
siónarmaður safnsins til ársins
1878, unz Sigurður .Vigfússon
gullsmiður, oftast kallaður forn
fræðingur, tók við vörzlu þess
með honum. Síðar voru umsjón
armenn Pálmi Pálsson og Jón
Jakobsson.
En árið 1908 er stofnað emb
ætti þjóðminjavarðar og árið
áður höfðu verið sett lög um
vemdun og viðhald forngripa
Þjóðminjavörður átti jafnframt
að verða forstöðumaður safn^
ins. Annað finnst ekki í íslenz’
um lögum um safnið. Starfsem
in fer því að mestu fram eftf
regluin, sem hafa mótazt. Star
semin greinist í ýmsa megin
þætti. Safnstarfið er allt ann
að en fornminjavarzlan, svo að
dæmi sé nefnt. í rauninni er
bað svo. að safnstarfið er aðal-
starfið, en safninu er auðvitað
skylt að gæta fornleifa og hafa
eftirlit með friðuðum forn-
menjum.
Fyrst og fremst er þar um
að ræða gömlu byggingarnar.
Vernd þeirra er mikið starf og
örðugt. Við eigum þó nokkuð
af gömlum byggingum, sem eru
undir eftirliti safnsins. Hóla-
dómkirkja og einar fimm torf-
kirkjur, enn fremur ýmsa
gamla bæi, Burstarfell, Glaum-
bæ, Grenjaðarstað o. fl. Það er
tiltölulega auðvelt að eiga við
kirkjurnar, en bæirnir eru örð
ugri viðifangs og kemur þar
tvennt til: frumstætt bygging-
arefni og óblíð veðrátta. Það
er því enginn hægðarleikur að
halda þessum gömlu húsum
við. En með nútímatækni og
stöðugri gát hefur það þó tek-
izt að mestu. Við höfum sett
járn innan í torfþökin til að
styrkja þau og komið fyrir loft
ræstingu. En þessir gömlu bæ-
ir þurfa nákvæma umhirðu, og
við þurfum á hverju sumri að
glíma við þessar byggingar.
Þá þurfum við jafnan að
vera á varðbergi, ef fólk finn-
ur1 fornminjar. Síðari áratugi
hefur margt komið í Ijós, sem
jörðin hefur geymt, er stórvirk
ar jarðabótavélar bylta um jarð
Mest eru það húsarústir frá
miðöldum og talsvert hefur
einnig fundizt af gröfum úr
heiðnum sið. Að öllu saman-
lögðu má segja, að við séum
mjög á faraldsfæti allt sumar-
ið, erum ekki heldur fleiri en
þrír auk aðstoðarmanns.
Umfangsmestu fornleifarann-
sóknir, sem hér hafa farið
fram, er uppgröfturinn í Þjórs
árdal undir forustu Matthíasar
Þórðarsonar. Fornleifarann-
sóknir hafa einnig verið fram-
kvæmdar í Skálholti, Bergþórs-
hvoli og víðar.
Svo er það safnstarfið sjálft,
sem er meginþáttur starfsem-
innar. Þar er fyrst að nefna
þá hlið starfseminnar, sem að
almenningi snýr, sýningarstarf
ið, andlit Þjóðminjasafnsins.
Við útbúum sýningarsalina,
kveðum á, hvað ástæða sé til
að sýna. Safnið er opið daglega
sumarmánuðina, en annars 4
daga vikunnar. Þessa hlið
starfsins kannast flestir við.
hún blasir við almenningi. Síð
ast liðið ár voru gestir safns-
ins um 30 þúsund og fer sífiölg
andi. Útlendingar eru þar fjöl-
mennir. Til sýnis eru flestir
beztu og merkustu hlutir safns
ins. Hverjum hlut fylgja stutt-
orðar upplýsingar um uppruna
hlutarins og eðli, þar er leit
azt við að svara i nokkrum orð-
um helztu spurningum, sem
safngestur kynni að spyrja.
Auk þess stefnum við að því
að halda sérsýningar, þegar til
efni gefst. Þar á meðal má
nefna Skálholtssýninguna, sýn-
ingu Jóns Sigurðsspnar og
minningarsýningu Sigurðar
málara. Nú er í ráði að halda
sérsýningu á vatnslitamyndum
Oollingwoods. Hann ferðaðist
hér víða um land skömmu fyrir
aldamót og málaði urmul af
smámyndum.
Þó að Þjóðminjasafnið sé
ekki stórt, er það fulltrúi heill-
Krlstján Eldjárn þjóðminjavörður I skrlfstofu sinni
veginum. Enn fremur reynum
við að framkvæma fornleifa-
rannsóknir, eftir því sem við
höfum bolmagn til. Þess má
geta, að fornleifarannsóknir
eru ekki laggleg skylda okkar,
en við teljum samt, að sæmd
okkar liggi við, að við sýnum
einþvern lit á að sinna rann-
sóknum af þessu tagi, sem svo
mjög eru nú stundaðar með
öðrum þjóðum.
Þetta verkefni okkar er þó
einhæft, því að hér hefur
byggð staðið stutt og menning-
ar’lífið verið einhæft alla tíð.
Uppgröftur aö eröf í Oræfum, par sem grafnar voru upp rústir
öýlis frá miðöldum. Rannsóknirnar I Gröf, sem gerðar voru af Gísla
Gestssyni voru merkur þáttur í könnun húsaskipunar og bygging.
arlags á íslandi fyrr á öldum. — (Ljósmynd: Gisli Gestsson).
Skyggnzt bak við and-
. i
lit þjóðminjasafnsins