Tíminn - 15.11.1961, Síða 9

T.íMIXN, miSvikudagínn 15. nóvember 1961
9
Kvæði frá Holti
Fi'aman vi(5 titil bókarmnar er
skrá yfir ritverk böfundarins,
frumsamin og þýdd, en þau eru;
14 af bvoru og allbreytileg að
efni: átthagafræ'ði, kristin trú,1
ævisögur, leikrit og ljóð. Af frum
sömdu efni ber mest á ijóðunum,
aHs 5 söfn. Séu ljöðin athuguð
sérstaklega, eru þau einnig út gef
in 1930, enda frá mismunandi
tíma. Elzta safnið, Hamar og sigð,
útgefið 1930. Hamar og sigð var
áróðursrit frá upphafi til enda,
en þó alls ekki sneitt iistrænu
gildi, svo sem hið skáldlega kvæði
Sordavala, Ijósast sannar. Af
miklu meiri hagleik slær þó skáld
ið hörpuna nú eftir 30 ár, svo sem
vænta má. Þó að síra Sigurði séu
raunar furðu mislagðar hendur,
svo góðum ljóðasmið, þá eru allt
af glóandi gull innan um, og í æ
rikara mæli, eftir því sem árin
líða, því að hann er enn á þroska
braut.
En líkt og list síra Sigurðar er
einnig líf hans. Til að sikilja Ijóð-
in er nauðsynlegt að vita nokk-
ur deili á manninum. Fáa sam-
ferðamenn hef ég undrazt meir
en hann, varla nokkrum þótt for-
vitoilegra að kynnast. Milli fjar-
lægustu skauta andstæðnanna hafa
skoðanir hans sveiflazt. Mér hef
ur þótt það bera vott um sann-
leiksleit. Fáir koma áheyrendum
jafnoft á óvart og síra Sigurður:
flestum snjalilari í ræðu- og kenn-
arastól, hispurslaus, fyndinn, hug
kvæmur, eigi alltaf jafnháttvís í
framkomu, endra nær er umihyggj
an og hugulsemin svo frábær, að
töfrum líkist. Með því ag undir-
rituðum er tamara að minnast
hins góða frá ævinnar samferð en
hins, sem miður kann að hafa far
ið, get ég ekki stillt mig um að
nefna eitt atvik frá því fyrir meira
en fjórtán árum.
Sumarið 1947 var ég, ásamt
fLeiri skólamönmum, kallaður á
fund í Reykjavík. Að loknum
fundi bauð Helgi Elíasson fræðslu
málastjóri hópnum, í skemmtiför
austur að Heklu, sem þá var I
óða önn ag gjósa. Síra Sigurður
Einarsson, í þann tíð skrifstofu-
stjóri hjá Helga, var með í för-
innL Allir léku við hvern sinn
fingur og voru -hver öðrum til ó-
blandinnar ánægju, enda margir
lærdómsgarpar og glæsimenni
saman komin í bifreiðunum, þar
sem voru flestir gagnfræða- og
héraðsskólastjórar landsins.
Fræðslumálastjóri var hrókur alls
fagnaðar, eins og hans var von
og vfsa. Mimnisstæðasti samfylgd-
armaðurinn hefur mér þó orðið
Sigurður Einarsson. Af honum
sindraði fyndnin og fjörið. En
ekki nóg meg það. Nærgætni
hans og innhyggja voru á þá leið,
að síðla gleymist. Sem fulltrúi
yfirboðarans og annar aðalleiðtogi
fararinoar, fylgdi hann öllum til
náttstaðar, þegar í höfuðstaðinn
bom einhvern tima um nóttina.
Betri leiðtoga og ferðafélaga hef
ég aldrei haft. Sjaldan kynnast
menn eins vel og í samfylgd. Þessi
samfylgdardagur með síra Sig-
urði, og reyndar ekki síður kynni
mín af honum sem kennara löngu
áður, hafa skerpt skilning minn
á skáldskap hans, svo nátengd eru
maðurinn, skáldið og verk hans:
ekki ætíð mjög fáguð að ytra bún
ingi, en hlý hið innra, og þegar
Sigurði tekst upp, eru kvæðin
slípuð eins og gimsteinar, ímynd
geislandi glampa listarinnar, svo
sem höfundurinn sjálfur á beztu
stundum lífsins.
Kvæði frá Holti skiptist í þrjá
aðalkafla: Litið um öxl, Suðurfarar
vísur og Við farinn veg. Lengsta
kvæðið í fyrsta kaflanum, Heilög
vé, á hálfrar aldar afmæli Háskóla
íslands 1961, þótti dómnefnd við-
SIGURÐUR EINARSSON
Spyrja má, hvers vegna þeim,
sem getur dregið slíkan arnsúg
á flugi, sem síra Sigurður gerir
á beztu stundum, daprast oft flug
ið og raun ber vitni. En slikt er
þarflaust, og vig þeirri spurn fæst
ekkert svar. Góðu stundirnar er
skylt að þakka sem gjöf af drott-
ins náð, og fagra ávexti þeirra.
Þær og þeir gera lífið þess vert,
að því sé lifað. Maðurinn er það, I
sem honum auðnast á þeiim stund
um, eins og fegurð jurtá nær há-
marki við blómgun og aldinþroska,
laufskrúð Skógar í haustlitum, eða
söngur svansins, áður en hann
deyr.
Að lokum þakka ég síra Sig-;
urði skemmtilega samfylgd, bæði
þá raunverulegu á liðnum dögum
lífsins og eins hina, sem á ljóðs-
ins vængjum var farin. Báðar eru
þær sama eðlis, þótt af tveimur
heimum séu: pilagrímsferðir til
helgistaða. Oft mætir ferðalang-
inum andbyr á loftsins ströngu
leið, eða hann fer yfir eyð’imörk,
án annars gróðurs viða hvar en
þyrnótta öræfaplantna. Endrum og
eins geymir þó auðnin sínar und-
urfögru vinjar, sern fé vegfarand
ann til að gleyma stað og stund.
Honum sé eilíft lof, sem þau
gæði gaf.
Þóroddur Guðmundsson.
Huglæ
ÓLAFUR TRYGGVASON
Fyrsta bók Kvöldvökuútgáfunn-
ar þetta árið er eigin frásögn
Ólafs í Hamraborgum af dulræn-
um lækningastörfum, sem hann er
nú orðinn víðkunnur fyrir hér á

urkenningar vert. Mér virðist það
sundurleitt, þó að auðvitag sé ým-
islegt í því snjalit. Annað lengsta
kvæðið, Þorsteinsminni, tel ég
betra. En það er fulllangt, Ávarp
Fjallkonunnar 17. júní 1961 er of
hnökrótt og hversdagslegt á köfl-
um. Vér bændur virðist bezta
kvœðið í þessum flokk, enda stytzt,!
að undanskildu því siðasta, Þig
man ég lengst, sem undirritaður
kann ekki að meta.
Næsti kaflinn, Suðurfararvísur,
eru myndir úr för skáldsins til;
Miðjarðarhafslanda. Þótt sumar
þeirra séu skýrar, hafa þær ekki
greypzt í vitund mína. Sérstöðú j
meðal þeirra hefur þó Austur- •
lenzkt Ijóð. Mig grunar, að það sé!
gott kvæði. Á bak við formleysi
þess leynist einhver óskilgreinan-
leg, leyndardómsfull dýpt.
í heild sinni ber síðasti aðal-
iþáttur bókarinnar, Við farinn veg,
langt af hinum, enda þótt kvæði
þess kafla séu ærið misjöfn. Þar
skiptist á hnútukast til samferða-
manna (E.O., Friðardúfur o.fl.)
við sannkallaðar góðgjafir og ljóð
kransa á leiðúm. Er sumt það ynd-
isfagurt og fær lesandanum ýmist
mikils fagnaðar, eins og Jóns-
messuljóð, Da/gar efri ára, Sól fer
sunnan, Dagar vors yndis og Vina
mót í Holti, eða þau eru þrungin
trega og söknuði, svo sem eftir-
mælin: Fallinn lilynur, Öll ævin
í stundarmóti og hið ljúfsára ljóð,
Segðu mér leyndarmál, svanur,
er lýsir á gullfagran hátt þrá
ma’nnsins eftir dularfullri dýrð
ljóss, hljóms og lita, en jafnframt
söknuði hans yfir hamingju þess
liðna. Til þess að síra Sigurði tak
ist að yrkja verulega góð kvæði,
þarf hann annaðhvort' að gleðjast
af hjarta með glöðum á góðri
stund eða þá með syrgjendum við
dánarbeð, gráta genginn vin. En
þá syngur hann líka eins og eng-
ill.
Kvæði frá Holti er sannnefni,
einkum um síðasta þátt bókarinn-
ar. Flest beztu kvæðin eru án efa;
bundin þeim stað, ýmist sprottin
við einveru úr skauti tiginnar
náttúru, vinafundum tengd eða
þá starfi sálnahirðisins, sem ég
hef ávallt haldið, ag væri öfunds
verðasta hlutskipti á jörðu, þrátt
fyrir sorgina, sem stöðugt er í
fylgd með þeim manni, og jafn-
vel vegna hennar. í
Á ÖRÆFUM
Þetta er vel útgefin bók, skreytt
allmörgum myndum. í henni eru
17 ferðaþæitir, og auk þeirra nokk-
ur kvæði og stökur-.
Flestum mönnum þykja ferðalög
skemmtileg. En þó eru margir
þeir, sem hvorki hafa tíma né pen-
inga til ferðalaga að nokkru ráði,
og verða þeir því að láta sér nægja
að lesa um ferðalög annarra
manna. Eru ferðabækur jafnan
eftirsótt iesefni.
Hallgrímur Jónasson hefur víða
farið og því margt séð og mörgu
kynnzt. Hann hefur ferðazt um
Rússland og flogið alla leið suður
í Georgíu, „þar sem hin risavöxnu
Kákasusfjöll gnæfa við himin“.
En höf. er svo sterkum böndum
bundinn ættjörðinni og heimahög-
um, að af þessum stutta þætti er
fjórði hlutinn bernskuminningar
hans frá Fremrikotum í Skagafirði.
Flestir eru þættimir um ferða-
lög um afskekktar byggðir íslands,
um öræfi þess og fjallvegu. Hall-
gr. Jónasson er þaulvanur ferða-
maður, sem kann vel að búa sig
út í ferðir um ógreiða vegi og veg-
leysur upp um fjöll og firnindi
hins mikla öræfaheims íslands, þar
sem allra veðra er von um flesta
tíma ársins. Hefur hann og alloft
verið fararstjóri með smærri og
HALLGRÍMUR JÓNASSON
stærii hópa, er ferðazt hafa á veg-
um Ferðafélags íslands.
Hinum víðáttumiklu óbyggðum
íslands hefur jafnan fylgt dular-
þrungið seiðmagn. Þær voru um
aldir lítt kannaður heimur, þar
sem útilegumenn fundu griðastað,
og þjóðtrúin taldi að finna mætti
búsældarlegar byggðir og dali, þar
sem fé gekk sjálfala árið um kring,
og lagaverðir og okrarar náðu ekki
til íbúanna. En íbúarnir gátu bæði
verið góðir menn og vondir. Þar
mátti og fyrir hitta samkvæmt
þjóðtrúnni, verstu manntegundir,
jafnvel mannætur.
En landkönnuöir hafa nú svipt
dularblæjunni af jöklum, hraunum
og öðrum óbyggðum íslands. En
fegurð þeirra og stórfengleg fjöl-
breytni orkar á menn sem fyrr, og
seiðmagni sínu halda þau enn, en
þó á nokkurn annan hátt en áður.
f þessari bók sinni veitir Hall-
grímur Jónasson lesendum sínum
mikla fræðslu um öræfi íslands,
um fegurð þeirra og fjölbreytni,
dularmögn þeirra og seiðmagn,
torfærur þeirra og viðsjárverð
skapbrigði veðráttunnar þar.
Skemmtilegasti þáttur bókarinn-
ar þykir mér samt kafli sá, sem
höfundur nefnir: Gengið fyrir ráð-
lierra. Sá þáttur gerist í Reykjavík
og Kaupmannahöfn. Þá hafði höf-
undur nýlega lokið kennaraprófi.
En- samkvæmt frásögn hans mis-
tókst honum mjög þá er hann gekk
fyrir menntamálaráðherrann í
Reykjavík, og mest fyrir þá sök,
að hann hafði áður lesið bókina
Mannasiði eftir Jón Jakobsson. En
viðskipti hans við danska mennta-
málaráðherrann fóru á annan veg,
en þá fór hann heldur ekki eftir
neinni mannasiðabók.
Aftast í bókinni eru Stökur og
kvæði frá byggð og öræfum. Hall-
grímur er prýðilega skáldmæltur.
Set ég hér eina stöku hans. Hún
hefði vel getað verið motto fyrir
bókinni:
„Yfir sögn um hrund og hal,
harmi og ástarbríma
sefur gamalt sel í dal,
svipur liðins tíma“
Þorsteinn M. Jónsson.
kningar
| landi. Þetta er meðalstór bók (200
| bls. í venjulegu broti) í þokkalegri
en yfirlætislausri útgáfu. Myndir
eru engar nema á kápu, en við
lesturinn fyllist hugur manns af
j myndum, því að frásagnir höfund-
ar eru fjölbreyttar og margar bein
línis töfrandi.
Höfundur rekur aðdraganda og
undirbúning hinnar dularfullu
starfsemi, lýsir opinskátt allri
framkvæmd sinni og þeirra, sem
með honum vinna og stjórna hin-
um ósýnilegu lækningum. Að
þessu leyti er algert nýjabragð að
bókinni, því að kunnugt er, að um
slíkar lækningar hafa menn helzt
ekki rætt nema í hálfum hljóðum,
jafnvel þeir, sem notið hafa þess-
arar hjálpar, aðrir viðhaft stór orð
um kukl og hindurvitni, ólöglegar
og jafnvel ókristilegar tilraunir til
að æsa upp hjátrúarfullt fólk.
Hafa lærðir og ólærðir afneitarar
'hinna svonefndu „andalækninga",
eða „huldulækninga", sumir hverj
ir, tekið sér stór og Ijót orð í
munn til að fordæma þvílík vinnu-
brögð. Er mjög sennilegt, að hefði
Ólafur í Hamraborgum lifað á 17.
öld, þá hefði hann á báli brennd-
ur verið fyrir trúvillu og galdra.
Þarf ekki að orðlengja það, að
bók Ólafs er næsta forvitnileg, og
sannfærður er ég um, að margur
mun lesa hana oft og mörgum
sinnum. Frásagnir af hinum furðu-
legustu atburðum, endurminning-
ar höfundar frá tildrögum og upp-
hafi dulrænna starfa hans, heim-
spekilegar útlistanir á sambandi
hinna tveggja heima, — allt er
þetta hið girnilegasta, og ritað á
fögru, íslenzku máli. Höfundurinn
er að vísu ekki langskólagenginn,
en eigi að síður er stíll hans fág-
aður og orðaval mikið, — augljós
merki skarprar greindar og
traustrar sjálfsmenntunar.
Sterkasta einkenni allrar frá-
sagnar Ólafs, og hið áhrifamesta,
er þó „sá heiti blær, sem til hjart-
ans nær“, eins og Hannes Haf-
stein kemst að orði um skipstjór-
ann, sem fórnaði lífinu, til að lífi
skipverja hans væri borgið. Undir-
straumur og aðalinntak þess boð-
skapar, sem Ólafur hefur að flytja
samtíð sinni, rauði þráðurinn í
allri starfsemi hans, er mannkær-
leikurinn og fórnfýsin.
Þrotlaust erfiði, fjárhagslegir
örðugleikar, harðir dómar and-
stæðinga, og margs konar áhætta
í venjulegum skilningi, — allt
verður þetta sem hjóm eitt og
hismi, samanborið við það að lið-
sinna þeim, sem þjást og líður illa.
Skyldu ekki slíkir „læknar“ stand-
ast mannjöfnuð við hina sérmennt
uðu og lögvernduðu lækna, þegar
á allt er litið?
Almenningur í landinu hefur að
miklum meiri hluta svarað þessu
játandi með þeirri afstöðu, sem
hann á síðustu árum hefur tekið
til starfsemi Ólafs Tryggvasonar
og annarra huglækna, því að þeir
njóta sívaxandi hylli, enda fjöldi
manna lifandi vitni um árangur
lækninganna. Og nokkrir læknar
hafa nú snúizt á sveif með hinni
dulrænu starfsemi. Mætti ætla, að
þá fyrst væri vel, ef hvortveggi
öflin legðu saman.
í einum stuttum kafla bókar
sinnar leiðir Ólafur fram nokkur
vitni um árangur starfsemi sinnar,
en þar er aðeins örfátt fram dreg-
ið af því, sem til er. Kennir þar
yfirlætisleysis höfundar og hóf-
semi, sem eru sterkir þættir í öllu
dagfari hans. Eru þessir vitnis-
burðir mjög merkilegir.
Til glöggvunar þeim, sem enn
hafa ekki Huglækningar Ólafs fyr-
ir framan sig, set ég hér nöfn
Framhald á bls. 15.