Tíminn - 26.01.1962, Blaðsíða 8

Vasahandbók bænda er eitt
hvert gagnlegasta leiðbeining-
arrit, sem bændur eiga nú völ
á til hjálpar við bústörfin. Það
var hið bezta verk, þegar sú
útgáfa var hafin, og síðan hef-
ur handbókin sífellt stækkað
og eflzt að nýjum búráðum.
Tólfti árgangur handbókarinn
ar, eða árgangurinn 1962, er
nýkominn út. Ritstjóri er Agn
ar Guðnason, en hann tók við
fyrir nokkrum árum af Ólafi
Jónssyni á Akureyri. Útgef-
andi er Búnaðarfélag íslands.
Handbókin er um 270 blaðsíður
að stærð og í henni mörg hundruð
myndir til skýringar efni. Nokkrar
síður eru litprentaðar.
Handbókin hefst á formála Stein
gríms Steinþórssonar, búnaðarmála
stjóra. Þar segir hann m. a.:
„Eins og lesendur munu sjálfir
sjá, þá eru miklar breytingar geið-
ar á Handbókinni, svo að segja í
hverjum kafla. Það er ykkar, er
kaupið bókina, að dæma um það,
hvort breytingar þessar séu til
bóta. Ef svo er að ykkar áliti, þá
munum vér hafa bókina í því eða
svipuðu formi eftirleiðis og leitast
þó við að fegra hana og bæta. Þuj
að ekkert er svo gott eða fullkom-
ið, að ekki megi um það bæta. Það
er einmitt vilji okkar og tilgangur
með útgáfu bókarinnar *að svo
megi verða. Vér óskum þess, að
lesendur handbókarinnar láti út-
gefendur vita sem bezt um álit sitt
á bókinni og ekki sízt það, sem
þeir telja vantanir eða galla við
útgáfuna.
Útgefendur Handbókar bænda
óska þess, að bókin megi verða
handhægt og þægilegt vopn í
þeirn erfiðu baráttu, sem húsfreyj
ur og bændur lands vors heyja“.
i Næst er kveðja ritstjórans til
lesenda. Gerir hann þar nokkra
grein fyrir efni bókarinnar og
j breytingum á því og óskar mjög
: eindregið eftir áliti bænda á henni
og ábendingum til bóta.
Meginefni bókarinnar hefst svo
á almanaki, og er það vel úr garði
gert. Þar eru ekki aðeins ýmis
minnisatriði um daga ársins, tungl
og flóð, heldur einnig á hverri blað
síðu minnisgreinar um tímabundin
verkefni búskaparins og fylgja
teikningar. Eftir það hefst kafli
um héraðsTáðunautana. Þar lýsa
ráðunautarnir í fáum orðum áliti
á mikilvægum málum landbúnaðar
og fylgja myndir af ráðunautunum.
Nokkrir valinkunnir bændur úr
ýmsum héruðum landsins segja álit
sitt á því, hvernig beztum afurðum
verði náð og eru það allt bændur,
sem sérstökum árangri hafa náð í
búskap sínum. Þá kemur grein um
bústærð og á eftir er birtur verð-
lagsgrundvöllur landbúnaðarvara,
eins og hann var á s. 1. hausti.
Þórir Baldvins'son ritar grein um
Handbókbænda
vel úr garði gerð
f járhús og fylgja skýringarmyndir,;
og teikningar. Á eftir ýmsum fróð i
leik úr erlendum búfræðiritum
kemur kaflinn um jarðrækt og er
| þar víða gripið niður, rætt um j
áburð, kornrækt, nytjajurtir, ill-
I gresi, gróðursjúkdóma, meindýr og
garðrækt. Dr. Björn Sigurbjöms-;
j son ritar um kornræktina, dr. j í
j Sturla Friðriksson um ræktun fóð- i
1 urkáls, Páll Sveinsson um sand-
1 græðslu ríkisins, Ingvi Þorsteins-
son um gróður í beitilöndum,
Klemenz Kr. Kristjánsson um bar
' áttuna við arfann og auk þess eru
nokkrar greinar óauðkenndar.
Óli Valur Hansson birtir lista
yfir helztu tegundir trjákenndra
plantna, sem eru á boðstólum í
gróðrarstöðvum landsins og ætlað-
ar í skrúðgarða, og hann ritar einn
ig leiðbeiningarþátt ætlaðan garð-
yrkjubændum.
Ólafur Guðmundsson ritar um
þurr'kun heys og Haraldur Árnason
um vélar og verkfæri til landbún-
aðarstarfa.
Næst kemur kaflinn um búfé.
Ólafur E. Stefánsson ritar um val
kvígukálfa til ásetnings og einnig
um holdanautgripi. Gísli Kristjáns
son ritar um grísi og fleskfram-
leiðslu, Jóhannes Eiríksson um1
hrein fjós og góða mjólk, Páll j
Zóphóníasson um hirðingu sauð- j
fjár, Stefán Aðalsteinsson um með-
göngutíma íslenzkra áa, Steinþór
Gestsson um hesta og hesta-
mennsku, Þorsteinn Þorsteinsson
um fóðursölt og notkun þeirra og
þáttur er um æðarvarp eftir Ólaf
heitinn Sigurðsson á Hellulandi. ’
iSr. Sifld ti tí

Sveinn Guðmundsson í Miðhús-
um ritar um seli og selveiðar, Tí ill
dór Erlendsson segir mönnum til
um stangarveiði. Sveinn Einarsson
ræðir um veiðihunda og þá ef kom
ið að þættinum um húsfreyjuna og
heimilið.
Þar ræðir Vigdís Jónsdóttir fyrst
um súrmatinn og gefur góð húsráð.
Næst gefur Guðjón Guðnason lækn
ir verðandi mæðrum nokkrar ráð-
leggingar. Þá er mæðraleikfimi og
tilsögn um heimilisstörfin.
Óli Valur Hansson gefur ábend-
ingar um umpottun á stofuplönt-
um, Sverrir Gíslason í Hvammi rit-
ar um skattaframtöl bænda og
Kjartan Guðnason um bætur al-
mannatrygginga.
Þá er þáttur um stjórn búnaðar-
i mála, stofnanir, félög o. fl. svo og
bálkur um lög og reglur, er varða
landbúnað og bændur.
Margs konar annar fróðleikur
! er í handbókinni, svo og töflur
; margvíslegar og skýrsluform. Bók-
in er í voðfelldri plastkápu, hand-
hæg í vasa og getur þannig verið
tiltæk í fjárhúsi og fjósi eða í rétt-
! um, jafnt sem inni í stofu.
Nokkrar litprentaðar myndir eru
jí. bókinni svo og fjöldi teikninga,
margar í léttum dráttum og gam-
ans’ömum, gerðar af Hönnu Frí-
mannsdóttur. Útgáfa slíkrar bókar
hlýtur að vera alldýr, en gott til
þess að vita, að Búnaðarfélagið
sparar ekki til um útgáfuna, og
ætti hún því að ná tilgangi sínum,
ef bændur kunna að meta kverið.
Allt frá því að sögur hófust,
hefur mannkynið ofnýtt jörð-
ina og skilið að lokum eftir
sig eyddar merkur og uppblás
in lönd. Þjóðir hafa lifað sín
blómaskeið til hnignunar. Hin
frjósömu lönd hinna frægu
þjóða fornaldar, eru nú víða
ófrjóar steppur eða sandauðn-
ir. Á seinni tímum er mönnum
þó almennt farið að skiljast að
með slíku framferði eru þeir
að höggva á greinina sem þeir
sitja sjálfir á. Yan Smiths, fyrr
veraiidi foringi Suður-Afríku-
manna, ferðaðist um hin skóg
eyddu, blásnu fjöll í Natal og
sagði: „Þessi sár verður að
græða, þama eru miklu mikil-
vægari framtíðarverkefni en
öll pólitík."
Það er lífsnauðsyn að við-
halda jarðveginum og frjósemi
hans í öllum löndum, því að á
moldinni byggist í rauninni af-
koma mannkynsins. Hinn sí
vaxandi fólksfjöldi í heiminum
gerir þetta æ meir aðkallandi.
Skógurinn, sem bezt bindur
jarðveginn og heldur í og jafn
ar rakann, var fyrrum víða á-
litinn óþrjótandi í hlýjum lönd
um og jafnvel hindrun akur-
yrkju, vegalagninga o. s. frv.
Hann var ruddur og brennd-
ur miskunnarlaust og skyn-
semdarlaust. En svo tók land
víða að blása upp og vatnslind
ir að þverra. Þá leizt mörgum
ekki á blikuna.
Mannkyninu fjölgar um 50
þúsund á dag, matarþörfin vex
óðfluga, en enn þá eru stór
landsvæði að blása upp og
verða óhæf til ræktunar —
bæði úti um heim og hér á
landi. Mikið er þó farið að
gera til úrbóta. í Bandaríkjun
um, Rússlandi og víðar, er
varðveizla jarðvegarins orðið
„ríkistrúaratriði“ að kalla má.
Víða er pottur brotinn

Svo mikið þykir ráðamönnum
þessara voldugu þjóða í húfi.
„Pólitíkusar" koma og fara, en
jarðvegjmáiið er alltaf jafn
mikilvægt. —
Rannsóknir sýna að Sahara-
eyðimörkin mikla var einu
sinni fjölbyggt, gróið land. Nú
færist hún stöðugt hægt en ör
ugglega suður á bóginn á 2
þúsund mílna breið'ri „vig-
línú“. Hinar sögufrægu' þjóðir
á Miðjarðarhafsströnd Afríku
bjuggu einu sinni í frjóspm-
um, skógríkum löndum. Nú eru
þarna víða miklar eyðimerkur
og blása þaðan þurrir vindar
mold og sandmekki yfir Mið-
jarðarhafið, allt yfir til Suð-
ur-Evróþu. Fjöllin í S-Evrópu
voru fyrrum — á Rómverja- og
Forn-Grikkjatímum — vaxin
miklum skógum. Nú
eru þau víða ber og blásin —
og skriðuföll eru þar algeng
’ ' x
orðin, ef mikið rignir. Á stór-
um svæðum Asíu er svipaða
sögu að segja.
f nýlegu hefti „The Unesco
Caurier" er þetta mál tekið
til meðferðar og segir svo m
a.: — Margar af þjóðum ver
aldar eru að selfæra sig norð
ur á bóginn og yfirgefa gömul
heimkynni. En hvers vegna?
Jú, búseta manna hefur gert
margar frjósamar lendur að
eyðimörkum. Fyrr á tímum tók
jafnaðarlega aldir eða tugi
alda að eyðileggja frjósöm hér
uð. En nú á tímum gengur eyð
ingin víða óheýrilega ört. Þarf
jafnvel ekki nema fáa áratugi
til. Fyrir tæpri öld héidu
bandarískir bændur vestur á
sléttur miðfylkjanna fullir á-
huga og framsækni. Aska ó-
teljandi sléttuelda hafði sums
staðar gert jarðveginn mjög
frjósaman. Skógarnir virtust
óþrjótandi. Landnemar hjuggu
skóg til húsagerðar, brenndu
og ruddu stór svæði til akur-
landa, beittu landið o. s. frv.
hugsunarlaust. En þetta hefndi
sín grimmilega; vatnsiindir
tók að þrjóta, jarðvegurinn
eyddist, fljótin ýmist minnk-
uðu óhemju mikið eða flæddu
óhemjulega yfir bakka sína.
þegar skógurinn var ekki leng
ur til að hemja þau og jafna
rakann. Jarðvegs-eyðingin varð
víða stórkostieg.
Árið 1934 gekk ofsarok yfir
allt meginlandið, með svo
miklu moidroki að það myrkv
aði sólu víða vega. (Sbr. sand
byljina hér úti á íslandi fyrir
aillöngu, þegar mikið land varð
örfoka sunnanlands). Mönnum
leizt ekki á þetta vestra. hert
var á sandgræðslu, friðun
hættusvæða og byrjað á skjól
beltarækt í stórum stíl, til að
forðast meiri landeyðingu
Þetta hefur borið mikinn ár
angur En jafnvei nú bera
fljót Bandaríkjanna svo mikið
af frjósömum jarðvegi til sæv
ar. að gömlum indíána varð
að orði: „Landið okkar er að
verða nýtt Atlantis: bráðum
hverfur það í, hafið.“ —
INGOLFUR DAVÍÐSSON
GRÓÐUR og GARÐAR
Á íslandi hefur gróið land
iíka stórminnkað síðan á land
námstíð. Hér berst líka -mikii
gróðurmold árlega á sæ út
með vind og vatni. Menn deila
um orsakirnar, en varla mun
þó nokkrum í rauninn dyljast
að búseta mannanna er meg-
inorsökin. Sigurður Þórarins-
son, jarðfræðingur, hefur rit-
að fróðlega grein, „Uppblást-
ur á íslandi í ljósi öskulags-
rannsókna“ og eru niðurstöður
eitthvað á þessa leið. „Hin
snögga versnun loftslag í járn
aidarbyrjun lækkar gróður-
mörk nokkuð og áfok vex, en
þó ekki að neinu verulegu ráði
fyrr en norrænt landnám
hefst. Strax upp úr því stór-
eykst uppblásturinn, sem hef
ur haldizt áfram óslitið síðan,
svo að stórkostlega hefur geng
ið á gróðurlandið. í sumum
þéttbýlustu héruðum urðu stór
landsvæði örfoka ,þegar
snemma á öldum, en heildar-
lega séð mun uppbláíturinn
þó hafa eytt mun meira af
gróðurlandi á síðari öldum,
einkum á móbergssvæðunum.
Meginorsök uppblástursins er
hvorki að finna í eldsumbrot-
um né versnandi loftslagi. Mað
úrinn og sauðkindin eru meg
inorsök þess óhugnanlega upp-
blásturs, sem án afláts hefur
rýrt vort dýrmæta gróður-
land í „íslands þúsund ár“.
Hér þarf öfiuga starfsemi sand
græðslu og skógræktar til að
vinna í sameiningu gegn þess
ari öfugþróun. Og fjárbeit
verður eflaust að takmarka
sums staðar — og nota ræktað
land í vaxandi mæli til beitar
— ef fé er i fjölgað í land-
inu. Þjóðir lifa ekki lengur
en jarðvegur helzt í löndum
þeirra.
I
TÍMINN, föstudaginn 26. janúar 1962