Tíminn - 12.04.1962, Blaðsíða 15

Nýtt
Nýtt
Vortízkan 1962
HEVELLA
dömujakkinn
Fallegt snið.
Tlzkulitir.
Þægilegur, og
fer vel.
Efnið er svissneskt, sem með sérstakri aðferð fær áferð
ekta leðurs.
ÞOLIR ÞVOTT - VATNSÞÉTT - ÞOLIR HITA OG KULDA
Fæst í öllum sérverzlunum um land allt.
HEVELLA-jakkinn er tilvalin fermingargjöf.
HEVELLA-jakkinn er vinsælasta flíkin í páskaferðalagið.
Söluumboð: Solido umboðs- og heildverzlun
Símar 18860 — 18950.
Geislavirkni
(Framhald af 4. síðu) .
myndast, og má gera ráð fyr-
ir, ag ryk ■ frá megatonna
sprengjum, sem sprengdar eru
hátt í lofti, berist að lang-
mestu leyti upp í stratosfer-
una, en þar er öll' loftblönd-
un miklu hægari, og þar get-
ur hið geislavirka ryk haldizt
mjög lengi. Þekking manna á
hreyfi'ngum loftsins í stratos-
ferunni er ennþá ófullkomin,
en dreifing geislavirkra efna
frá kjarnorkusprengjum hafa
stuðlað mjög að því að auka
hana.
í ljós hefur komið, að geisla
virk efni, sem blandast strat-
osferunni í nánd vig miðbaug,
haldast miklu lengur á lofti,
en ef þau bl’andast stratosfer-
unni í nánd við heimsskautin.
Þannig virðist þurfa 5—10 ár
til þess að helmingur þess
geislavirka ryks, sem myndað-
ist vig sprengingar Bandaríkja
manna vorið 1954 í stratosfer-
unni við Entvinoc eyju í Kyrra
hafinu 11° fyrir norðan mið-
baug, falli til jarðar. Tilsvar-
andi tími fyrir geislavirkt ryk
frá sprengingum Rússa haustið |
1958 við Novaja Semlja, um
\ 73° norðlægrar breiddar, er
V2—I ár.
Þag hefur komið í ljós, að
þag er langt frá því að hið
geislavirka ryk sáldrist jafnt
og þétt niður í gegnum mörk-
in á milli stratosferu og tróp-
osferu, hvar sem er á jörðinni.
Þar sem mörkin eru skýr, kem
ur sáralítið af hinu smágerva
ryki niður í tróposferuna, held
ur nær eingöngu á belti því,
þar sem mörkin eru óljós, á
milli 30 og 40. breiddargráðu.
Á þessu bili virðist loft úr
stratosferunni streyma niður í
tróposferuna og annars staðar
ekki. Niðurstreymi þetta virð-
ist örast að vetrinum og vor-
inu, en hægast á sumrin eða
haustin.
Þegar rykið er einu sinni
komið niður úr stratosferunni,
skolast það tiltölulega fljótt.
til jarðar með úrkomu. Þetta
veldur því, ag rykið nær ekki
að dreifast jafnt yfir alla jörð
ina, heldur verður það mest
í heittempruðu beltunum eftir
því sem fjær dregur miðbaug.
Þar sem flestar sprengingarn-
ar hafa verið gerðar á norður-
hveli jarðar, er þar miklu
meira magn af geislavirku
ryki en á suðurhvelinu.
Innihald úrkomunnar af
geislavirkum efnum fer fyrst
og fremst eftir því,-hversu mik
ig er af þeim í loftinu, þar
sem regnskýin myndast, en úr-
koman hefur lítil áhrif. Þann-
ig er yfirleitt álíka mikið af
geislavirkum efnum í hverj-
um lítra af úrkomu á tvetm
nálægum stöðum, enda þótt úr
komumagnið kunni að vera
1 mjög misjafnt. Sé hins vegar
litig á, hve mikið geislavirkt
úrfall fellur á hverja flatar-
einingu af yfirborði jarðar,
þá verður það magn í réttu
hlutfalli við úrkomuna á hverj
um stað, þar sem hið hnattför-
ula úrfall fellur svo til ein-
vörðungu til jarðar með úr-
komu. Yfirleitt verður hið
geislavirka úrfall eftir í jarð-
vegi, sem regnvatnið sígur í
gegnum, svo að uppsprettu-
vatn er nokkurn veginn laust
við þessi efni.
Endanleg örlög allra geisla-
virkra efna eru að senda frá
sér einhverja kjarnageisla og
breytast í önnur stöðug efni,
þannig að magn þeirra helm-
ingast alltaf á vissum tíma. Ef
helmingunartíminn er aðeins
nokkrar sekúndur, mínútur
eða klukkustundir, eru mestar
líkur til ag þetta gerist áður
en efnin falla til jarðar, séu
þau komin sem geislaryk frá
kjarnorkusprengju, sem
sprungið hefur hátt í lofti. Ef
helmingunartilminn skiptir
hins vegar árum, eru miklar
líkur til þess, að þau falli til
jarðar, áður en þau eyðast.
Mikið af hinu geislavirka úr-
falli fellur í sjó, en þar bland
ast það miklu efnismagni og
verður því lítið vart.
Sá hluti úrfallsins, sem fell
ur á land, greinist eftir því
hvort efnin eru auðleyst eða
torleyst í vatni. Torleystu efn-
in setjast að á föstum efnum
og hreyfast lítt úr stað. Auð-
leystu efnin geta skolazt með
vatni til sjávar. Þar sem regn
vatnið sígur gegnum þykkan
jarðveg, bindur þó jarðvegur-
inn, auk hinna torleystu efna.
einnig ýms hinna auðleystu.
Reynslan sýnir, að í upp-
sprettuvatni, sem stafar frá
grónu landi, verður mjög lítið
vart hinna geislavirku úrfalls-
efna. Geislavirk efni, sem setj
ast að í jarðveginum, haga sér
á sama hátt og önnur efni jarð
vegsins meg tilsvarandi efna-
fræðilega eiginleika. Jurtir
taka þau m. a. til sín, og í
gegnum þær komast þau í lík-
ama manna og dýra.
Tritíum hefur þá sérstöðu,
að þag fylgir vatninu, hvar,
sem það fer. Eftir að það hef-
ur fallið til jarðar með úrkom
unni, gufar nokkur hluti þess
upp aftur, annar hluti sezt að
í raka jarðvegsins, sem vökv-
ar gróðurinn, og þriðji hlut-
inn niður í jarðlögin og kem-
ur upp aftur eftir skemmri
éða lengri' tíma í uppsprettum.
Eftir að stórar vetnissprengj
ur hafa verið sprengdar, hækk
ar tritíummagn úrkomunnar
skyndilega og helzt hátt í
nokkrar vikur eða mánuði.
Tritíuminnihaldið er hin á-
kjósanlegasta merking fyrir
regnvatnið, og með tritíum-
mælingucn má fylgjast með,
hvag af því verður. Þannig má
t.d. finna, hvernig regnvatn
frá þessu tímabili kemur fram
í mismunandi uppsprettum.
Slíkar rannsóknir fara nú
fram í Eðlisfræðistofnun Há-
skóla fslands, þar sem mælt
er tritíummagn í vatni frá
bæði heitum og köldum upp-
sprettum, auk regnvatns.
Eitt, sem gerir viðfangsefnið
að vissu leyti flóknara, er það,
að vetnissprengjur eru ekki
einar um ag framleiða tritíum,
heldur hefur frá alda öðli
myndazt tritíum í lofthjúpi
jarðarinnar fyrir' tilstilli geim
geislanna. Áætlað hefur ver-
ið, að á jörðinni séu 10—20
kg. af tritíum, sem á geim-
geislum tilveru sína að þakka,
en framleiðsla vetnissprengj-
anna mun þó vera mun meiri.
Kolefni-14 var einnig til í
andrúmsloftinu, áður en kjarn
orkusprengingar hófust, því
að þag er einmitt það efni,
sem notað er til aldursákvarð
ana á leifum jurta og dýra.
Hér eru það einnig geimgeisl-
arnir, sem sjá um framleiðsul
hins geislavirfca kolefnis. Á-
ætlað hefur verið, að á jörð-
inni séu um 80 tonn af kol-
efni-14, sem stafar frá geim-
geislunum, þar af um eitt
tonn í gufuhvolfinu. Langmest
ur hluti hins geislavirka kol-
efnis er í sjónum, og áður en
kjarnorkusprengjur komu til
sögunnar, virtist ríkja full-
komið jafnvægisástand milli
magnsins í sjónum og í loft-
inu.
Geislavirkt kolefni gefur
mjög mikilvægar upplýsingar
um kjarnorkusprengingar sem
fram hafa farið, og upplýsing-
ar þessar geymast afkomend-
um vorum um ókomna tugi ár-
þúsunda í leifum jurta og dýra.
í mómýrum framtíðarinnar
verður þannig hægt ag þekkja
það lag, sem myndaðist, þegar
menn tóku upp á því að
sprengj a kjarnorkusprengjur.
Ekki liggur Ijóst fyrir, hve
mikið hefur þegar myndazt af
C-14 við kjarnorkusprenging-
ar, en ætla má, að það nálgist
1 tonn, sem mundi tvöfalda
C-14 magnig í andrúmsloftinu.
Slík aukning mundi valda því,
að allur gróður fái í sig tvö-
falt meira af geislavirku kol-
efni en verið hefur, og einnig
að magn þess í mönnum og
dýrum tvöfaldaðist.
Breytingar á C-14 magni í
lofti og sjó, jurtum og dýrum,
eiga vafalaust eftir að gefa
mikilvægar upplýsingar í sam-
bandi við hringrás kolefnis í
náttúrunni, en kolefnið er það
efni, sem mikilvægast er fyrir
allt líf á jörðinni, bæði í jurta-
og dýraríkinu.
r
Arnesingar
Vorhátíð Framsóknarfélags
Árnessýslu verður í Selfossbíó
18. apríl (síðasta vetrardag) og
hefst kl. 9 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Ræða: Óskar Jónsson.
2. Einsöngur: Guðmundur Jóns
son óperusöngvari.
3. Gamanþættir: Karl Guð-
mundsson leikari.
4t Kirkjukór Selfosskirkju
syngur.
5. Lúðrasveit Selfoss Ieikur.
6. Dans.
Hljómsveit Óskars Guðmunds
sonar leikur. Söngvari Jakob
Jónsson.
1
Saitiningsréttui1
(Framhald af 1. síðu).
7 mánaða fyrirvara.
Ef almennar og verulegar kaup-
hækkanir verða á samningstímabili
getur B.S.R.B. krafizt launahækk-
unar fyrir starfsmennina.
Samningaviðræður og sáttaum-
Ieitanir í kjaradeilu ríkisstjórnar-
innar og B.S.R.B. fara fram með
svipuðum hætti og gildir um önnur
samtök launþega samkv. vinnulög-
gjöfinni.
Opinberir starfsmenn fá ekki
verkfallsrétt, og ef samningar tak-
ast ekki skal kjaradómur skipaður
fimm mönnum kveða á um kjör
þeirra næsta samningstímabil.
Hæstiréttur skipar þrjá menn í
kjaradóm og hvor aðíli um sig
einn.
Kjaradómur skal við úríausnir
sínar m. a. hafa hliðsjón af:
1. Kjörum launþega, er vinna
sambærileg störf hjá öðrum en rík
inu.
2. Kröfum, sem gerðar eru til
menntunar, ábyrgðar og sérhæfni
starfsmanna.
3. Afkomuhorfum þjóðarbúsins.
í kjarasamningi skal kveðið á
um föst laun, vinnutíma og laun
fyrir yfirvinnu.
Lífeyrisréttindi starfsmanna
verða áfram ákveðin með lögum,
og svo er einnig um ýmis fleiri
kjaraákvæði, svo sem orlofsrétt,
laun í veikindaforföllum 0. fl.
Bandalag starfsmanna ríkis og
bæja fer með fyrirsvar ríkisstarfs-
manna við kjarasamninga og aðrar
ákvarðanir af þeirra hendi.
Einstök starfsmannafélög geta
þó samið sérstaklega um þau at-
riði, sem ekki eru ákvæði um í
heildarsamningi eða lögum.
Fyrsti kjarasamningur sam-
kvæmt lögunum, á að koma til
framkvæmda 1. júlí 1963.
Guxhaven
(Framhald af 1. síðu).
Annerl fullvissaði blaðamann
Tímans nm, að ekki kæmi til
neinna mála, að útgerðarmenn
kæmust upp með að virða flutn-
ingasambandið að vettugi. Ilann
sagði, að ekkert samband hefði
\erið haft við sig frá íslandi í gær.
Blaðið reyndi í allan gærdag
árangurslaust að ná sambandi við
Ernst Stabel, ræðismann íslands í
Cuxhaven. Var tilkynnt, að hann
yrði ekki til viðtals fyrr en í dag.
Hins vegar náði blaðið tali af full-
trúa Stabels á skrifstofu útgerðar
hans, hr. Maier. Staðfesti Maier, að
hann hefði ekkert heyrt frá verka-
lýðssamtökunum þar um málið.
Hann sagði, að löndunin hefði
gengið mjög vel og án íhlutunar,
gott verð hefði fengizt fyrir mik-
inn og góðan fisk og skipverjar
væru úti í bæ að skemmta sér.
Eiginmaður minn og faðir okkar,
Bernhard Petersen,
stórkaupmaður,
er andaðist 8. þ.m. verSur jarðsunginn frá Neskirkju föstudaginn
• T3. apríl kl. 2 síSdegis.
Blóm vinsamlega afbeSin, en þeim, sem vildu minnast hans,
er benf á Kknarsfofnanir. Anna Pefersen og börn.
T í M I N N, fimmtudagur 12. apríl 1962.
15