Tíminn - 25.04.1962, Qupperneq 14

Fyrri hluti: UndanhaU, eftir
Arthur Bryant HeimiUir eru
nokkrum persónulegum ávirðing-
um eða yfirsjónum væri um að
kenna. — „Borðaði að lokum mið
degisverð með N.N...skrifaði
hann í dagbók sína í febrúar þ. á.
„... en honum hafði ég orðið að
skrifa í gær og tilkynna að
vegna aldurs síns yrði hann bráð-
lega að hætta störfum. Sjaldan
hefur mér veitzt jafn erfitt að
skrifa bréf og sjaldan hef ég feng-
ið fallegra svar . . , “
Æðstu hershöfgingjar Bretiands
á þeim tíma, sem Brooke tók að
sér stjórn hinna hernaðarlegu
mála þess, voru Sir Claude Auchin
leck í Mið-Austurlöndum, Wawell
'hershöfðingi í Indlandi og Bern-
ard Pagct, sem tekið hafði við
stjórn heimahersins eftir Brooke.
Þeir Alexander og Montgomery
voru þá báðir herdeildarforingjar
undir stjórn þess síðarnefnda. Sá
mikilvægasti þessara þriggja var
Auchinleck, sem hafði það hlut-
verð að relca her möndulvfeldanna
burt úr Norður-Afriku, Brooke
hafði mikið álit á hæfileikum hans
og dugnaði, en efaðist hins vegar
mjög um heppilegt val hans á und
irmönnum sínum. Rétt áður en
Rommel hóf gagnáhlaup sitt í jan
úar, skrifaði hann Auchinleck og
varaði hann við hinum „ranglega
bjartsýnu skýrslum“ upplýsinga-
þjónustu hans og hinum öfgafullu
fullyrðingum hennar um mannfall
óvinanna. „Slíkt“, skrifaði iiann,
„getur aðeins valdið óréttlætan-
légri bjartsýni meðal stjórnmála-
manna, en í kjölfar þess hlýtur
svo að fylgja efi um sannloiksgildi
fullyrðinga okkar . “ Eftir
missi Benghazi skrifaði hann aft-
ur:
„Fyrst og fremst langar mig aðv
votta yður innilegustu samúð mína"
vegna þess afhroðs, gr her yðar
hefur orðið að þola. Eg get svo
vel hugsað mér, hvílík vonbrigði
þetta^ hljóta að vera fyrir yður.
Þegar ég hugsa um gagnáhlaup
Rommels, þá get ég ekki varizt
þeirri hugsun , . . . að of bjartsýn
leyniþjónusta hafi átt mikinn þátt
í erfiðleikum yðar , . . Eg er ekki
einn um þessa skoðun, heldur virð
ast allir i hermálaráðuneytinu að-
hyllast hana líka ..."
Lengra en þetta vildi hann ekki
fara að sinni, þar éð hann taldi, að
hershöfðingl ætti að hafa fulla
heimild til að velja sér undirmenn
sjálfur og njóta svo lengi sem
hann héldi herforingjastöðunni,
trausts þeirra, er útnefndu hann.
En enda þótt hann vildi ekki
skipta sér af gerðum herforingj-
anna, þá krafðist hann þess þó,
sem æðstráðandi her.sins, að hann
væri látinn fá ýtarlegar upplýsing
ar um það, hvað váeri að gerast
á vígstöðvunum. Eitt sinn varð
hann þess vísari, að símskeyti fóru
milli forsætisráðherrans og yfir-
hershöfðingjans í Mið-Austurlönd
um, án þess að honum væri látin
í té vitneskja um innihald þeirra.
Þetta var óregla, sem hann gerði
þegar ráðstafanir til að leiðrétta.
„Það er auðvitað mjög æskilegt“,
skrifaði hann Auchinleck, j „að
þér sendið einkaskeyti beint til
forsætisráðherrans sem svar við
skeytum hans og veitið honum upp
lýsingar um rás viðburðanna,
samt tel ég ekki, að þetta ætti á
nokkurn hátt að hafa áhrif á það
eðlilega samband, sem verður að
vera milli yðar og hermálaráðu-
neytisins . . . . “
Jafnskjótt og Brooke hafði hlutið
þá ábyrgðarstöðu að vera aðal-her
málaráðunautur forsætisráðherr-
ans, komu tveir höfuðbrestir hans
í ljós — hin ómótstæðilega árátta
hans, eins og hann orðaði það sjálf
ur: „að reka fingurinn í hverja
kjötbollu, áður en hún var soðin“
og löngun hans til að framkvæma
alla hluti samtímis, í stað þess að
einbeita sér að einu atriði í einu.
Sá vani hans að hvetja hershöfð-
ingja á vígstöðvunum til árásar án
þess að vita fullkomlega um að-
stöðu þeirra og áður en þeir voru
reiðubúnir til þess sjálfir, krafð-
ist allrar staðfestu Brookes og ein
beitni. Það kom líka fyrir, að Chur
chill virtist gera sér þessa tilhneig
ingu ljósa. „Það er gagnslaust",
sagði hann um Waveli þennan
sama mánþð — „að útnefna yfir-
hershöfðingja, ef maður þarf að
eyða tímanum í það að kenna hon
um ýfir-herstjórn
Samt hélt hann áfram að þjá
þennan langþjáða hershnfðingja
með sífelldum símskeýtum, án til-
lits til þeirrar staðreyndar, að sem
æðsti stjórnandi A.B.D.A. var
hann ekki einungis ábyrgur gagn-
vart brezku stjórninni, heldur
einnig gagnvart Valdhöfunum í
Washington. Á sama hátt var það,
þegar liðsauki, sem ætlaður var
Egyptum, hafði verið sendur til
fjarlægari Austurlanda og þegar
hann sjálfur hvatti til flutnings
flugvéla frá Mið-Austurlöndum til
Indlands og rússnesku vígstöðv-
anna, þá hélt hann áfram að reyna
að knýja hinn varkára Auchinleck
til ótímabærrar sóknar, enda þótt
hann vissi ,að bæði Brooke og her
foringjaráðið væru á móti því:
„Annar slæmur mánudagur",
skrifaði Brooke þann 2. marz.
„Komst að því, að forsætisráðhnrr
ann hafði sent' Auchinleck skeyti
fullt af móðgunum og skömmum
yfir því, að hann skyldi ekki hafa
43
hafið sókn fyrr . . . . An þess að
mögulegt sé fyrir hann að þaul-
kynnast öllum aðstæðum . . . er
hann að reyna að knýja hann til
árásar, fyrr en ráðlegt þykir, og
það sem meira er, tilgangi sínum
hyggst hann ná með móðgandi
árásarskeytum. Til allrar ham-
íngju tókst okkur að stöðva skeyt
ið og endurorða það“,
En forsætisráðherrann lét eng-
in afsvör draga úr sér kjark. Ef
ein tilraun mistókst, þá reyndi
hann bara aðra, Þaan 8. marz
hringdi hann til Auchinleck og
mæltist til þess, að hann kæmi
aftur til Englands til ráðstefnu,
en hinn síðarnefndi hafnaði þeim
tilmælum á þeim forsendum, að
vera sín í Cairó væri óhjákvæmi-
leg. Um þetta skrifaði Brooke
þann 13. s.m.:
„Ritaði forsætisráðherranum
bréf viðvíkjandi þessu (neitun
Auchinlecks). Hann hringdi samt
til mín frá Chequers, ofsalega reið
ur og talaði he!zt um að vílya
Auchinleck úr starfi....... Um
kvöldið hringdi forsætisráðherr-
ann tiJ mín aftur og sa.gðist ætla
ag sénda Auchinleck skeyti. Ham-
ingjan má vita, hvað í því mun
standa . . “ ,
í bréfi til Auehinleck vék
Brooke að þeim erfiðleikum, sem
neitun hans við að koma heim til
ráðstefnu hafði valdið og.að þeirri
ákvörðun, sem tekin hafði yerið,
að senda vara-formann herforingja
ráðsins, til að gefa skýrslu. Þótt
ómögulegt væri að segja honum
frá öllu, sem gerzt hefði án þess
að verða ólöghlýcTinn, þá óttaðist
hann mest, að Auchinleck myndi
finnast tekið fram fyrir hendurn
ar á sér. „Eg vona“,* skrifaði hann
um fyrirhugaða heímsókn Nyes —
„að þér gefið honum glögga lýs-
in.gu á aðstæðum ykkar, með erfið
leikum þeirra og útliti. Án slíkrar
lýsingar yrði mjög erfitt að koma
forsætisráðherranum í skilning
um orsökina fyrir töfum. Slíkt hef
ur ekki reynzt of auðvelt undan-
34
grennslan upplýstist það að
Stóra Manga óttaðist sömu örlög
í hjónabandinu og Árný'gamla.
Þegar hún hafði orð á því við
Sigurð sagðist þann eiga nóg börn
af fyrra hjónabandi, yndi því vel
að þau hlæðu ekki niður ómegð.
Þá var hægara ag láta sér líða
vel, Hann hefði fengið nóg af
baslinu í fyrra hjónabandinu. Það
værl líka snemmt að kvíða barn-
leysi meðan þau væru ógift. Svo
bætti hann gráu ofan á svart, er
hann kom með þann gamanþátt,
að ef henni leiddist barnleysið
gæti vel komið til mála, að hann
gæfi henni kost á að fóstra ung-
barn, sem hann eignaðist utan
hjónabandsins og kæmi þá í ljós
hvort hún tæki Árnýju fram.
Stóru Möngu fannst þetta orð-
bragð Sigurðar alveg ófyrirgefan-
legt. Hún ságði að innræti hans
væri slíkt, ag hún gæti ekki borið
til hans það traust, sem eigin-
konu bæri.
Ragnheiður lét Stóru Möngu
tala út. Svo fór hún með hægð,
að leiða henni fyrir sjónir, hvort
hún vildi heldur slíta sér út sem
óbreytt vinnukona eða mynda
sjálfstætt heimili, þar sem hún
Igæti lagt fram krafta sína, hlúð
að sínum eigin hugðarefnum og
strokið um frjálst höfuð. Sigurð-
ur myndi reynast henni vel. Hann
væri reglumaður, duglegur pg úr-
ræðagóður. Allir sögðu og hún
líka að hann hefði reynzt fyrri
konu sinni vel. Hún hafði lengst
af verið heilsuveil og hann borið
hita og þunga fát!æks heimilis,
væri því að vonum að hann æskti
þes-s að heimili það sem hann nú
ætlaði að stofna nieð nýrri hús-
freyju yrði heilsusterkari og jafn
vel barnfærra en heimiliö sem
leystist upp við fráfall fyrri kon-
unnar. Réð hún Stóru Möngu til
þess að hverfa frá uppsögn sinni.
Enda væri það óvanalegt eftir að
lýst hefði verið tvisvar sinnum
Ef henni hrysi hugur við hjóna-
bandinu væri hægt að fresta því
um óákveðinn tima, Kynna sér
hvernig þeim vegnaði í sambúð-
inni. En oftast hefði slík frestun
farið JUa, Og venjulega þannig
að eftirsjá konunnar hefði orðið
meiri en karlmannsins. Hún væri
bundin við þrengri verkahring en
hann og fengi hann sjaldan til
þess að ganga í hjónaband ef því
var frestað í fyrstu hennar vegna.
Um barnlausa heimilið væri það
að segja, að Sigurður myndi ekki
sakna þar mikils. Hann ætti börn
frá fyrra hjónabandinu. Ef hann
nyti ástríkis góðrar og umhyggju
samrar eiginkonu væri þrám hans
fullnægt. Ef hún sætti sig við,
barnleysi væri allt með felldu. |
Sigurður ætti állt aðra forsögu en
Ásmundur maður Árnýjar. Ás-.
mundur hafði liðið vegna þess að
I hans eigið barn var frá honum
tekið, er móðir þess sleit trúlofun
I þeirra og stökk af landi bhrt með
manni, sem hún tók fram yfir
Ásmund. Ásmundur hafði séð
mikið eftir barninu, þráð sitt eigið
afkvæmi. Er Árný fæddi honum
engin börn og hann kvartaði við|
hana, baunaði hún því á hann, að
líklega væri sökin hans. Hann
hefði aldrei átt það barn, sem hon
um var eignað. Ásmundur vildi
reka af sér slíka aðdróttun og leit
aði til vinnukonunnar. Barnið
fæddist. En faðirinn naut þess
ekki eins og skyldi. Hann fann
svo til. með einstæðingsmóður-
inni, sem fórnaði sér fyrir hann,
dð hann vildi el^ki taka drenginn
mjólkin stökk um þær báðar, og
Grétu lá vig yfirliði,
Þetta olli umróti miklu á heimil
inu og sárindum. Árný gat aldrei
fyrirgefið sér bráðlæti sitt. Ekki
gat hún heldur beðið Grétu fyrir
frá henni. Við þag varg heimilis
líf hans og Árnýjar kalt og skugg
um vafið. Ekkert slíkt myndi út-! j
hverfa heimili þeirra Sigurðar
enda fjarri sanni að hún skyldi
láta sór detta það í hug að hún
eignaðist ekkert barn. — Þú ert
yngri en ég, sagði Ragnheiður.
— Og sýnist þér ég vera óbyrja?
— Nei. Ekki dat.t Stóru Möngu
það i hug. En þar sem Árný var
komin á heilann á Stóru Möngu
rakti Ragnheiður nokkra þætti úr
sögu hennar, ef Stóra Manga
hresstist við það. Og svo ein-
kennilegt sem það er hafði eng-
inn af þeim sagnaþáttum slík á-
hrif, til góðs á Stóru Möngu, sem
þessi stutta saga:
— Eitt sumar er Ásmundur
yngri var smali hjá pabba sínum
kom móðir hans ag finna dreng- gefningar né tjáð manni sínum
inn sinn. Það var við helgi. Sunnu orsökina. Er hann las hádegislest
dagsmorguninn bauð hún Árnýju'urinn gerði hann þetta vers úr
að mjnlka með henni kvíaærnar. j Passíusálmunum að lokabæn
Árný þá það. Drengurinn lá á; sinni. — Hvar sem ófriður hreyfir
kvíaveggnum og ræddi við sér o.s.frv. Og aldrei leið úr huga
mömmu sína. Hann var að segja' Árnýjar hversu fallega Ásmund-
henni frá ánum, kostum þeirra ur fór með þessi bænarorð: —
sumra og löstum annarra. Stór- Gakktu þar Jesú milli mest, með
hyrna hafði oft reynt að leika á þínum friðaranda, og varna vanda.
hann, en hann þekkti hana orðið Hjálpa þú svo vér hugsum bezt í
og sá við kenjum hennar. Breið- hreinum kærleik ag standa.
leit kom oft til hans er harin Framsetningin var í senn heit
opnaði malpokann og át með hon bœI1) samofjn eigin ásökun. Það
um og vildi að hann klappaði sér, iœsti sig inn í vitund Árnýjar og
og klóraði. Mjallhvít var ljónstyggj þag svo fast að þaðan vék það
og Stygga Spök, þag var nú meiri aldrei.
kerlingin. , _ Margrét mín; ef bænarþelið
— Stygga Spök, sagði Gréta yfirgefið mannlífið, þá leggur
og horfði með aðdáun á drenginn dauðinn við gand sinn og tortím-
sinn. Hvers vegna heitir skepnan ir öllu.
Stygga Spök? En svarið kom úr nú var stutt þögn. Svo sagði
óvæntri átt. Árnýju rann svo í Ragnheiður:
skap við að sjá móðurástina — Margrét mín ef ekkert annað
geisla úr augum Grétu, að húri^tendur í vegi, cn það sem þú
lamdi svo ofan í höfuðið á henni hefur tjág mér, þá gakktu út í
með mjólkurfötubotninum, að hjónabandið meg Sigurði. Hann
BJARNI UR FIRÐI
Stúdentinn
i Hvammi
er reyndur mannkostanjaður og í
sambúðinni við hann spái ég þér
farsældar og efnisbarna. Hitt verð
ur þér óbætandi kvöl um allan
aldur ag slíta tryggðarbandig nú,
þegar jarðnæðið er fengið og allt
sem þið þarfnist til þess ag hefja
sjálfstæðan búskap. Eg hlakka til
i ag sjá þig á brúðarbekknum og er
j viss um gott hjónaband.
| Þegar þú takr breytist allt
| sagði Stóra 'Manga.
— En ég er búin að segja Sigurði
upp.
— Eg tala við Sigurð, sagði
Ragnheiður. — Farðu nú fram
og leggðu þig í rúmið þitt og
reyndu að sofna. Sannaðu til allt
fer vel.
Húsfreyja fylgdi Stóru Möngu
fram í baðstofuna og breiddi
ofan á hana og gaf henni inn
styrkjandi dropa.
Svo gekk hún til fundar vig bónda
sinn og tjáði honum í fáum orð-
um hvag fyrir hafði komið, og
bað hann að sækja Sigurð sem
enn var í húsunum,
St.údentinn brást fljótt við,
sendi eftir Sigurði, sem kom
þegar og ræddust þau þrjú við
frammi í stofumii. Stúdentinn,
T f M I N N. r.ii’í nU-.ía-n>’ 2^.Tttrií 1982
14