Tíminn - 27.06.1962, Síða 14

Fyrrí hluti: Undanhald, eítír
Arthur Bryant Heimildir eru
STRIÐSDAGBÆKUR
ALANBROOKE
rnn og ákvörðunum í staðreyndir
og veruleika."
12. KAKLI
Fyrstu dagana í febrúar 1943
meðan forsætisráðherrann og
Brooke voru á heimleig frá Tyrk-
landi, og næstu daga á eftir gerð-
^ust mjög þýðingarmiklir atburðir.
Þann 2. febrúar lögðu síðustu
leifarnar af hinum tuttugu og
tveimur herdeildum Paulusar yfir
hershöfðingja við Stalíngrad, nið-
ur vopnin. Þann sama dag kom
fyrsta brezka birgðaskipið til Tri-
poli. Tveimur dögum síðar komst
framvarðarlið Montgomerys til
suð-austur-landamæra Tunis. Og
þann níunda febrúar lauk sex-
•mánaða stríði um Guadalcanal
með því að Japanir hörfuðu frá
eyjunni.
Þann dag var Brooke aftur
kominn að skrifborðinu sínu í
Whitehall. Eftir nótt á heimili
sínu í Hampshire, hóf hann störf
sín að nýju, mánudaginn 9. febr-
úar með því að sitja á hinum
venjulega mánudagsfundi her-
málaráðuneytisins, sem ' Attlee
stjórnaði í fjarveru forsætisráð-
herrans. „Eftir miðdegisverð",
skrifaði hann þá um kvöldið —
„hef ég verið að grafa í gömlum
skjalabunkum og reyna að setja
mig inn í starfið aftur. Það er
furðulegt hvað maður er fljótur
að falla aftur í gamla farið. Mér
finnst næstum að ég hafi aldrei
farið neitt í burtu . . .
10. febrúar: Á herforingja-
ráðsfundinum \ morguh börðumst
vig gegn þeirri tillögu að flýta
árásinni á Sikiley og framkvæma
hana í júní. Bæði forsetinn og
forsætisráðherrann eru henni
fylgjandi. Persónulega álít ég þag
mjög varhugavert, að láta stjórn-
ast meira af kappi en forsjá í
þessu sem öðru.
15. febrúar: Mestur fundartím-
inn fór í það að rannsaka mögu-
leikann á að gera árásina á Sikil-
ey í júní, en ekki í júlí, svo fram-
arlega, sem búið ve’-ði að hreinsa
Tunis fyrir 1. maí Þar sem taka
verður tillit tii skoðana bæði
Breta og Bandaríkjamanna. þá er
ekki auðvelt ’að komast að neinni
endanlegri niðurstöðu

18. febrúar: Bertie Ramsay,
sem nýkominn er til baka frá
Norður-Afríku, sat með okkur á
herforingjaráðsfundi og veítti
okkur nýjustu upplýsingar um
hinar áformuðu aðgerðir á Sikil-
ey. Augljóst er að Eisenhower
telur sig ekki geta tekið að sér
framkvæmd aðgerðanna fyrr en í
júlí, þrátt fyrir hinar mörgu og
áhrifamiklu raddir, sem krefjast
þess að það verði gert í júní.
Eftir síðasta ósigur sinn í Túnis,
þá efast ég stórlega um að hon-
um takist að hrekja Þjóðverja,
burt úr Túnis, fyrir ma;-byrjun,
í fvrsta lagi . . . “
í nokkrar vikur naut Brooke
hvíldar — að vísu áhyggjufullrar
og óvelkominnar — frá daglegri
þvingun hins gamla húsbónda síns
og vinar. Bæði Churchill og Roose
velt — annar 68 ára og hinn 61
árs og þar að auki líkamlega lam-
aður — komu heim úr ferðum sín-
um heilsuveilli en áður. Fimm
dögum eftir heimkomu forsætis-
ráðherrans, var hann lagztur í
rúmið með háum hita, þegar
Brooke kom til hans, til skrafs
og ráðagerða, og sá síðarnefndi
varð svo áhyggjufullur, ag hann
fór aftur heim til sín með margar
knýjandi spurningar óræddar.
Þremur dögum síðar var hinn ó-
bugandi stjórnmálamaður kom-
inn á fætur og tekinn til starfa,
en kvefaður og kverkasár. Þann
16. febrúar var hann aftur lagzt-
ur í rúmið, í þetta -skipti með
lungnabólgu. Og þegar hann lét
i Ijós óánægju sína yfir því, hve
honum voru færð fá skjöl og
önnur verkefni, til að annast í
rúmi sínu, sagði læknirinn honum
að lungnabólga væri þekkt sem
vinur öldungsins „vegna þess“,
útskýrði hann „hve hún bindur
rólega og hávaðalaust enda á líf
hans“.
Næstu viku var algert lát á
hinu vanalega flóði smásmugu-
legra „bæna“ og spuxninga frá
skrifborði forsætisráðherrans.
Brooke sá hann ekki aftur fyrr
en þann 22. febrúar, þegar hann
var kvaddur á vettvang til að
hjálpa honum við ag semja bréf
til konungsins viðvíkjandi hern-
aðarframkvæmdunum í Norður-
Afríku. Forsætisráðherrann var
þá enn mjög veiklulegur útlits
enda þótt hann segðist vera
miklu hressari, njeg aðeins 100
stiga hita og þess albúinn að
glettast og gera ag gamni sínu.
í fjarveru hans þetta kvöld ríkti
ólund og óvissa í hermálaráðu-
neytinu. En í byrjun marz hafði
Churchill náð sér aftur að mestu
eftir veikindin. Og þann 1. marz,
þegar Brooke ræddi við hann í
eina klukkustund um aðkallandi
hernaðarlegar ákvarðanir, var
gamli maðurinn hinn hressasti,
áhugi hans takmarkalaus og bjart-
sýnin óskert.
En febrúar hafði reynzt erfiður
mánuður að flestu leyti — sívax-
andi skipatjón af völdum kafbáta,
Rússar óánægðir með þá aðstoð
sem þeim var veitt; Bandaríkja-
menn að leggja út í ný áhættu-
fyrirtæki á Kyrrahafi, forsætis-
ráðherrann veikur og loks gekk
sóknin á Afríku'vígstöðvunum
hægt og erfiðlega. Þann 14. febrú
ar gerði Rommel skyndiárás með
hinum nýju skriðdrekum sínum
á 1. bandarísku herdeildina og
hertók nær helminginn af skrið-
drekum hennar og fallbyssum. í
nokkra daga leit helzt út fyrir að
pansarasveitir han-s myndu rjúfa
allt samband Andersons yið Alsír.
En svo tókst Alexander að safna
aft.ur saman hinum tví’struðu her-
deildum sínum, meðan hinir harð-
•snúnu brezku fótgönguliðar vörð-
ust árásinni [ hálendis-skörðunum
fyrir norðan. Og bfatt hafði und-
anhaldið snúizt í gagnáhlaup.
Þessi hálfi mánuður, með óvissu
sinni og áhyggjum, hafði reynt
mjög á Brooke, sem nú nálgaðist
mjög sextugasta afmælisdag sinn.
Þann 18. febrúar, fjórum dögum
eftir áhlaup Rommels, varð tónn-
inn í dagbók hans óivenjulega
nöldrunarsamur.
„Var á daufum og leiðinlegum
ráðherrafundi klukkan 6 e.h. . . .
Lenti i áköfum deilum við for-
sætisráðherrann í kvöld . . . fram-
koma hans þrjózkufull og barna-
leg, svo ag illmögulegt er að fást
við hann.“
*
„Það getur ekki“, skrifaði
Brooke síðar, „hafa verið mjög
ájcöf deila, þar sem ég man nú
alls ekkert eftir henni. Það hlýtur
að hafa verið mjög óvenjulegt af
forsætisráðherranum, að vera
þrjózkufullur og barnalegur í
framkomu, þar sem ég get með
engu móti munað eftir honum
þannig. Þag virðist öllu senni-
legra að ég hafi sjálfur verið
þrjózkufullur og barnalegur . . .“
Og þeir voru vissulega fleiri
en Churchill, sem fengu all-
harða gagnrýni í dagbók Brooke.
Þann 19. febrúar álasar hann
Mountbatten vegna tillögu hans
um árás á Channel Island, sem
hann telur bæði herfræðiléga og
tæknilega óframkvæmanlega og

81
lét bera þangag stórt glóðarker
og setja við fætur sýslumanns.
Var allmikil grind yfir glóðarker-
inu og gátu gestirnir rétt fæt-
urna upp á hana og fór þá þægi-
legur ylur um þá.
Nú bar bóndi fram fyrstu hress-
inguna, vín í könnu. Er gestirnir
höfgu fengið sér bragð, spurði
bóndi sýslumann, hvers vegna
hann yrði þeirrar óvæntu saemdar
aðnjótandi, að svo margt tiginna
gesta heimsæktu sig. Fagravatn
var ekki í þjóðbraut.
— Eg er kominn hingað þeirra
erinda — mælti sýslumaður, að
biðja um hönd Áslaugar dóttur
yðar handa syni mínum Guð-
mundi, sem þaxna situr. Er hann
vænn piltur og vel gefinn. Og um
leið og hann staðfestir ráð sitt,
fæ ég honum Hvamm, ættleifð
mína, til eignar og búsetu. Fylgir
jörðinni kvikfénaður og innbú,
sem stórbýli sæmir og nokkrar
hjálendur.
— Þetta eru stór tíðindi fyrir
mig og óvænt — mælti bóndi. —
Já, óvænt eru þau og stór — end-
urtók hann.
Þessi einarðlegi, gamli bóndi
virtist sem snöggvast líkur úr-
ræðalausum pilti. En það varði
aðeins andartak. Svo rétti hann
úr sér og náði þegar venjulegri
reisn.
— Eg þakka yður, herra sýsiu-
maður, þá miklu sæmd, sem þér
sýnið mér og dóttur minni. En
svo ann ég henni, að án hennar
vilja og vitundar verður þessu
stórmáli ekki ráðið til lykta. Eg
tala undir eins við hana. En á
meðan njótið þér hcihr þeirra
litlu veitinga, sem þegar eru fram
bornar.
Að svo mæltu hvarf bóndi úr
stofunni. Gestirnir sátu eftir.
Þeir ræddu ekki málið, en svipur
þeirra og hressilegt orðbragð
báru það með sér, að þeir gerðu
sér hinar beztu vonir.
Áslaug vissi um gestakomuna
og var í óðaönn að undirbúa mót-
tökurnar. Nú kallaði faðir hennar
hana á einmæli, og fékk hún þá
um annað að hugsa. Drykklanga
stund áttu feðginin samræður.
Þaðan fór Áslaug til svefnstofu
sinnar, en bóndi gekk að nýju til
gestanna.
Kvað hann kvonbænum verða
vel svarað af sjnni hálfu, en Ás-
laug vildi tala vig biðilinn, áður
en hún gæfi fullnaðarsvar.
Biðillinn reis þá úr sæti og
kvaðst reiðubúinn að ganga fyrir
meyna. Fylgdi bóndi honum til
bæjar,
Lítil gestastofa var undir bað-
stofulofti. Þangag leiddi bóndi
sveininn. Er pilturinn hafði tek-
ið sér sæti, hvarf bóndi til gest-
anna.
Nokkru síðar gekk Áslaug í
stofuna, var hún þá vel bújn. Nú
heilsuðust þau hjónaefnin í fyrsta
sinni og ræddust við.
Er Áslaug kom í gestastofuna
með heitmanni sínum, var þeim,
og þó einkum henni, vel fagnað.
Sýslumaður rétti henni að gjöf
hring einn fagran, foman ættar-
grip. Var hann allmikið slitinn.
En þó hinn mesti dýrgripur.
Hafði móðir sýslumanns átt hann
og borið vig öll hátíðleg tæki-
færi og eins móðir hennar og
amma. Síðast hafði frú Ragnheið-
ur borið hann á sama hátt og for-
mæður sýslumanns. En þar sem
hún var mjög handsmá. hafði
hringurinn reynzt henni rúrnur til
óþægin^a. En á fingri Áslaugar
var hann mátulegur. Sagði sýslu-
maður sögu hringsins og mælti
svo um, að Áslaug skyldi bera
hann daglega, unz giftingarhring-
urinn kæmi, én síðar vig öll há-
tíðleg tækifæri. Svo bauð hann
hana velkomna inn í Hvamms-
ættina og mælti svo um, að
þau feðginin skyldu þúa sig og
sína nánustu frá þessari stundu.
Tóku tengdasynir hans undir það,
og var það staðfest með þéttu
handabandi. Var svo drukkið
festaröl með mannfagnaði og árn-
aðaróskum.
Ekki löngu síðar var miðdegis-
verður á borð borinn. Er honum.
lauk, bað sýslumaður Jón bónda'
að ræða við sig undir fjögur!
augu.
Gengu þeir þá til svefnherberg-
is inn af stofunni.
— Góði vinur, mælti sýslu-
maður, — má ég ekki eiga von á
því, ag þú fylgir dóttur þinni
heim í Hvamm? Að vísu ert þú
talsvert yngri maður en ég, en þó
rekur senn að því, að þú þurfir,
sem aðrir eldri menn, að eiga náð
uga daga. Eigum við ekki, vinur,
að eyða ellinni saman í umsjá
sameiginlegrá ástvina?
— Nei, herra sýslumaður, góði
vinur, mælti Jón. — Eg hef ekki
enn lokig uppeldi barna minna.
Eg fer ekki lifandi frá Fagra-
vatni til að eiga annars staðar
heimili. Það geri ég ekki. Eg ætl-
aði Áslaugu minni þetta býli. Nú
þarf hún þess ekki með. Eitthvertj
yngri systkinanna sezt hér að, i
vona ég. En hvernig sem það fer.
flyt ég ekki héðan nema í kirkju-
garðinn.
— Þú ert hryggur vinur minn,
sagði sýslumaður með hluttekn-
ingu í rómnum. — Eg skil þig
vel.
BJARNI UR FIRÐI:
í Hvammi
— Nei, sýslumaður. Eg er ekki
hryggur, heldur glaður. En tvisv-
ar verður gamall maður barn.
Það stóðu tár í augum þessa
veðurbitna öldurmennis.
XLVI
Á hvítasunnu um vorið var
brúðkaup þeirra Áslaugar. Séra
Tómas gaf þau saman í sóknar-
kirkju Fagravatns. En veizlan var
haldin ag Fagravatni. Og viku síð
ar fluttj Guðmundur yngri brúði
sína í Hvamm. Áslaug hafði æf-
ingu í að stjórna stóru heimili og
þótti ýmsum flest færast í svipað
horf í Hvammi og var á dögum
frú Ragnheiðar. Það tókust góðar
ástir með þeim hjónum, og ári
síðar fæddist þeim sveinbarn, sem
hlaut nafn ættarhöfðingjans: Guð-
mundur.
Sýslumaður gaf nú frá sér alla
búsýslu, enda tók nú eHin að
segja til sín; Hann virtist heilsu-
góður, en stirðnaði mjög, hætti
að skipta sér af öllu bústangi. Þó
hafði hann sterkar gætur á með-
ferð gamla reiðhestsins. Á hon-
um sat hann jafnan, er hann fór
út af heimilinu. scm helzt var til
kirkjunnar.
Einu sinni á ári heimsótti hann
dætur sínar og kom þá jafnan við
á Fagravatni. í þessari skemmti-
ferð var hann viku til hálfan
mánuð. Og jafnan var hún farin
að sumrinu.
Þegar sýslumaður var við
messu í sóknarkirkju sinpi, sat
hann jafnan við altarig sunnan
vert. Þaðan mátti sjá fram um
kirkjuna. Og hafði hann öll bú:
skaparár sín í Hvammi horft úr
sæti þessu yfir söfnuðinn í kirkj-
unni sinni og fylgzt með hverri
hreyfingu og svipbrigðum hinna
ólíku kirkjugesta. Og einmitt
þessi sérstaða sveitarhöfðingjans
hafði leitt söfnuðinn til virðulegr
ar andagtar, sem hæði helgum
stag og helgri athöfn.
Enn sat hann á sama stað, er
hann mætti að guðsþjónustu. Svip
urinn var virðulegur, en þó duld-
ist engum, að elli og þreytumörk
höfðu rist rúnir á allt yfirbragðið.
Hvítur var hann fyrir hærum og
skeggið hélugrátt. En hvort
tveggja, hár og skegg, var snyrt
vel og prýddi hig öldurmannlega
andlit, og gaf því sérstæðan hlý-
leik. Augun lifðu enn, björt og
skír, en gneistaskot hins þrek-
mikla íturmennis, sem gáfu hon-
um sérstætt svipmót á manndóms
14
T í M I N N , miðvikudaginn 27. júní 1962