Tíminn - 01.11.1962, Blaðsíða 8

Tíminn - 01.11.1962, Blaðsíða 8
LB — Þú að spóka þig í bænum núna? — Já, öllu má nafn gefa. — Hann gengur inn léttur í spori, hýreygur með glettnisbros í munnvikjum, kvikur maður og hress — Helgi Haraldsson bóndi á Hrafnkelsstöðum í Hreppum, landskunnur fyrir fjárrækt sína og búskýrslur, glögg- skyggni og þekkingu á íslend- ingasögum, hefur rannsakað Njálu á bók og landi og ritað margt markvert um þau fræði og sett fram skarpar og merki- legar söguskoðanir. Hann hefur einnig lifandi áhuga á landsmál um, og er hvergi orðgneipur. — Maður lifnar í sæti, því að þenn an mann er reynandi að taka tali um landsins gögn og nauð synjar. Ekki góðæri — Já, bændur geta svo sem brugðið sér á leik núna í öllu góðærinu og á uppgripatímum viðreisnarinnar, sem hefur tek izt svona prýðilega og færir öllum blessun í bú. — Hvað segirðu maður, anz- aði Helgi. Það er auðséð að allt snýr öfugt fyrir þér eins og öðrum. Góðæri, ég hef aldrei heyrt annað eins. Ég á engin orð til yfir þetta góðæristal í blöðunum. Nú skal ég segja þér eitt. Ég er hvorki að spóka mig né bregða á leik og er allt annað skapi nær. Og þetta er, góði minn, eitt versta,ár til landsins, sem við höfum fengið lengi, og þegar blöðin eru að tala um góðæri, þá get ég fullyrt, að þag hafi farið fram hjá bændum. Ég skal bregða upp mynd af þessu hérna sunnan lands í nágrenni mínu. — Við fengum víkings- vetur, frosthörkur og gadd í jörð. Vorið var kalt, spratt mjög seint sem von var því að klaki var í jörð fram eftir öllu sumri. f ýmsum öðrum lands- hlutum bættist svo kalið við. Sunnan lands voni óþurrk- ar lengi sumars og heyfengur varð í minnsta lagi. Annar jarðargróði var eftir þessu. — Kartöflurnar brugðust, svo að sums staðar í uppsveitum sunn an lands borgaði sig ekki að taka upp úr görðum. Kornrækt in brást að hálfu. Sauðfé nær varla meðallagi að vænleika í haust. Þetta heitir ekki góðæri á gamla og gróna íslenzka mál- vísu, og áður á öldum hefði ver ig sagt. að nú væri illa ært í landi. Það var ástandið til lands ins, sem réð dómi um þetta. Þó að fiskisæld væri, nægði það ekki til góðáeris. En þetta breytist ef til vill eins og ann- að, og ekki skal vanmeta þann mikla feng, sem dreginn hefur verið úr sjó, og hætt er við að illa væri nú komið, ef ekki hefði þess fengs notið, Bjartsýnin Söðrunguð — Nú en viðreisnin, maður, bætir hún þetta ekki upp allt saman? — Já, þar komstu með það. Hún hefur nú heldur betur bætt gráu ofan á svart. Ég hef alltaf verið talinn beldur bjartsýnn maður, en nú sverf- ur fastar að minni bjartsýni en nokkru sinni fyrr á ævinni, og mér hitnar í hamsi, þegar ég sé einstaka bónda vera að vitna í Mogga um blessun við- reisnarinnar fyrir bændur. Sem betur fer eru þeir ekki margir sem svo illa er um skipt að þeir blessi bölvald sinn. Bjartsýn- in mín hefur aldrei fengið ann að eins kjaftshögg og þessar viðreisnarráðstafanir. Þú segir ef til vill, að ég hafi ebki leyfi til að taka svona mikið upp í mig, ég hafi ekki vit á þessum hiutum, en mér sýnast rökin liggja á borðinu. Versta plágan Við skulum líta á sauðfjár- búskapinn. Ég hef nú rekið sauðfjárbú í 40 ár og öll þessi ár haldið skýrslur um tilkostn- að og afurðir búsins. Þessar skýrslur eru ailar til og tala sínu máli svo skýrt, að ég ef- ast ag minnsta kosti ekki um lærdóm þeirra. Ég hef búið af þrjár fjárpestir og niður- skurð — allt var þetta illt, stórillt, svo að lá við að manni félli allur ketill í eld, en þó fullyrði ég, að „viðreisnin" svo nefnda er versta landplágan og heggur stærst skarð í hlut bóndans. — Hvað er að heyra, er ekki allt á uppleið? — Ég sé ekki betur, segir Helgi og verður fastorður — en að þessi trölladans með gjaldeyrinn til dæmis hafi nú grafið alveg grunninn undan landbúnaðinum, svipt hann möguleikum til þeirrar endur- nýjunar, sem honum er lífs- nauðsyn. — Er ekki samt alltaf verið að fjölga búum og byggja ný- býli hjá ykkur? — Öðru nær. í þessari stjórn artíð hafa þrjár jarðir farið í eyði í minni sveit — jarðir, sem mjög lengi hafa verið í byggð og að vísu er verið að byggja eitt nýbýli. Kallarðu slíkt endurnýjun? — En léttara hlýtur nú ung- um bónda að vera fyrir fæti en þegar þú byrjaðir skömmu eft- ir aldamótin? — Það mætti halda, og á síð- ustu áratugum hefur ýmsu mið- að svo fyrir hændum, að þetta virðist auðsætt. En þessar síð- ustu aðgerðir hafa verig svo hatrammar, að ég tel mikinn vafa á því. Ég skal rökstyðja það álit. Úttekt við þáttaskil Ég er einn þeirra bænda, sem fæddir eru á síðasta tug aldarinnar, sem leið. Slíkir menn eru nokkrir vig búskap enn víðs vegar um land, en þeim fækkar með hverju ári. Þessir menn hafa verið kallað- ir aldamótamenn. — Þeir eru um þessar mundir að skila af sér til niðjanna og nýrrar kynslóðar, svo að réttmætt er að gera nokkra úttekt við þau þáttaskil. Aldamótabændurnir byrjuðu flestir með tvær hendur tómar. Allt var ógert, allt varð að byggja og rækta. Þeir bjuggust ekki við mikilli opinberri hjálp. Þeir tóku ótrauðir til starfa og varð mikið að verki. Þó að þeir ættu enga teljandi fjármuni. gátu þeir tekið við jörðunum. því að þær voru kvaðalitlar og verðlitlar, þeir gá.tu jafnvel eignazt þær, og stuðningur hins opinbera jókst. Opinberar ráð- stafanir urðu heldur til léttis en ekki fjötur'um fót, og þá var unnt að reka búskap án margra og dýrra véla. Þessari allslausu kynslóð var fært að taka við arfleifðinni og koma fyrir sig fótum. En hvernig er aðstaða ungs bónda nú á dögum til þess að erfa land sitt, taka við af þeim. sem eru að hverfa? Ég full- yrði, að aðstaðan nú er miklu verri til þess, heldur en hjá okkur um það bil sem tveir tugir voru af þessari öld. Þetta virðist ef til vill fjarstæða, en mörg fjarstæðan sezt í öndvegi um þessár mundir. — Já, þessu verðurðu a' finna nánari stað. — Það skal ég gera. Dæmin eru mér nærtæk. Við skulum hugsa okkur ungan mann i fjögurra eða fimm systkina hópi. Hann ætlar og á að taka við jörð, sem er allgóð, sæmi- lega hýst og ræktuð með nokkr um vélakosti og áhöfn. Þetta er ekki óálitlegt. En ég spyr: Hvernig á eignalaus eða eigna lítill ungur maður að taka við þessu, svo að sæmilegt sé um öll kaup og eignaskil? Hvernig á hann að kaupa þetta? Hvern- ig á hann að greiða systkinum út arfahlut? Hann hefur engin hjálpargögn til þess. Hann stendur miklu verr að vígi en við fyrir hálfri öld. Niðurstað- an verður annaðhvort sú, eins og mýmörg dæmi eru um, að annaðhvort gengur allur syst- kinahópurinn frá jörðinni, eða þá að þau, sem brott flytja, heimta ekki allan sinn arfahlut, vilja jafnvel láta eitthvað eftir af honum til þess að tryggja einu úr hópnum setu á jörðinni Allmargir kljúfa þetta auðvitað einhvern veginn og þannig streymir fé sveitanna burt t>annig er hver kynslóg í raun veru að selja hinni næstu 'andið. Landbúnaðurinn tryggir ekki erðgildi þeirra hluta, sem til hans þarf. Ég get nefnt dæmi 3óndi, sem ég þekki, seldi jörð og bú og keypti hús í Reykja vík. Það hús var mjög svipað að gerð og gæðum og hús það. sem hann hafði áður byggt á jörð sinni. En fyrir þetta hús í Reykjavík varð hann ekki að- eins að láta þetta íbúðarhús sitt á jörðinni heldur jörðin.a sjálfa, góð peningshús, vélar og bústofn töluverðan í milli- gjöf. Þetta er ekkert einsdæmi, og þetta er ójafn leikur. Þegar ég hugsa um þetta, kemur mér ætíð í hug vísa Steingríms í Nesi í hinu bráðsnjalla kvæði hans um Þórð í Þröng: Hver má sinnar glópsku gjalda glópskan mín var sú að halda, að bóndinn mætti bæta, fegra, bæinn, umhverfið, — gera það ögn þolanlegra þeim, sem tæki við. Það er þetta, sem er ag ger- ast, og það er sú „glópska" sem nú blasir við okkur aldamóta- mönnunum. Við höfum verið að reyna í góðri trú, en það er ekki orðið neitt þolanlegra þeim, sem taka við. Þeirra byrði er enn þyngri. Og hvert er þá orðið okkar starf? Ég skora á þá, sem eru að vitna í Mogga og segja. að þetta sé allt með felldu og eng in hætta á ferð, — ég skora á þá að nefna dæmi. Hvernig á eignalaus maður að fara að því að kaupa jörð og koma fótum undir bú, eins og nú þarf, þeg- ar ein dráttarvél kostar mikið á annag hundrað þúsund og vextir af henni eru yfir tíu þúsund á ári? Það er viðurkennd staðreynd, að eina ráðig til þess ag bú- skapurinn beri sig, sé að stækka búin. Bændur reyna það af öllum mætti en gengur auðvitað misjafnlega. Til þess ## STUTT Ekki of fast — Þú kveður fast að orði. — Já, en ekki of fast. Líttu á hvað við blasir hjá okkur á Suðurlandi. Hefur það ekki ver- ið talig bezta landbúnaðarsvæð ið? Síðustu árin er svo ástatt þar, ag þar eru aðeins tvær sveitir, sem fólki hefur ekki fækkað í — Biskupstungur og Hreppar. Þar stendur í steð. En líttu á höfuðbólin þarna. Eitt hið mesta — Nes í Sel- vogi — er í eyði og Öndverðar- nesi í Grímsnesi hefur verið skipt upp í sumarbústaði. — Þetta eru bara dæmi. Það seg- ir ef til vill meira, að á síð- asta á.ri fækkaði mjólkurfram- leiðendum á þessu svæði um nokkra tugi. — Morgunblaðið segir, að það geri ekki mikið til, því að framleiðslan í heild hafi vaxið. og það sé það, sem gildi. — Já, ætli ég hafi ekki tek- ið eftir því. Þarna örlar einmitt á einni mestu meinsemdinni í íslenzkum landbúnaði. Það er gott og blessað ag auka fram- leiðsluna, meira ag segja brýn nauðsyn, en sú framleiðsluaukn ing verður að stuðla að bættum hag landbúnaðarins með eðli- legum hætti. Svo er því miður ekki, og þar á sér stað stór- hættuleg öfugþróun. \ð vinna til að lækka kaupið 4llt af að selja laridið TÍMINN, fúnmtudaginn 1. nóvember 196^

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.