Tíminn - 20.11.1962, Blaðsíða 8

Ég hafði aldrei komið til eyj-
arinnar Als á Suður-Jótlandi
fyrr en á síðasta sumri. Þegar
þangað var komið gafst tæki-
færi til þess að aka um eyna
og skoða hana. Þetta er yndis-
legt landsvæði, frjósöm lönd
og þétt byggð, þar skiptast á
akrar og skógarlundar og þar
er auðsæ gömul menning en
nýtízkusnið eru þar sjaldséðari
í byggingastíl. Þar hefur véla-
menningin þó haldið innreið
sína.
Um eyna ók með mér Knud
Hansen, sem hér á landi hefur
unnið um nálægt 5 ára skeið
við bústörf og fleira, en nú er
kvæntur og búsettur á Als.
Þegar ekið var um eitt hinna
fögru svæða, þar sem Nord-
borg heitir, segir Knud: „Það
er hérna, sem ég vinn — í Dan-
foss-verksmiðjunum — hér ræg
■ur rfkjum Mads Clausen, bónda
sonurinn hér frá Elsmark við
Nordborg, sem lærði verkfræði
og kom heim á bú föður síns að
loknu námi, gerðist uppfinn-
ingamaður, stofnaði fyrirtæki,
sem hóf framleiðslu á sjálf-
stillandi þensluventli í kæli-
íbúðarhúsið á bújörð foreldra Mads Clausens stendur enn óbreytt. Á loftinu í þessu húsi hóf hann framleiðslu sína fyrlr rúmum aldar-
fjórðungi og þ kvistinum var skrifstofan þar til fyrir fáum árum
Gísli Kristiánsson skrlfar um
kerfi, verkstæðið var á lofti
íbúðarhússins og skrifstofa
hans var kvistherbergið í sama
húsi, og þarna stendur húsið
enn og þarna eru gluggamir
á kvistinum, innan þeirra var
skrifstofan þangað til fyrir fá-
um árum, en þá var reist skrif
stofubygging og í henni er
gert ráð fyrir að hagræða megi
fyrirkomulagi svo að þar standi
1100 skrifborð, sem samtímis
geti verið í notkun.
Hér vinna víst yfir 4000
manns í verksmiðjunum og hér
er að rísa stór bær umhverfis
en verkamennirnir búa út um
alla eyna og við erum sóttir
og fluttir í bilum verksmiðj-
unnar, þar er ekki hægt að
r.ota áætlunarbíla því að unn-
ið er'í vöktum og sumir verða
að fara heim og heiman utan
allra áætlunarferða. Ég bý t.d.
18 km. frá verksmiðjunni og
við búum hér og þar um eyna
langt utan áætlunarleiða.
Verksmi-'íjan í sveitinni.
Á þennan hátt komst ég á
snoðir um hver þróun hefur
orðið í þgssari verksmiðju, er
hóf starf með lítið verkstæði
árið 1933 undir stjórn eigand-
ans og uppfinningamannsins
Mads Clausen, heima á bújörð
föður hans, en nú er orðið fyrir
tæki, sem hefur í starfi um
10 þúsund manns í heimalandi
og í öðrum löndum og hefur
viðskipti við aðila í öllum álf-
um heimsins, og hefur á bújörg
föður síns og grannjörðunum
gert stórvirki þar sem frjósöm
um ökrum hefur verið breytt
í steinlagða vegi og bær hefur
risið, þar sem þúsundir fólks
búa, er hafa framfæri sitt af
starfi í verksmiðjunum og
sjálfar verksmiðjubyggingarnar
ná yfir marga hektara lands.
En ekki aðeins bújarðirnar
í Elsmark og starfsfólk þeirra
hlutu að verða þátttakendur í
hinni stórstígu þróun, sem
galdramaðurinn Mads Clausen
hafði forystu að, heldur fór það
fljótlega svo, að smábændurnir
á Als sáu sér hag í því að
skipta starfsorku sinni milli bú
skapar og verksmiðjuvinnu,
það gaf öruggari afkomu og að
lokum fór reyndar svo, að verk
smiðjan sogaði til sín vinnu-
aflið af gjörvallri eynni þann-
ig, að á fjölda sveitabýlanna er
búskapurinn orðinn hjáverka-
störf, rækt í frístundum og sem
uppbótaratvinna, og svo hafa
konur og börn þar góð viðfangs
efni til meðferðar, búandi við
sveitasælu og holla tilveru, en
lítið erfiði, því að aufjtdtað
hafa vélar verið fengnar til
starfa á þeim vettvangi fremur
en víða annars staðar. Þannig
helzt það í hendur, að heilbrigð
tilvera fjölskyldnanna er sköp-
uð og mótuð í faðmi sveitanna
en efnahagslegt öryggi er feng
ið við reglulegt starf á verk-
smiðjunum, og öruggara en
landbúnaðurinn hefur getað
boðið á þeim árum, sem liðin
eru síðan verksmiðjan var
stofnuð.
Gerningamaðurinn
/snjalli.
Og hverjir eru svo gerning-
ar galdramannsins?
Það er von að spurt sé. Það
er ekki á hvers manns færi að
veita forystu athöfnum og af-
köstum á borð við það, sem hér
hefur gerzt. En hér er um að
ræða athafnir aðila. sem vissu
lega hefur verið miklu fram-
sýnni en fjöldinn og er að sjálf
sögðu gæddur fleiri snilligáf-
um.
Hverjum hefði dottið það í
hug á kreppuárunum eftir
1930, að ekki liði nema aldar-
fjórðungur unz meginhluti
þess heims, sem tilheyrir köld-
um og kaldtempruðum beltum,
hefði upphituð hús á þann hátt,
sð heitt vatn væri um það leitt
frá fjarstýrðum hitagjöfum eða
að hið sama fólk, er þessi hús
hyggði. hefði einnig til umráða
skápa, sem tii hversdagsþarfa
, vrðu notaðir og í þeim varð-
veitt matvæii. sem annars var
venja að salta. sjóða niður eða
verja á annan hátt svo að ekki
vrðu eyðileggingu undirorpin?
Verksmiðjan hefur rlsið í miðri sveit, allar deildir hennar og athafnastaðir breiða sig þar sem fyrr
voru akrar, og enn eru akrar alveg að verksmiðjuveggjum
9
T I M I N N, þriðjudagurinn 20. nóv. 1962.