Tíminn - 09.12.1962, Blaðsíða 7

UOSGLÆTAISJUKAR SALIR

Hin síðari ár hafa orðið stór-
stágar framfarir í lækningu
geðsjúklinga. En þó má segja,
að lítið sem ekkert hafi verið
unnt ag gera fyrir ólæknandi
(króniska) geðsjúklinga, en
þeir eru i miklum meirihluta á
flestum tauga- og geðveikra-
hælum. Þar er aðallega um að
ræð'a fólk, sem hefur lokað sig
gersamlega inni í sínum eigin
heimi, og raunveruleikinn er
ekki lengur til fyrir þessu
fólki. Ekki eru nema fáein ár
síðan afbragossálsýkisfræðing-
ur spáði því, áð enn myndi
mannsaldur líða, þar til komið
væri svo iangt, að unnt yrði að
veita þessum sjúklingum veru-
lega bót.
En nú þegar hefur fundizt að
ferð, sem gerir það kleift að
veita Ijósi inn í þessar myrkv
uðu mannssálir. Sú aðferð út-
heimtir tkki dýr lækningatæki,
engar langvarandi heimsóknir
til læknis. Aðferðin er svo ein-
föld, að hjúkrunarlið sjúkra-
húss getur fljótlega lært að til-
einka sér hana.
Aðferðin er rakin til ágætrar
kennslukonu að nafni Dorothy
Hoskins Smith. Aðferð þessi er
grundvölluð á þeirrj trú, að
hinn geðsjúki sé aldrei alger-
lega vitskertur, nær alltaf sé
heilbrigður blettur í sálu hans.
Og ef unnt er að komast að
þessu heilbrigða, ósýkta svæði,
sé nokkur möguleiki að verða
ágengt og „ljúka“ sjúklingn-
um upp.
Og lykilinn er orð. Það hef-
ur komið í ljós, að fólk sem var
gersamlega utan við allt, má
draga inn í samræður um efni,
sem ekki snerta á neinn hátt
sálarlega meinsemd þeirra.
Árangurinn er vitanlega
breytilegur — frá mjög óveru-
legri breytingu til algers bata.
Sjúklingar sem áður hirtu
hvorki um að klæða sig né
borða sjálfir, taka nú þátt í
ýmsum störfum, aðstoða á deild
um og sveifla sér léttilega um
gólfið á sjúkrahússdansleikj-
þaggað niður í versta ólátabekk
og fengið börnin til að hlusta ef
hún las upp Ijóð meg sterkri
hrynjandi. Þá datt henni í hug,
að sömu aðferg mættj nota við
frá umheiminum, og hún taldi
sjúklinga, sem hafa lokað sig
að tækist henni að vekja á-
huga þeirra væiu líkur til að
koma af stag samræðum, sem
ekki snertu á neinn hátt sjúk-
leika þeirra.
Yfirmaður sjúkrahússins lét
hana þegar reyna aðferð sína.
Daginn eftir gekk hún frjáls-
mannlega ínn á deild, þar sem
fyrir var hópur þögulla karl-
manna. Hún valdi sjö til þess
að mynda eins kcnar samræðu-
hring. í fyrstu virtist sem til-
raun hennar ætlaði að mis-
heppnasc gersamlega. Fáein-
um mínútum eftir komu hennar
voru mennirnir sjö skriðnir
undir gamlan flygil og földu
sig þar. En frú Smith lét ekki
hugfallast Hún settist við flyg-
ilinn og hóf að lesa hátt og
skýrt ljóð eftir Vachel Lindsay:
The Santa Fe Train, Lestin til
Santa Fe
The handcars whiz and
rattle
on the rails;
The sunlight flashes on the
tin
dinner apils . . .
Sjúklingarnir hlustuðu, fangn
ir af hrynjandi Ijóðsins og þeir
skreiddust hver af öðrum fram
undan clyglinum. Ekki Ieið á
löngu þar til þeir sátu allir
umhverfis frú Smith.
Hún las áfram og þegar kvæð
ið var á enda spurði hún: „Hef-
ur einhver ykkar komið til
Santa Fe‘.
Einn sjúklinganna svaraði
og kvaðst hafa komið þar og
bað hana að lesa kvæðið einu
sinni enn
Á tiltölulega skömmum tíma
fjölgaði meðlimum hópsins upp
í fjóitán sjúklinga og ekki voru
margar vikur liðnar fyrr en
Eftir Elsie McCormack
um helgar. Fólk sem ekki hef-
ur mælt orð af vörum árum
saman, ræðir nú af áhuga um
íþróttir, fiímerkjasöfnuri og
garðrækt Sumir hafa fengið
svo mikla bót, að þeir hafa
horfið á ný til heimila sinna,
sem þeir yfirgáfu fyrir tuttugu
árum Svo áhrifamikil hefur
þessi aðferð reynzt, að eitt
hundrað þrjátíu og fimm
amerísk sjúkrahús beita henni
og um pað bil sex þúsund
hjúkrunarkonur og aðstoðar
fólk hefur lært að nota hana.
og henni hefur verið beitt við
rösklega fimmtíu þúsund geð
sjúklinga
Það var upphaf þessa máls,
ag fiú Smith var fengin til þess
á árinu 1949 að skipuleggja
samræðunámskeið fyrir hóp
taugasjúklinga, sem brátt
skyldu sendir heim. Meðan hún
starfaði vig þetta, fékk hún
áhuga á öðrum sjúklingum —
hóp af skizofrene á ömurleg
asta stigi — er hinn sjúki virð
ist ekki tengur hafa fjölbreytt
ara sálarlii en jurt í starfi sínn
sem kennslukona hafði hún
komizt að raun um, að hún gat
þeir voru teknir að lesa upp-
hátt hver fyrir annan og svör-
uð'u skynsamlega þeim sþurn-
ingum sem fyrir þá voru lagð-
ar.
Nú liðu nokkur ár og frú
Dorothy Smith reyndi aðferð
sína á vmsum sjúkrahúsum.
Læknar og hjúkrunarlið var
mjög hiifið, en sú skoðun var
almennust. að árangurinn
mætti fyrst og fremst ag þakka
hinum sérstæðu persónutöfr-
um frú Smith, og að ómögulegt
væri að nokkur annar gæti náð
slíkum árangri með sjúkling-
ana. Frú Smith hélt því aftur
á móti íram, ag sérhver sem
áhuga hefði og samúð með
manneskjum og tileinkaðj sér
nokkra reynslu gæti beitt að
ferðinni með góðum árangri
En binn eiginlegi sigur
vannst bó ekki fyrr en í júni
1956, þegar frú Dorothy Smith
hélt fyrirlestur fyrir lækna oe
hjúkrunarlið Fíladelfíu ríkis
sjúkrahússins í umræðum
þeim sem á eftir fóru. lýst’
ein hjúk-unarkonan yfir: „Ea
trúi ekki að yður yrði nokku?
ágengt með sjúklingana á minni
deild. Það eru manneskjur sem
eru algerlega staðnaðar.
Frú Smith tók áskoruninni.
Daginn eftir gekk hún inn á
deildina. Þar sátu tólf subbu-
legar konur meg tómleg star-
andi augu. Hún gekk milli
þeirra á sinn eðlilega og við-
felldna hátt og rétti hverjum
sjúklingi höndina. Svo settist
hún meðal þeirra og fór að lesa
kafla eftir Longfellow: Hia-
watha. Alit í einu þagnaði hún
og spurði: „Man nokkur eft-
ir nöfnum á fleiri persónum en
Hiawatha og Minnehaha?"
„Nokomis", svaraði sjúkling-
ur einn, sem ekki hafði mælt
orð af vörum í meira en ár.
Þá rétti frú Smith bókina
að konuflaki nokkru sem ekki
hafði sagt eitt einasfa orð, svo
lengi aftur sem nokkur mundi
og sagði: „Eg er svo þurr i
hálsinum, takið bókina hérna
og lesið ögn fyrir okkur.“
Sjúklingurinn sat hreyfingar-
laus eitt andartak. Svo sagði
konuvesalingurinn hvellum
rómi: „Þá verðið þér að lána
mér gleraugun yðar.“
Daginn eftir hóf Fíladelfíu
sjúkrahúsið námskeið í aðferð
frú Smith fyrir starfsfólk sitt.
í nær þrjá mánuði kenndi frúin
tvö hundruð hjúkrunarkonum.
og aðstoðarfólki aðferðina með
frábærum árangri.
Nemarnir fylltust eldlegum
áhuga og byrjuðu sjálfir að
finna efni. sem gætu gert sam-
ræðurnar fróðlegar og örvandi
fyrir sjúklingana. Einkum og
sér í lagi sýndi einn hjúkrun-
armannanna, Walter Pu-llinger
að nafni, góða hæfileika.
Pullinger og hópur frá rík-
issjúkrahúsi Fíladelfíu ferðað-
ist síðan um gervöll Bandarík-
in til þess að kynna og kenna
aðferðina og mennta hjálpar-
menn og hjúkrunarkonur á öðr-
um sjúkrahúsum. Síðan hefur
verið efnt til sams konar nam
skeiða í “llefu ríkjum Banda
ríkjanna og við St. Lois rík
isspítalan i, — en þangað komp
árlega um það bil eitt þúsund
geðsjúklingar — eru starfan-Þ
fimm sérfræðingar í aðferð frú
Smith.
Frú Smith útskýrði sjálf að
ferð sína og skipti henni í
fimm aðalflokka og má segja
að eftir bessum fimm greinum
hennar sé alls staðar farið
Fyrsta skref stjórnandans verð
ur að vera að skapa traust og
fá sjúklingana til að vera ró
lega Hann gengur um og heils
ar hverjum og einum me?
handabandi — en í hverjum
flokk eru venjulega um tíu til
tólf sjúklingar — yrðir á hvern
sjúkling meg nafni og bætir
kannski ’ið einhverju persónu
legu til riæmis um hárgreiðslu
sjúklings, hálsbindi eða eitt-
hvað því um líkt. Þá líta venju-
lega hinir allra erfiðustu sjúk-
lingar upn og brosa.
Því næst skal stjórnandinn
reyna að byggja brú „yfir í
veruleikann" og það gerir nann
meg því að lesa upphátt Ijóð.
Það er margsannað, að áhrif
kvæðalesturs eru ómetanleg í
þessu sambandi. Hjúkruuir-
maður einn, sem nýlega hafði
lokið þrját’’ tíma námskeiði
stóð frammi fyrir hóp af mjög
órólegum og hávaðasömum ung
um mönnum. Hann hóf þá að
lesa upp þekkt kvæði um base-
ball hárri röddu. Hann náði at-
hygli viðstaddra og eftir lest-
urinn urðu miklar umræður
um baseball. Annar hópur eldri
manna á mjög alvarlegu stigi
voru dregnir inn í s-mræður
þegar þeir heyrðu „Reyk og
stál“ Carl Sandburgs og það
kom í Ijós, að margir þeirra
höfðu ver'ið stáliðnaðarmenn.
„Trén“ eftir Joyce Kilmers
fékk hóp kvensjúklinga til að
skrafa um fugla og þessir sjúk-
lingar stigu með því fyrsta spor
ið aftur til veruleikans, þegar
þeir fengu áhuga á fuglalífinu
í garði sjúkrahússins.
Þriðja atriðið er samtalið,
sem opna skal hugi sjúkling-
anna fyrir þeim heimi sem þeir
hafa lokað sig frá. Efnið get-
ur verið bvað sem er,-ibnvötn,
maurar, matartilbúningur, haf
straumar blöð, brýr, gjaldeyr-
isvandamál.
En bannefnin eru vandamál
hjónabands, peningaörðugleik-
ar, kynþáttavandamál. trúmál
og stjórnmál. Stjórnandinn held
ur ekki fyrirlestur um efni sitt,
heldur ber fram spumingar
til hvers og eins til að koma
samræðum af stað.
Efnin eru margbreytileg og
verður oft að skipta um, þá
eru mestir möguleikarnir að
hitta á réttan og heilbrigðan
blett. Til þess eru dæmi að sjúk
lingaa* hafa setið þögulir á
fimm eða sex samræðufund-
um, en vakna svo skyndilega
þegar vctta efnið kemur til
tals. " n nokkur sem ekki
hafði tal. eitt einasta orð í
sjö ár, brá við þegar talig barst
að kalkúnum, en þá hóf hann
— öllum til óblandinnar furðu
— lar i tölu. í æsku sinni
hafði ha: >' búið í ígrenni við
mann, scm hafði kalkúna ov
ali» nm þessa fugla
Þá var ísinn um sál hans brot-
inn. Hann fó'- fljótlega ag rétta
hjálparhönd á deilunum og
ú fvrt>- rrVkrn var hann út-
skrifaður af sjúkrahúsinu.
í samræðunum — sem fjórði
liður — er reynt að vekja á-
huga sjúklinganna á því hvað
annag fólk hefst að. Á þann
hátt fæst oft innsýn í fortíð
sjúklings og getur það komið
að haldi við áframhaldandi
lækningu Og stundum heppn-
ast að vekja þörf hjá hinum
sjúka til að komast sjálfur til
starfa á nýjan leik. Sjúklingur
einn hafði : fjölda ára ekki sagt
annað en: ,,Eg get ekki talað,
ég er dauður." En dag einn
var farið að tala um húsbygg-
ingar og skyndilega vaknaði
hinn dauði til lífsins. „Eg get
sagt frá því,“ hrópaði hann.
Síðan hefur hann ekki haldið
því fram, að hann yæri dauð-
ur. Hann hefur fyrir löngu
verið fluttur á aðra deild og á
að útskrifast þaðan áður en
langt um liður.
Á mörgum sjúkrahúsum hafa
læknar t.jáð mér, að margir
sjúklingar vilji fá atvinnu eft-
ir að þeir hafa tekig þátt í
samræðurámskeiði eftir aðferð
frú Smith. Margir taka nú þátt
í kennslu innan sjúkrahússins
og aðrir hafa atvinnu í verzl-
un eða á skrifstofu og búa sig
þannig undir að snúa til fulls
aftur til hversdagslífsins.
Að lokum þakkar stjórnand-
inn sjúklingunum fyrir kom-
una. Samtímis nefnir hann,
hvað hann hafi á prjónunum
fyrir næsta fund, svo að þeir
hafi eitthvað til að hlakka til.
Á ýmsum stöðum varð ég
þess vör, að sjúklingarnir
rædust við innbyrðis þegar
þeir fóru af fundinum. Þeir
halda áfram að ræða þau mál,
sem fram komu á síðasta fundi
í stað þess að sitja eins og kless
ur, stara út í bláinn eða röfla
um sjúklegar hugsýnir sínar.
Þessi aðferð hefur líka gert
andrúmsloftið á sjúkrahúsunum
mildara og bjartara. Áður var
litið á hjúkrunarmenn sem
fangaverði, nú eru þeir vinir
og trúnaðarmenn sjúklinganna.
Aðstandendui sjúklinganna
gleðjast einnig þegar svona vel
tekst. „Áður fyrr kviðum við
því að koma til pabba,“ sagði
mér ung kona. „Hann sat bara
og starði þegjandi á okkur. En
dag nokkurn þegar við komum
eftir að hafa ekki séð hann í
rúman mánuð, fór hann okkur
til stórkostlegrar furðu að
tala um alls konar jurtir og
tijáplöntur sem við áttum fyr-
ir tuttugu árum. Hann er meira
að segja íarinn að fá áhuga á
að lesa aftur.“
Dorothy Hoskins Smith iifði
þag ekki að sjá aðferð sína not-
aða í svo ríkum mæli sem hér
er lýst. Hún andaðist árið 1957
og fékk ekki tækifæri til að
fylgjast með því, hversu miklu
innsýn hennar og skilningur
hafa fengið áorkað til ag leiða
þúsundir myrkvaðra sálna fram
í dagsb-rtuna á nýjan leik.
J. K. þýddi