Tíminn - 09.12.1962, Blaðsíða 9

SPÆNSK LJODAGERD Á 20. ÓLDINNI
J
José Antonío Fernandez Romero er
ungur menntamaður spænskur, sem
dvalizt hefur við Háskóia Islands hin
\
síðari ár, talar og ritar íslenzku á-
gæta vel. - Hann hefur ritað fyrir
Tímann ýtarlega grein um spánska
ljóðagerð á síðustu áratugum.
og síðar kvæntist hann í E1 Salva-
dor. Árið 1892 fór hann til Spán-
ar sem fulltrúi Nicaragua við
fjögurra alda minningarhátíð
Iíolumbusar; fór síðan til Parísar,
þar sem hann hitti, meðal annarra,
Verlaine, það'an til New York
og ag lokum til Buenos Aires sem
sðalræðismaður Colombíu. Hann
gaf út tvær r.ýjar ljóðabækur árið
1896: „Los Raros“ (Hinir skrýtnu)
og „Prosas Profanas“ (Leikmanns-
bankar), sú siðarnefnda varð hom
steinn modernismans. Hann gaf
sig áfenginu á vald, stofnaði tíma
ritið „Revista de América", gerð
ist dulspekingur, fór aftur til Spán-
ar árið 1898 sem fréttaritari og
hitti í gamla landinu eftirlætis-
rithöfunda sína. En nú voru aðr-
ir tímar, nú áttu aðrar raddir
en fyrr mestan hljómgrunn f sál
hans: . . . „Shakespeare, Dante,
Hugo, og fyrst og fremst Verlaine".
Árið 1901 er hann aftur í París,
drekkur sleitulaust, er ávallt á
ferð: Ítalía, Austurríki, Belgía,
Þýzkaland, England . . . 1905 kem-
ur út í Madrid „Cantos de Vida
y Esperanza“ (Söngur um líf og
von), þar sem hann lýsir stefnu
sinni meg þessum orðum:
„ . . . Y muy siglo dieciocho y muy
antiguo
y muy moderno, audaz,
cosmopolita,
con Hugo fuerte y con Verlaine
ambiguo,
y una sed de ilusiones
infinitas . . . “
(Eg er mikill átjándu aldar mað-
ur og forn í skapi, og nútímamaður
mikill, djarfur, heimsborgari,
sterkur eins og Hugo og tvíbent-
ur eins og Verlaine, og haldinn
óseðjandi þorsta f draumsins
tál . . . ).
Og enn er hann á ferð: Río de
Janeiro, Honduras, og svo aftur
Spánn og Frakkland, og enn til
Mexíkó. Hann lifði í eilífu svalli,
r.eytti eiturlyfja og áfengis, bjó
ávallt í París öðru hvoru. Svo fékk
hann slag, varð hræddur vig dauð-
ann, hvíldi sig í Mallorca. náði
sér, skrifaðj stutta sjálfsævisögu
(„El oro de Mallorca", Gullið frá
Mallorca) og hvarf svo aftur út f
..stóra lffið“: Barcelona, New York.
Hér veiktist nann aftur, árið 1915,
fór síðan til Guatemala, og ag lok-
um til Nicaragua til að deyja 1916.
„Azul“, „Prosas Profanas" og
„Cantos de Vida y Esperanza“ eru
beztu bækurnar hans þar verður
þroskaferill hans rakinn — æska,
manndómur, fullþroski.
Slíkur var faðir modernismans,
maðurinn, sem gat gert spánskt
allt það bezta, sem hann fann í er-
lendum bókmenntum með sinni
einstæðu túlkun.
Margir voru þeir sem fetuðu í
fótspor meistarans, en hér verða
aðeins nefndir hinir allra helztu
þeirra: Valle-Inclán, Villaespesa,
Manuel Machado, Eduardo Mar-
quina og Péres de Ayala.
Miguel de Unamuno (1864—
1936) fæddist í Bilbao, var prófess
ir f grísku og rektor við háskól-
ann í Salamanca, blaðamaður,
ræðusnillingur, útlagi oftar en
einu sinni vegna pólitískra skoð-
ar,a sinna. fJnamuno er áreiðan-
lega mesti hugsuður Spánverja
á vorum dögum. Bækur hans „E1
Rubén Dario
sentimiento trágico de la vida“
(Harmkennd lífsins), „Vida de
Don Quijite y Sancho“ (Líf D.
Q. og S.) og „Ensayos" hafa allir
Spánverjar iesið, sem hafa fylgzt
með fæðingarhríðum hins nýja
Spánar, og margar bækur mætti
skrifa um þennan Kirgegaard
Spánverja, þennan Don Quijote frá
Salamanca sem lærði dönsku á
gamalsaldri til að skrifa beztu bók
sína, en hér verður hans getið
aðeins sem Ijóðskálds, því að ljóð-
skáld varg hann einnig „af guðs-
náð, eins og Lorca og Hernández".
Ljóðabækur hans eru „Teresa“
(1924), „De Fuerteventura a Par-
ís“ (Frá F. til P.) (1925), „Rom-
ancero del destierro“ (Útlagaljóð
iBuenos Aires, 1937), auk
sonetos lítncos“ (Sonnettukver)
(1911) og „E1 Crlsto de Veláz-
quez“ (Kristmynd V.).
Tilfinningaólga, kraftur, undir-
vitundin, en ekki formið,.eru sterk
ustu hliðar hans, og hann skilar
ótrúlega mögnuðum skáldskap þeg
pi þess er gætt hve lítið vald á
íorminu honum var gefið. Hrein-
skilni hans er sterkari en list hans,
áhuginn ríkari en verkið sjálft,
skáldskapurinn er fyrir hann far-
vegur, frekar en mark í sjálfum
sér, aðalgalli hans er hve skeikull
hann er í formi, það liggur við að
hann fyrirlíti það, og hann er
spekingur „einnar hugsunar í
einu“ svo að honum er lítið um
tilbreytingu. Hann valdi sér einn-
ig „blank verse“ fyrir kvæði sín,
en slíkur bragarháttur fer sízt
vel skáldum sem ekki eru form-
víst; hæst nær hann í sonnettum
sínum, því að þar kemur hin fast-
roótaða skipun línanna honum til
hjálpar. Hann sagðj sjálfur ein-
hvers staðar að skáldskapur væri
„ . . . andstæða mælskulistarinnar“
Mælskulistin er til að glæða, og
jafnvel dulbúa hugsunina og til-
tinninguna, en skáldskapurinn er
til þess að færa þær úr fötum.
Skáld er sá sem afklæðir sál sína,
með hjálp hrvnjandinnar, og hrynj
andin sá þreskivöllur sem aðskil-
ur korn og strá undir berum
himni“. Og með þessum orðum
iýsir hann sjálfur ljóðum sínum
manna bezt.
Romero
Hann var sérstæður í öllu sem
hann skrifaði, óháður, hann líkt-
ist engum öðrum. Og þó að per-
sónuleiki Unamuno komi alls stað-
ar skýrt í ljós í verkum hans, kem
ur hann þó sterkast fram í ljóðum
hans.
Antonio Machado (1875—1939)
losnaði einnig frá áhrifum Rubens
Darío. Hann fæddist í Sevilla, var
doktor í heimspeki, frönskukenn-
ari við ýmsa menntaskóla frá 1907
úl 1936, meðlimur spönsku aka-
demíunnar. í ljóðum hans mætast
Andalúsía (þar sem hann fædd-
ist) og Kastilja (þar sém hann bjó
mestan hluta ævi sinnar), en
spönsk menning hefur einmitt
blómgazt bezt þar sem þessir lands
hlutar mætast (Kastilja: hinir fág
uðu vitsmunir, Andal.úsía: hinn
skapandi kraftur).
Honum voru óskapfelldar öfg-
;rnar modernismans, dýrkun lits,
hljóms og kennda hjá modemist-
unum, hann sagði sig úr lögum
við þá og gerðist frumkvöðull
„hins hreina skáldskapar" (poesía
pura). Hann er að vissu leyti
rómantískur, en hann kann til-
finningum sínum hóf; bölsýnn,
„bjartur og djúpur" eins og Rubén
sjálfur kallaði hann. Hann hefur
lýst manna bezt hinu áhrifamikla
landslagi kastílsku hásléttunnar.
Sennilega hefur ekkert skáld meiri
áhrif á Spáni f dag. Innhverfur,
skapmikill, aðdáandi „hinnar
hljómríku einveru” (soledad son-
ora), andalúsíismi hans og róman-
tík temprast við dvöl hans í Kast-
ilju. Ljóð hans eru einföld, tær,
stflhrein, og hann hneigðist að
frumspeki (metaffsica) á síðari
árum (sbr. sonnetta „A1 Gran
Cero": Núllið Mikla). Fáum árum
eftir dauðann var Machado orð-
inn klassískur, skáld „hins algilda
og hins eilífa (poeta de los abso-
luto y de lo eterno).
Ljóðabækur: „Soledades“ 1903
(Einveruljóð); „Soledades, galer-
ías y otros poemas" 1907 (Einveru-
Ijóð, langir gangar og önnur Ijóð);
„Campos de Castilla" 1912 (Víð-
áttur Kastiliu); „Nuevas Cancio-
nes“ 1925 (Nýir söngvar). „La
guerra“ 1938 (Styrjöldin); auk
ýmissa heildarútgáfna.
Juan Ramón Jiménez (1881—
1957) er brúin sem hefst í modern-
ismanum, nær yfir allar andstefnur
hans (1920—1950) og skilar hrein
lega að hinum bakkanum öllu því
sem bjargandi var úr öllum hinum
stefnunum. Hann er hafinn yfir
allar hreyfingar, byltingar og and-
byltingar og spennir það sem af er
bessarar aldar um leið og hann
tengir hana einnig við fortíðina,
tekur vig af Rubén (á Spáni) og
er hátindur nútímaljóðagerðar
þar í landi.
Hann fæddist í Moguer (Huelva,
Andalucía); árið 1916 kvæntist
hann Zenobia Camprbí, spánskri
menntakonu uppalinni í Bandaríkj
unum, sem þýddi Tagore á spönsku
fyrst manna. Hann ferðaðist víða
um Spán, Frakkland og Bandarík-
in, stofnaði ýmis bókmenntatíma-
rit. Verk hans bera keim af fæð-
ingarhéraði hans.
Hinum fjölmörgu ritum (yfir 40
verk) má skipta í tvö tímabil.
Fyrra tímabilið nær yfir árin 1898
—1916, en á því skeiði lætur hinn
andalúsíski heimsborgari (el anda-
luz universal, eins og hann hefur
verið kallaður) ekki hafgúusöng
modernismans tæla sig, heldur
leggur hann á einstigið, meðan
fllur þorri skálda drakk í sig
hljómmikla bragarhætti, skæra liti,
djarfar líkingar. Hann var þá fyrsti
„villutrúarmaður" modernismans,
sá eini sem þorði að bjóða fram
hugsun sína hreina og ómengaða,
myndirnar eðlilegar, málið einfalt.
Frá þessu tímabili eru m. a.
ljóðabækumar „Rimas“ 1902
(Ljóðmæli); „Arias Tristes“ 1903
(Söngvar tregans), „Jardones leja-
nos“ 1904 (Garðar í fjarska);
„Elegías“ 1908—1909 (Harmljóð);
„Olvidanzas" 1909 (Gleymsku-
Ijóð); „Baladas de Primavera"
1910 (Vordansar).
Með „Eternidades" (Eilífðar-
Ijóð) og „Diario de un poeta rec-
ién casado" (Dagbók hins ný-
kvænta skálds), báðar frá 1916,
hefst nýtt tímabil. Sjálfur lýsir
hann stefnu sinni í „Diario . . .“
með þessi'.m orðum: „ . . . Ni más
nuevo al ir, ni más lejos; más
hondo: la depuración constante de
lo mismo“. (Eg fer hvergi nýjar
leiðir né lengra, heldur leita dýpra:
linnulaus fágun hins sama). Og
enn fremur segir hann að hann
máli „las íslas del instante unas
veces con color solo, otras solo con
pensamiento, otras con luz sola“
( . . . eyjar líðandi stundar stund-
um aðeins með litum, stundum að-
eins með hugsunum, aðrar með
Ijósinu einu).
Markmið hans er „nakinn skáld-
-’kapurinn“ (poesía desnuda) og
hann leitaðist við að gera ljóð sín
einfaldari, kjarnmeiri, naktari
undir hádegissói. Helztu bækur
þessa tímabils eru: „Eternidades"
1916; „Piedra y Cielo" 1917 (Grjót
og himinn); „Belleza" 1917 (Feg-
urð); „Unidad" 1925 (Eining);
„Sueesión" 1932 (Áframhald);
„Canción" 1935 (Söngur); „Ani-
mal de fondo“ 1949 (Dýr í djúp-
inu).
Með ljóðum sínum varð Juan
Ramón Jiménez óumdeilanlegur
meistari meistaranna. Það var ekki
a færi nema stórskálda að nema af
honum.
Aðalheimild: Sáinz de Robles:
Historia y Antología de la Poesía
Fspanola. Aguilar. Madrid 1955.
SPÆNSK LJÓÐAGERD Á 20. ÖLDINNI
9