Tíminn - 04.01.1963, Page 8

Þau ógnartíðindi bárust íslenzk-
um útvarpshlustendum á s.l. jól-
um, að nokkur hundruð sænskra
ungmenna hefðu vanhelgað jóla-
hátíðina með því að ráðast á kirkju
og kirkjugarð, brjóta legsteina og
velta þeim um koll, rífa niður
jólaskraut og linna ekki fyrr en
hver einasta rúða var brotin í
kirkjunni. Naumast þarf að taka
það fram, að ungmennin frömdu ó-
hæfuverk þessi undir áhrifum á-
fengis.
Mörgum mun hafa flogið í hug
hvoit eitthvað svipað þessu gæti
gerzt hér á landi og hlaut heiðar-
legt svar við þeirri spurningu því
miður að verða játandi, enda hafa
þegar gerzt hér tíðindi, sem eru
sama eðlis, á þeim og því, sem
gerðist í Svíþjóð á jólunum er
aðeins stigmunur.
Ekki eru nema nokkrir mánuð-
ir síðan helgasti staður þjóðarinn-
ar, Þingvellii, var óvirtur sökum
drykkjuláta ungmenna og prestar
í Reykjavik hafa tjáð mér, að
ekki sé hægt að hafa kirkjur opn-
ar í höfuðborg íslands eins og
víða er gert erlendis, unglingar og
jafnvel fullorðnir saurga givðs-
húsin ef þeir eiga stöðugan og
greiðan aðgang að þeim.
Sem betur fer mun meiri hluti
æskunnar bæði hér og annars stað
ar á Norðurlöndum vera mannvæn
legt fólk og vel að sér um flesta
hluti, sem æskufólk má prýða.
Allstór hópur, sem ekki hefur
lært að hlýða viðteknum siðalög-
málum þjóðfélaganna lætur hins
vegar mikið á sér bera og varpar
skugga á álit uppvaxandi kynslóð
ar og er það bæði ómaklegt og
hættulegt, þar eð fólk á viðkvæmu
aldursskeiði verður sökum illa sið
aðra jafnaldra að sæta gagnrýni
sem er engum til góðs.
Eins og ég benti á í grein, sem
birtist í dagblaðinu Vísi þann 1.
nóv. s.l. haía allar aðstæður til
uppeldis á íslandi gerbreytzt síð-
an borgaruppeldi tók við af sveita
uppeldi. Eins og menn vita er
mikill hluti íslenzkra borgarbúa
uppalinn í sveit og þekkir ekki önn
ur uppeldissjónarmið en þau, sem
þar tíðkuðust. Þetta lýsir sér á
ýmsan hátt til lítils gagns fyrir
börnin.
í fyrsta lagi eru flestar íbúðir á
íslandi þannig byggðar, að lítið
cða ekkert tillit er tekið til þarfa
barnanna, þeim er ekki ætlað þar
eðlilegt leikrými né staður til frí-
stundaiðkana þegar þau stækka.
Sýnilega hafa þeir, sem teikna
hús og á annan hátt hafa úrslita-
vald hvað gerð þeirra snertir ekki
gert ráð fyrir að unglingar noti
þau til neins nema matast og sofa I
en slíkt samræmist engan veginn j
íslenzkri veðráttu og eðlilegum'
þörfum borgarungmennis.
Margir foreldrar virðast gleyma j
því, að þeir hafa ekki tekið tún-
halann úr sveitinni með sér í borg-
ina og senda því börnin beint út j
á götuna til leikja, og eru þannig ,
hvað skilning á hættum umferð- j
ar snertir á svipuðu stigi og jóla-!
sveinarnir i leikriti Jökuls Jakobs.
sonar, sem leikið var í barnatíma
á jólunum. Afleiðingar þessa eru I
þær, að 7 sinnum fleiri börn lenda
í umferðarslysum hér og í jafn-
scórri borg i Bandaríkjunum. Lög-
reglan £ Reykjavík hefur aldrei
haft mikla tilburði til þess að
breyta þessum hættulegu leikja-
venjum né amast við útivist barna
langt fram eftir kvöldi. Þó sagði
fulltrúi Barnaverndarnefndar í
Reykjavík í blaðaviðtali rétt fyrir I
jólin, að efurlit með útivist barna
myndi hefjast eftir nýjár þegar'
lögreglan Jiefði betri tíma, hins
vegar mátti sýnilega allt dank-
ast meðan börn og unglingar voru
í jólafríi og því mest þörf eftir-
lits með þeim. Lögreglan er hins
vegar önnum kafin við að skrifa
upp bila, sem staðið hafa of lengi
við stöðumæla, en það verk gætu
öryrkjar með einkennishúfu unn-
ið eins og eg benti á í greininni
„Æskan, dansinn, ráðin og ráða-
leysið", sem birtist í Vísj þann
1S. desember s.l.
í öllum þeim löndum, sem ég
hef dvalið í um lengri eða
skemmri tíma er talið alveg sjálf
sagt að venja börn á að leika sér
í húsagörðum. Hér eru börn víða
rekin út úr húsagörðunum og mun
verðlaunaveiting Fegrunarfélags
Reykjavíkur fyrir fallegustu garð-
ana hafa átt nokkurn þátt £ því,
að menn hafa gleymt því, að þótt
falleg tré og blóm séu augna-
yndi eru falleg, hraust og vel upp
alin börn þjóðinni enn meira virði
cg skárra er að eiga brotið tré
er. brotið barn. Hins vegar skal
á það bent, að einu sinni hefur
Fegrunarfélagið einmitt veitt verð
laun fyrir vel skipulagðan garð,
þar sem börnum er ætlað ákveðið
leikrými og eigi að síður gert ráð
fyrir gróðri jarðar. Þetta er við
hús simamanna á Birkimel 6 og
eiga þeir heiður skilið fyrir for-
urtu i þessu máli og mættu aðrir
rst nema fuílorðna fólkið, sem sel
ur unglingunum sælgæti og gos-
drykki og leyfir þeim að neyta þess
sem selt er í búðunum. Slíkt fyr-
irkomulag mun hvergi vera til
í boig nema Reykjavík og er sýni-
lega leifar frá gamalli tíð eins og
leikir barnanna á götunum. Svo
langt getur þetta gengið, að dæmi
eru til að unglingur hafi hangið
7 t£ma samfleytt á sömu sjoppunni
að degi til þegar hann átti að vera
í skóla án þess að afgreiðslufólkið
hefði neitt við veru hans þar að
athuga.
Ekkert virðist eðlilegra en
banna algeriega að nokkurs sé
neytt í sölubúðum, slík neyzla á
að fara fram í heimahúsum eða á
veitingastöðum en ekki í verzlun-
um. Hins ber að gæta að varhuga-
vert gæti verið að banna allt í
einu dvalir unglinga. í sölubúðum
nema eitthvað komi í staðinn. Nú
fer það ekki milli mála, að Reykja-
vík skortir Jlfinnanlega litla æsku
lýðsklúbba í íbúðarhverfunum og
yrði því að vinda bráðan bug að
því að koma þeim á fót ef tekið
yrði fyrir samkomur unglinga i
sölubúðum.
Það þykir alltaf góður siður á
tslandi ef liægt er að vitna í
erlenda reynzlu einhverju máli til
stuðnings. Nú vill svo vel til, að
ég get vitnað í reyhslu dugmik-
illar menningarþjóðar í þessu
efni, sem sé Finna. Vitneskja mín
um reynzlu Finna er þannig til
þykkja svo að segja hið sama þeg-
sr þeir mega ráða sjálfir. Við telj-
um bezt að hafa klúbbana sem
fiesta en ekki mjög stóra. Þá er
auðveldara að framkvæma sjálfs-
stjórn æskunnar."
Mér sýnist á hinu merka bréfi
prófessor Arvo Lehtovara, að oft
hafi verið sendur maðurt til út-
landa í ónauðsynlegri erindum
en til þess að kynna sér
nánar þessa merku æskulýðs-
starfsemi Finna. — Má í því
ssmbandi mmna á ummæli dóms-
cg heilbrigðismálaráðherra á Al-
eftir Olaf Gunnarsson, sálfræðing
komin að begar nautm^J^m^tí'.^ingi eigi alls fyrir löngu, þegar
kom á dagskrá s.l. haust leitaði ég hann íýsti því 'yfir, að allt yrði
taka sér þá til fyrirmyndar í
þessu efni.
Skipting húsagarða milli barna I
og blóma byggist raunar á því að
börnunum sé kennt að fo-rðasr
eyðileggingu blóma og trjágróð-
urs en af þvi leiðir að börnunum
sé einnig kennt að hlýða, en það |
hefur mjög farið úr tízku hér á |
landi á seinni árum. Hefur þeirri;
óheillakenningu jafnvel verið hald ;
ið að fólki, að helzt ættj ekki að
banna börnum neitt. Ekki þori ég ;
að fullyrða hver muni hafa átt ■
mestan þátt í að hampa þessu j
rugli fra.man i almenning, en hver ;
sem sekastur kynni að reynast ef |
upp væri gert, er hitt jafnvíst að
börnum er beinlinis bráðnauðsyn-
legt, að þeim sé kennt að hlýða og
því fyrr þem mun betra
Raunar má segja að grundvallar-
lögmál uppeldis felist í orðunum
umhyggja, ástúð og agi og sýnir
það, að agi er ekki sama og harð-
neskja og hrottaskapur, sem stund-
um var tengt uppéldi fortíðarinn-
ar íslendingar hafa í þessu efni
rlgera sérstöðu sökum þess, að
þjóðin hefur engan her og vald-
beiting því fjarri hugsunarhætti
flestra viti boiinna manna. Hins
vegar virðist þörf mannsins til að
kljást við aðra og láta mikið á
sér bera vera svo rik í eðli hans.
að nauðsyniegt er að gera margs
konar ráðstafanir til þess að ó-
greindari hiuti ungmenna hafi það
aðhald af hálfu hins opinbera, að
þau beri virðingu fyrir þeim mönn
um, sem til þess eru settir að halda
uppj lögum og rétti í landinu sam
timis því sem þeim gefst kostur á
hö leita athaínaþörf sinni útrásai
Eins og stendur er allmiki?
kvartað undan því að unglinga
hangi tímunum samar inni í verzl
unum bæð'i almennum sölubúðum
og þeim sem kallaðar eru sjopp
ur. Þarna er þó við enga að sak-
dagskrá s.l. haust leitaði ég
álits fimm þekktra sálfræðinga á
ýmsu í sambandi við æskulýðsmál.
Sumt af þvi sem fram kom í svör-
um sálfræð'nganna birtist í Vísi
þann 13. dcs en hér fer á eftir
kafli úr bréfi frá hinum merka
sálfræðingi prófessor Arvo Lehto-
vaara, sem nokkrum íslendingum
er að góðu kunnur síðan hann
fiutti hér fyrirlestra um sálfræði-
leg /efni.
„Við höfum komizt að þeirri
niðurstöðu að unglingaveitinga-
hús og yfirieitt staðir, sem ' æsk-
unni eru ætlaðir séu til bóta þann-
ig að unglingarnir þurfi ekki að
gera götuna að dvalarstað sínum.
Á þessum stöðum. er að miklu leyti
dagskrá, sem æskan óskar og sé
meiri hluti æskunnar heilbrigður
verður að gera ráð fyrir að sá
hlutinn láti til sln taka ef aðrir
fara yfir sæmileg takmörk.
Nnfckur hús hafa verið reist hér
í Helsingfors i þessu skyni. Ef til
vill er of snemmt að segja hvort
þau hafa orðið til gagns, en flestir
telja að svo sé. Komið hefur fyrir
að leita hefur þurft aðstoðar lög-
reglunnar á þessum stöðum en
cítast bjarga unglingarnir sér sjálf
ir þegar völdin eru í þeirra hönd-
um, vera má að þeir verstu fá’
ekki að koma þarna inn Ég held að
létt sé að leyfa dans á þessum stöð
um ef áfengi er stranglega bannað
Við teji'im líka. að málum
þurfi að skipa með tilliti til starfs
vals og fræðslu um atvinnulíf. Hér
hefur þetta verið skipulagt þann-
ig, að æskan hefur getað leitað til
fagmanna og hefur verið mikil eft
■•spurn eftir þeim frá æskulýðs
dúbbunum Mikill hluti þeirra
‘inglinga, sem sækir æskulýðs
kiúbbana eru þeir, sem lýsa and
stöðu sinm við þjóðfélagið með
(JJum sínum gömlu venjum og sið
um en eru reiðubúnir að sam-
gert sem unnt væri til þess að
kveða niður þann ófögnuð, sem
nautralyfjaneyzla aefnist einu
nafni. Það verkefni mun endast
um langa hríð og. enn mun lítið
hafa verið gert annað en hætta
að segja frá neyzlu þeirra í blöð-
um. Hins vegar hljóta allir góðir
menn að fagna því, að þessi dug-
legi og mæti maður vill taka að
sér forustu í þessu alvarlega máli
og væri það undariega gerður
borgari,’ sem ekki vildi styðja já-
kræðar tillögur hans þegar þær
að athugun tokinnj liggja fyrir.
Rétt er að' gera sér grein fyrir
því, að enn hefur engin þjóð fund
ig neitt ráð til þess að beina öll-
um æskumönnum inn á hollar
brautir bæði hvað athafna- og
skemmtanalíf snertir. — Nokk-
ur hluti æskunnar virðist eins
og fullorðnir vilja velja aðr-
ar leiðir en almenningur. —
Þetta fólk hefur líka sinn rétt,
! sem ekki má taka frá því. Hér í
Reykjavík hefur það einkum hald-
ið skemmtanir sínar í Vetrargarð-
inum, sem borgarstjórn ætlar að
láta loka um áramótin. Þetta er
ófær ráðstöiun nema föstum Vetr
argarðsgestu.n sé séð fyrir öðrum
sambærilegum stað. Þó Vetiar-
garðsfólk viidj dreifa sér t. d. í
Naustið, Siigu, Þjóðleikhúskjall-
arann og Giaumbæ rhyndi það ckki
Vunna vel við sig á þessum stöð-
im. Venjulegir gestir þessara
staða myndu heldur ekki kunna
að meta Vetrargarðsmenn. Þeir
a-’ttu ekki íeima i þessu umhverfi
f’emur en -orpgrein í Kirkjurit-
'l’U.
Ef til vill verður þetta mál skilj
r.legra ef það er borið saman við
hýðingu og gildj sorpblaða Sum-
i- amast vig bessum málgögnum
og telja þau eigi lítinn rétt á sér
i en það er mesti misskilningur.
Sorinn £ mannfélaginu þarf að eiga
sín málgögn engu siður en þeir,
sem vilja nnna eitthvaðtilgóðs.Ef
slef- og rógberar ættu ekkert mál-
gagn má eins vel vera að iðja
þeirra hefði verri áhrif en raunin
er þar sem peir eiga greiðan að-
gang að blaði án nokkurs tillits
til hvort frásögn þeirra hefur sann
leiksgildi eða ekki, ef hún aðeins
hefur sölugildi SorpbJöðin hafa
að öruggum lesendum þá, sem
hafa ánægju af rógburðj og æsi-
íréttum en beilbrigt hugsandi fólk
hefur skömm á þeim og venol
smám saman á að meta þau að verð
leikum þannig, að flestir munu
telja sig stiiida jafnrétta fyrir ár-
ásum þeirra.
Staður á oorð' við Vetrargarðinn
gegnir i skemmtanalífinu svipuðu
hlutverki og sorpblað í blaðaheim-
irum. Almenningur veit að slík-
ur staður sker sig úr þvísemeðli-
legt er talið og heilbrigt. Háttvist
fólk sem lætur sér vel líka venju-
lega hegðun forðast slíka staði en
hinir sem ekki læra almenna
mannasiði sækja þá auk þeirra
sem fara þangað £ svipuðum er-
indum og þegar farig er f dýra-
garð.
Eins og ég gat um áður ættj is-
lenzka þjóðin að geta orðið for-
ustuþjóð £ fræðslumálum. Engin
ömur menningarþjóð hefur um
jafnlanga hríð lifað án vopna-
burðar, engin önnur þjóð getur
varið eins niiklu fé til fræðslu- og
félagsmála i hlutfalli við íbúatölu
sökum þess að herskylda er eng-
in. Fáar þjóðir geta vegna legu
sinnar átt eins gott við alla ná-
granna sfna. Ágreiningsefni ís-
lendinga við aðrar þjóðir eru flest
heimatilbúin sökum þess að póli-
tík er slík þjóðarsport hér á landi,
að hún hefur spillandi áhrif á
samskipti okkar við aðra.
Nú vill hins vegar svo illa til,
að einmitt þau mál, þar sem við
gætum mestu góðu til leiðar kom-
ið eru vanrækt af þjóðinni. Upp-
eldi barna og unglinga, sem fram-
tíð þjóðarinnar byggist á að miklu
leyti, nýtur ekki nærri þvi eins
mikillar umhyggju og lagning
vega, gatna, .vatnsveitna og skolp-
ræsa. Engum myndi detta í hug að
fela öðrum en verkfræðingum yfir
stjórn gatnagerðar eða lagningu
lafmagns, jafnvel ekki lögfræð-
ingar, læknar eða prestar yrðu
taldir gjaldgengir á þessu sviði
þótt þessar stéttir njóti eðlilega
mikillar virðingar sem elztu
menntastéttir landsins.
Þegar til menntamála kemur er
hins vegar ekkert um það hirt
hvort menn hafi sérmentun eða
ekki. Eins og nú standa sakir er
til dæmis enginn af æðstu mönn-
um menntamála á íslandi það vel
að sér, að hann skilji fagmál upp-
eJdis- og sálfræði. Þessir menn
geta því ekki sótt neina alþjóðaráð
stefnu sem um sálfræðilegan grund
völl fræðslumála fjallar nema sem
skilningslitlir áheyrnarfulltrúar.
Sennilega er fræðsluráð Reykja-
víkur skipað menntaðri mönnum
nn nokkurt annað rág hér á landi,
sem falið er að fjalla um fræðslu-
n.’ál. Samt myndi enginn maður
í því ráði geta gert neina fræði-
lega áætlun sem vinna mætti eft-
ir við rannsóknir á fræðslumál-
um, þannig að viðhlitandi væri.
Ráðið er nú skipað tveimur kenn-
urum, einum iækni, einum lögfræð
’rgi og einum guðfræðingi.
Ef kosið nefði verið i ráðið af
áhuga á málefnum æskunnar hefði
siík kosning ekki getað átt sér
stað. Menn með sérþekkingu á
sálariífi barna og fagmenntun í
uppeldisfræðum hefðu vitanlega
leyst hina 3 háskólaborgara af
hólmi ef miðað hefði verið við að
skipa ráðið 5 með'limum. Hins
vegar teldj ég eðlilegast að skipa
fræðsluráð 7 mönnum og skyldi
það gert að skilyrði að þeir væru
ekki framáinenn í neinum stjórn-
málaflokki, þannig að val þeirra
yrði einvörðungu miðað við fag-
þekkingu og færni I þeim málum
Framh á 13 síðu
8
T í M I N N, föstudagur 4. janúar 1963.