Tíminn - 21.03.1963, Page 14

ÞRIÐJA RÍKID
WILLIAM L. SHIRER
sterkan hljómgrunn hjá Hitler.
Snillingur, sem hafði einhverja
köllun, var hafin yfir öll lög. Það
var ekki hægt að binda hann í
viðjar siðfræði borgarastéttar-
innar. Þannig var það, að þegar
stund Hitlers rann upp Ul að-
gerða, gat hann réttlætt miskunn-
arlausUstu, kaldlyndustu verk,
niðurbælingu persónufrelSis, dýrs-
lega framkvæmd þrælkunar, spill-
ingu fangabúðanna, fjöldamorð á
hans eigin fylgismönnum í júní
1934, dráp á stríðsföngum og
fjöldamorð á Gyðingum.
Þegar Hitler kom úr Landsberg-
fangelsinu fimm dögum fyrir jól,
1924, var ástandið á þann veg, að
allflestir aðrir hefðu dregið sig í
hlé úr opinberu lifi. Nazistaflokk-
urinn og blað hans höfðu verið
bönnuð. Upprunalegir foringjar
hans áttu í illdeilum og voru farn-
ir að týná tölunni. Honum sjálf-
um hafði verið bannað að tala op-
inberlega, og það sem verra var,
yfir honum vofði, að verða fluttur
aftur til ættlands hans Austur-
ríkis. Hafði lögreglan í Bayern
sérstaklega mælt með að svo yrði
gert, í skýrslu til innanríkisráð-
herrans. Jafnvel margir af hans
fyrri félögum voru sammála al-
mennings'álitinu um það, að öllu
væri lokið fyrir Hitler, og nú
myndi hann falla í gleymsku, eins
og svo margir aðrir stjórnmála-
menn í smáhéruðunum, sem höfðu
notið frægðar skamma hríð, á ó-
friðarárunum þegar helzt leit út
fyrir, að lýðveldið myndi líða und-
ir lok .
En lýðveldið hafði staðizt storm
ana. Það var byrjað að dafna. Á
meðan Hitler sat í fangelsinu hafði
verið kallaður til töframaður á
sviði fjármála, dr. Hjalmar Ho-
race Greeley Schaeht til þess að
koma genginu á fastan grundvöll,
og honum hafði heppnazt það. Hin:
skaðvænlega verðbólga var liðin (
hjá. Byrðin af skaðabótagreiðsl-
unum hafði verið létt með tilkomu,
Dawes-áætlunarinnar. Fjármagn,
i byrjaði að streyma inn frá Banda-
Iríkjunum. Efnahagurinn fór ört
, batnandi. Stresemann gekk vel,
hvað viðkom stefnu hans um að
! koma á sáttum við Bandamenn.
i Frakkar voru að því komnir að
halda á brott frá Ruhr. Verið var
að ræða um öryggis-sáttmála, sem
greiða átti veginn að sameiginleg-
um evrópskum Samningi (Lo-
carno) og veita Þýzkalandi inn-
göngu í Þj'óðabandalagið. í fyrsta
sinn frá því Þýzkaland beið ósig-'
ur, var þjóðin farin að lifa eðli-
legu lífi, eftir 6 ára spennu, óróa
og kreppu. Tveimur vikum áður
en Hitler hafði verið sleppt úr
I^ndsberg, höfðu Sósíal-demókrat
arnir, „nóvember-glæpamennirn-
ir“, eins og hann kallaði þá, aukið
fylgi sitt um 30% (í nær því átta
milljónir atkvaeða) í almennum
kosningum, þar sem þeir höfðu
barizt fyrir lýðveldið. Nazistarnir,
í samvinnu við kynþáttaflokka úr
norðanverðu landinu undir mafn-
inu þýzka frelsishreyfing þjóðern-
is-sósíalista, höfðu orðið að horfa
á fylgi sitt falla úr nær því tveim-
ur milljónum í maí 1924 í minna
en eina milljón í desember. Naz-
isminn virtist vera málstaður, sem
var að deyja út. Hann hafði sprott
ið upp eins og gorkúla á ógæfu-
tímum þjóðarínnar, o-g nú, þegar
útlitið virtist allt í einu vera að
batna, virtist hann að sama skapi
visna upp. Eða það héldu flestir
Þjóðverjar, og þeir erlendir menn,
sem með málunum fylgdust.
En sama máli gegndi ekki um
Adolf Hitler. Hann lét ekki auð-
veldlega draga úr sér kjarkinn, og
hann kunni að bíða. Og nú þegar
hann tók upp sitt fyrra líf í litlu
tveggja herbergja íbúðinni í Thier
schstrasse 41 í Miinchen á vetrar-
mánuðum 1925, og síðan þegar
sumarið kom, í fjölmörgum krám
á Obersalzberg ofan við Berchtes-
gaden urðu hugleiðingar hans um
ógæfuna, sem nýyfirstaðin var og
myrkvi líðandi stundar til þess
eins að styrkja ákvörðun hans.
Hann hafði, að baki fangelsishlið-
anna, haft tíma til þess að fara
yfir í huga sér ekki aðeins 'sína
eigin fortíð, sigra hennar og mis-
tök, heldur einnig hina róstusömu
fortíð sinnar þýzku þjóðar og
sigra hennar og skekkjur. Hann
gerði sér Ijósari grein fyrir hvoru
tveggja núna, og aftur kviknaði
50
með honum þessi brennandi til-
finning köllunar — fyrir hann
sjálfan og fyrir Þýzkaland — og
allar efasemdir voru útilokaðar.
í þessu ágæta skapi lauk hann við
að lesa fyrir síðustu orðahríðina,
sem fara átti í fyrsta bindi Mein
Kampf og hóf þegar að lesa fyrir
annað bindið. Uppkastið að þvi,
sem almættið hafði falið honum
að framkvæma í þessum heimi
þjóðfélagsbyltinga, og heimspekin,
Weltanschauung, sem átti að verja
það, höfðu verið birt með köldum
stöfum, þannig að allir gátu velt
þessu fyrir sér. Þessi heimspeki,
hversu brjálæðisleg, sem hún
kann að hafa verið, átti upptök
djúpt í þýzku lífi, eins og við höf-
um séð. Uppkastið má hafa virzt
fjarstæðukennt flestum mönnum,
jafnvel Þjóðverjum tuttugustu
aldarinnar, en í því fólust einnig
nokkur rök. Það hafði til að bera
draumsýn, og það bauð upp á á-
framhald af sögu Þýzkalands,
enda, enda þótt fáir sæju það þá.
Það lýsti veginn í áftina að dýrð-
legum örlögum Þýzkalands.
V.
Vegur iil valda:
1925—31
Árin milli 1925 og 1929, þegar
kreppan skall á, voru mögur ár
fyrir Adolf Hitler og nazistahreyf-
inguna, en það er góður mæli-
kvarði á manninn, að hann missti
samt aldrei trúna. Þrátt fyrir hina
æstu skapgerð hans, sem leiddi
oft til- þess að hann var gripinn
taugaveiklunaræsingi, hafði hann
til að bera næga þolinmæði td að
bíða og kænskuna til þess að gera
sér grein fyrir því, að andrúms-
loft efnislegrar velmegunar og
rólegheitatilfinningin, sem lagðist
yfir Þýzkaland á þessum árum
hæfðu ekki tilgangi, hans sjálfs.
Hann var þess fullviss, að þessir
góðu tímar myndu ekki haldast
lengi. Hvað Þýzkalandi viðkom,
sagði hann, stóðu þeir ekki í sam-
bandi við styrkleika þess sjálfs,
heldur styrk annarra — Banda-
ríkjanna fremur öllum öðrum, en
frá yfirfullum fjárhirzlum þeirra
streýmdu nú lánin til Þýzkalands
til þess að velmegunin mætti 'hald
ast þar. Lánin, sem Þýzkaland tók
milli 1924 og 1930 námu sjö billj
ónurn dollara og mikill hluti
þeirra var fjárfesting frá Banda
ríkjunum, og þeir, sem stóðu fyr
ir þessari fjárfestingu, hugsuðu lít
ið um það,' hvernig Þjóðverjar
myndu endurgjalda lánin. Þjóð-
verjarnir sjálfir hugsuðu jafn-
vel enn minna um þessa hlið máls
ins.
Lýðveldið tók lán til þess að
greiða stríðsskaðabæturnar og til
þess að geta aukið þjónustuna við
almenning, í formi sjúkrasamlaga,
almannatrygginga o.s.frv., en á
þessum sviðum voru Þjóðverjar
fyrirmynd annarra þjóða. Ríkin,
borgirnar og sveitarfélögin tóku
lán, ekki einungis til þess að geta
staðið straum af nauðsynlegum
endurbótum, heldur einnig til þess
að geta byggt flugvelli, leikhús,
íþróttavelli og íburðarmiklar sund
hallir. Iðnaðurinn, sem hafði
þurrkað burtu allar skuldir sínar
á tímum gengishrunsins, tók nú
að láni billjónir til þess að afla
nýs vélakosts og endurbæta fram-
leiðsluaðferðirnar. Framleiðslan,
sem fallið hafði árið 1923 niður í
55% af því sem, verið hafði 1913,
hafði hækkað upp í 122% árið
1927. í fyrsta sinn frá því i stríð
inu komst tala atvinnulausra nið-
ur fyrir eina milljón —í 650.000
nánar tiltekið — árið 1928. Smá-
söluaukningin þetta ár var meiri
klæðaskápinn og sýndi Dorothy
hvar hún gæti hengt upp fötin sín
og hræðslan, s'em hafði gripið
hana hvarf er hún sá þar nokkur
sett af karlmannafötum. Hún var
viss úm, að jafnskjótt og hún hitti
John yrði allt gott aftur. Hann
myndi áreiðanlega fara með hana
frá þessum skelfilega stað, hann
myndi heimta að þau fengu ein-
býbshús. Þetta var svo ólíkt öllu,
sem hann hafði skrifað um í hrifn-
ingartón.
----Hvar er baðherbergið? spurði
Dorothy.
— Það er fyrir endanum á gang
inum, svaraði Petrov.
— En . . . en fáum við ekki
einu sinni sér baðherbergi?
— Nei, því miður. Nú skal ég
fylgja systur yðar upp td herberg-
is hennar.
Þar eð lyftan fór ekki lengra
upp, urðu Blanche og Petrov að
ganga upp mjóan, langan stiga.
Gangurinn var dimmur og drunga
legur. Þarna voru aðeins fimm
hurðir og Petrov lauk upp einni
þeirra. Herbergið var mjög lítið,
og aldrei hafði Blanche séð svona
mjótt rúm. Þarna var litill spegill
í gylltum ramma, en gyllingin víða
orðin skellótt. Ein kommóða var
undir speglinum og í einu horni
var fatahengi. Litli glugginn sneri
út að brunastiga og þaðan var ekk
ert útsýni, nema á grá óteljandi
húsaþök.
Hann hlaut að hafa séð von-
brigðin á andliti hennar, þvi að
hann sagði:
— Mér þykir þetta leitt. Eg
reyndi að útvega yður betra her-
bergi, en þetta var það eina. Það
er erfitt að fá hótelpláss hér, því
að lítið hefur verið byggt upp eftir
styrjöldina. Og Kína hefur átt í
styrjöld í mörg ár, áður en þjóðin
fékk frelsi sitt og sjálfstæði.
Það lá við að hún svaraði hæðn-
isorðum, en sá sig um hönd og
14
yppti öxlum.
— Það er sjálfsagt ekki um
annað að gera en sætta sig við
það. En ég er vonsvikin Eg vonaði
að ég gæti haft börnin hjá mér,
en það er útilokað hér.
— Þeim líður vel hjá foreldrum
sínum, sagði hann sannfærandi.
— En þér skiljið ekki . . . Do-
rothy hefur aldrei annazt um þau
sjálf, þau hafa alltaf sofið ítsér-
herbergi, ég skil ekki að hún
geti . . .
— O, það er ótrúlega mikið,
sem fólk getur, ef það er tilneytt,
svaraði h-ann.
— En þetta er a-llt svo ólíkt því,
sem við bjuggumst við, andmælti
hún. — Og okkur hafði verið lof-
að. i
— Væri ég í yðar sporum,;
myndi ég gleyma því öllu. Þér er-i
uð í ókunnu landi, meðal þjóðar,'
sem ekki er sérlega vinveitt j
yður. Það hjálpar yður ekkert að
kvarta, þvert á móti munuð þér (
komast að, að þá fyrst gæti allt
versnað . . ,
Var þetta viðvörun eða ógnun? j
Blanche var ekki viss. Hún vissi1
þó, að að réttu lagi átti hún að
hata þennan mann, samt sem áður
var einhver innri rödd, sem sagði
henni, að hún gæti treyst honum.
Og hverjum gat hún treyst öðr-,
um? Hann hafði sýnt henni ljós-!
lega fram á, hver aðstaða hennar,
væri. Dorothy hafði John til að
halla sér að og auðvelda henni i
lifið, en hún hafði engan.
5. kaflL
Dagurinn sniglaðist áfram. |
Blanche tók upp það litla sem hún;
hafði tekið með sér af fötum, sið-
nn skundað) hún niður til Dorot-
hy. Systirin lá í rúminu og grúfði
sig grátandi niður í rúmið, börn
in léku sér á gólfinu og koffortin
stóðu ósnert.
A HÆTTUSTUND
Mary Richmond
— En heyrðu nú Dorothy, hróp-
aði Blanche og gerði sér upp kæti.
— Hvers konar móttaka er þetta
þegar John kemur?
— Hann hafði engan rétt t‘l að
biðja okkur að koma hingað. Mér
finnst það beinlínis illmannlegt
af honum að skrifa og ljúga okk-
ur fullar.
— Ég býst ekki við að hann hafi
átt sök á. Þú skalt ekki ásaka
hann um slíkt fyrr en þú hefur
heyrt, hvað hann hefur að segja.
Nú erum við hér og komumst
ekki héðan og þá erum við neydd
ar til að reyna að laga okkur eft-
ir aðstæðunum.
Blanche tók upp úr töskunum
og hengdi upp fötin. Svo hvatti
hún Dorothy til að fara í bað. Hún
fann baðherbergið og fylgdi syst-
ur sinni þangað. Það leið hálf
klukkustund áður en Dorothy
kom aftur, og var þá bæði gröm
og sármóðguð.
— Geturðu ímyndað þér annað
eins! Það var enginn lykill að
skránni Eg setti stól fyrir hurð-
ina, og einhver reyndi að ryðj-
ast inn, og ég heyrði hann hrópa
eitthvað á kínversku meðan ég lá
í baðinu. Og auk þess var vatnið
hér um bil kalt, sagði hún loks
— Hugsaðu ekki meira um það
Sjáðu hérna, þetta er fallegasti
kjóllinn þinn Svo skai ég bursta
á þér hárið og, síðan getur þú
snyrt þig og þá líður þér miklu
betur.
Henni tókst að sefa Dorothy.
Síðan tók hún börnin með fram
í baðherbergið, baðaði þau og
setti þau í hrein föt. Þegar hún
hafði lokið því var hún orðin upp
gefin og orkaði naumast að fara
sjálf í bað. En hennj fannst hún
vera svo óhrein og subbuleg að
hún neyddi þreyttan kroppinn til
að hlýða sér. Þegar hún hafði
klætt sig í hreinan og snyrtileg-
ar kjól, stakk hún upp á að þau
fengju sér að borða.
Það var bjalla á herbergi
Dorothy, en ænginn svaraði end-
uteknum hringingum. Því fór hún
niður til að athuga málið. Henni
var sagt að þær gætu fengið mat-
inn upp á herbergið, en það var
næstum helmingi dýrara. Samt
sem áður pantaði hún matinn upp
því að hún gerði ráð fyrir að
vinnuveitendur Joþns borguðu.
Þeim til undrunar var maturinn
framborinn að vörmu spori og af
mjög kurteislegum þjóni. Matur-
inn var ljúffengur, kínverskir
gómsætir réttir. Og jafnvel Dorot-
hy hýrnaði ögn þegar kaffi og
sígarettur var borið inn.
Þjónninn tók matarleifarnar og
djskana og Blanche setti börnin í
rúmið, ýtti rúmunum þeirra sam
an og setti skerm fyrir. Svo sett-
ust þær Dorothy ‘ niður og biðu
komu Johns.
Hann kom ekki fyrr en eftir mið
r.ætti, Hann gekk beint inn i her
bergið án þess að berja að dyr-
um, það var greinilegt, að honum
hafði ekki verið tilkynnt um komu
fjölskyldu hans. Hann snarstanz-
aði þegar hann kom áuga á kon-
urnar tvær. En hvað hann var
breyttur. Blafiche þekkti hann
varla aftur. Hann var vel klæddur
og glæsilegur eins og fyrr, en
hann var ákaflega magur og hör-
undsliturinn gráleitur. Augun,
sem verið höfðu ljómandi blá,
voru nú daufleg og eins og inn-
fallin. Og dökkir baugar undir
augunum töluðu sínu máli um
jsvefnlausar nætur. Og hann var
j ákaflega slæmur á taugum, það
sást við fyrstu sýn.
Dorothy stökk upp og kastaði
; sér í faðm hans.
, — John! JOHN! Ó, John! hróp-
aði hún. — Ég hélt þú myndir
aldrei koma. Eg hélt þeir hefðu
j logið að okkur. Þú getur ekki i-
myndað þér, hvað við höfum orðið
i að þola, Blanche og ég. Ó, taktu
j okkur 'burtu af þessum óttalega
stað. Hún greip fast um háls hans
og hann hélt henni þétt að sér
stundarkorn, svo ýtti hann henni
skyndilega frá sér, snerist á hæli
|ög læsti dyrunum.
- JOHN!
— Talaðu ekki svona hátt, Dorot
, hy og gættu að hvað þú segir. Það
j er enginn míkrófónn hér, ég hef
jséð til þess, en það eru sjálfsagt
! margir um allt hótelið. Rödd hans
I var þreytuleg og taugaveiklunar-
I leg.

T í MI N N, finimtudaginn 21. marz 1963 —