Tíminn - 30.03.1963, Qupperneq 2

FANGABÚÐUM NAZISTA
L.ILA RODAL
— ORTI LJÓÐ í
Um þessar mundir er í ísrael
minnzt tuttugu ára afmælis upp-
reisnarinnar í Gyðingahverfinu í
Varsjá, en hún var gerð í apríl
árið 1943, og um leið hafa örlög
ungrar pólskrar Gyðingastúlku
komið fram í dagsljósið. Nafn
hennar er Lila Rodal, og fram
til þessa hefur hún verið óþekkt.
Örlög Lilu eru um margt svip
uð örlögum annarrar Gyðinga-
stúlku, sem allir þekkja, Önnu
Frank. Báðar voru þær kornung-
ar Gyðingastúlkur, sem létu lífið
í þýzkum fangabúðum, báðar
höfðu þær skáldagáfur og báðar
trúðu því statt og stöðugt, jafn-
vel þegar verst gegndi, að þær
mundu verða frelsaðar frá dauð-
anum í gasklefanum.
Anna, sem var hollenzk, varð
fræg fyrir dagbókarskrif sín, en
Lila hefur með einu ljóði vak-
ið athygli manna um allan heim.
Það er ekk; líklegt, að fleira upp
götvist eftir Lilu, þó að það
ætti að' geta skeð, ef dæmt er
eftir þeim tilviljun, sem réði
íundi þessa eina ljóðs.
Lila var 16 ára, þegar hún dó
í fangabúðum í Auschwitz. Þá
var búið að lífláta móður henn-
ar í gasklefanum í hinum frægu
kz-fangabúðum, en faðir henn-
ar lézt í Síberíu. Þangað hafði
hann verið sendur í útlegð af
Rússum, árið 1939, þ. e. stuttu
éftir innrás Sovétríkjanna í Pól-
land. Lila var einkabarn, og öll
fjölskylda hennar, 30 manns, var
drepin af Þjóðverjum, nema einn
frændi hennar, Yacov Lasker,
sem nú b'ýr í Tel Aviv.
Það er fyrir sérkennilega til-
viljun, að ljóð Lilu fannst, en
sú tilviljun varð til þess, að
heimurinn fékk að vita um hin
sorglegu örlög hennar, átján ár-
um eftir að hún dó.
Starfsmaður nokkur við Je
ish Agency, það er stórt fyrir-
tæki, sem stjómar innflutningi
Gyðinga til ísraels, var fyrir
nokkru að taka til í skrifstofu-
geymslunum, vegna flutninga
fyrirtækisins til höfuðborgarinn
ar Tel Aviv. Þar fann hann guln-
aða pappírsörk i skrifborðs-
skúffu, sem annars voru i skjöl
varðandi mál, sem lögð voin
afgreidd Á pappírsörkinni var
ljóð upp á 25 línur skrifað á
pólsku. Skrifstofumaðurinn, sem
talaði pólsku varð mjög hrifinn
af Ijóðinu, sem greinilega var
skrifað af unglingi, og ákvað að
gera sitt ul að grafast fyrir um
höfundinn. Hann fékk pólskt
dagblað, Nowini I Kurier til að
birta Ijóðið ásamt grein, sem
hann skrifaði um fund sinn og
nefndi „Nafnlaus tár“.
Strax daginn eftir ji,tskýrðist
málið. Frændi LiRvYacov Lask-
er, en hann hafði staðið í nánu
sambandi við hana, sá strax hver
höfundur Ijóðsins mundi vera, og
þar að auki átti hann þær 21 Ijóð
línur, sem vantaði aftan á kveð-
skapinn, þannig að dagblaðið gat
daginn eftir birt allt ljóðið i
heild. 'Yacov gat einnig sagt
frá hinum sorglegu örlögum Lilu
og útvegað mynd af henni, sem
faðir hennar hafði átt. Maður,
sem þeir báðir þekktu og hafði
verið með föður Lilu í Siberiu,
kom með hana til ísrael.
Lila hafði lært að skrifa, þeg-
ar hún var fimm ára, og var
greinilegt, að jafnaldrar hennar
stóðu henni langt að baki, sagði
Yacov Laski. Iíún brást við flestu
í kringum sig með jafnaðargeði
fullorðins manns. Fyrsta ljóð sitt
skrifaði hún, þegar hún var 6
ára, og var það óður til lítils
hunds, mjög tilfinninganæmur
að formi og innihaldi, en það leið
ekki á löngu, áður en kvæði
hennar urðu þroskaðri og verð-
mætari. Hún gekk í Furstenberg
skólann í bænum Bedzin, sem er
nærri Katowice, og þar var hún
svo langt á undan jafnöldrum
sínum, aö hún hljóp yfir tvo
bekki.
Þjóðverjar réðust inn í Pól-
land, þegar Lila var 10 ára. í
fyrstu dvöldust hún og foreldrar
hennar í Gyðingahverfinu í Bedz-
in, en einn góðan veðurdag var
faðir hennar fluttur til Siberíu,
og Lila og móðir hennar til
Auswitz. Þegar Lila kom í fanga-
búðirnar hafði hún með sér
skrifbækur fullar af frnmortum
Ijóðum. Hún náði í fleiri bækur
í fangabúðunum og byrjaði að
yrkja um lífið á meðal kraum-
andi gasofnanna. Þrátt fyrir þá
hryllilegu hluti, sem gerðust í
kringum hana, einkenndust
mörg ljóð hennar af bjartsýni.
Maður skyldi ekki trúa, að svo
mikil bjartsýni gæti verið fyrir
hendi hjá persónu, sem dvald-
ist í fangabúðum Þjóðverja, jafn
vel þótt ung væri, og sá daglega
hrundruð manna deyja í kring-
um sig. Ljóð hennar gengu mann
frá manm í fangabúðunum, og
þeir hafa áreiðanlega verið marg
ir, sem fundu hughreystingu og
uppöivun í fullorðinslegum ljóð
um þessarar ungu stúlku.
Og Lila hélt áfram að skrifa
tjóð, þangað til hún í janúar, ár-
ið 1945, æzt af taugaveiki á tré-
börúm í klefa sínum. Allur þessi
kveðskapur hefur glatazt, nema
þetta eina Ijóð, sem skrifað er í
Auswits árið 1941, þegar Lila er
ellefu ára. Það er öllum hulin
ráðgáta, hvernig það hefur kom
ist í skrifborðsskúffu hjá Jewish
Agency. Yacov Lasker hefur
heldur ekki getað leysf þá gátu.
Ljóðið, sem nú er geymt í
Yad Vashem í Jerúsalem — það
er stofnun, sem varðveitir allar
minjar um glæpi nazista gegn
Gyðingum verður að líta á sem
skáldskap gerðan af ellefu ára
barni.. Það má víst deila um það,
hvort að það er listaverk, en það
leikur engmn vafi á því, að skáld
ið er tilfinninganæm og sjálf-
stæð lítil vera, sem kannski hefði
orðið mikið skáld, ef henni hefði
verið leyft að lifa.
Í(SI
iKiwwwigraiaroigKi8iigiiaaigirosmi!s
TiL föhur míns
Á milli okkar eru milljónir hermanna,
á milli okkar er hafsjór af blóði.
söknuði fyllt hjarta mitt skilur ekki
að þú sért svo langt í burtu.
En söknuði fyllt hjarta mitt dreymir,
að í dag, kannski á morgun,
komir þú glaður og brosandi,
hjartkæri faðir minn,
muntu lifa það lengi
að ég geti gefið þér afmælisgjöf?
Mundir þú segja: Nei, hvað þú ert stór,
þegar orðin fulltíða?
Á milli okkar er heill heimur,
stríðsárin eru á milli okkar.
Mig gildir einu
þótt bardaga verði að leiða til lykta
og hryllilegir hlutir séu að gerast,
og fasisminn
kommúnismmn
hitlerisminn
eflist.
ÍSBBMlíSgjlRlSllSlKliHgliaiISSlSlIgllKiSlHÍSISBlElgilSEiSllSEiíSlSEISliSSISl
Mér er sama um stríðið
og kvöldsól, drukknaða í blóði;
ég vil bara sitja, hljóð
og segja: kæri faðir.
Múr úr líkum skilur okkur
himinhár,
hafsjór af blóði skilur okkur
og kvalir og tár.
Faðir, það er eins og martröð.
að þú ert þar, og við hér,
að við lifuni hér og söknum þin.
Er þetta raurveruleiki?
Eða kannski draumur,
hryllilegur og ógnvekjandi.
Faðir.
Hálfur heimurinn,
tvö ár.
Rússland, Þýzkaland,
24 mánuðir.
Lík, hafsjór at blóði,
730 dagar
og tveir dapurlegir afmælisdagu
og margar, margar klukkustundir.
Einhvers staðar örlar ef til' vill á von um,
að einhvern tíma, seinna, ég vona það ef til vill
Gunnar og Alþingi
Framkoma Gunnars Thor-
oddsen x tollskrái-mállnu ber
awgljósan vott um það vir'ðing-
arleysi, sem núv. ríkisstjórn
sýnir Alþtagi. Þa'ð er nú upp-
lýst, að tollskrárfrumvarpið er
lengi búið að vera til athugun-
ar hjá kaupmönnum og i'ðnrek-
endum, áður en það er lagt
fyrir Alþingi. Út af fyrir sig
er það eðlilegt, að kaupmenn
og iðnrekendur fái vel að kynn-
ast efni frumviarpsins áður en
það er afgreitt og geti komið
fram athugasemdum oig ábend-
ingum í tæka tíð. En jafn eðli-
legt og sjálfsaigt var það, að
Alþinigi, sem á að taka hinar
endanlegu ákvarðanir, hefði
fengið frumvarpi'ð a.m.k. jaf.n-
fljótt til athugunar, þvi að eigi
slík athugun að vera meii-a en
til málamyndar, er hún mikið
verk og hlýtur að tiaka talsverð-
an tíma.
Af hálfu fjármálará'ðhei-rans
virffiist hins vegar ætlazt til,
að þingið fái frumvarpið aðeins
til málamyndarathugunar og af
greiði þa'ð Síffian eins og liann
og samtök kaupmanna og iðn-
rekenda gengu frá því.
Kórónan á þetta virðingar-
og tillitsleysi, er x-áðherrann
sýnir þinginu, er svo það, að
hann heldur framsöguræð,u um
frumvarpið á fundi í Varffiar-
félaginu áður en hann flytur
fnamsöguræðu um það á Al-
þimgi. Ráðherrann sýnir mCð
því, að hann tckur Varðarfé-
lagið fram yfir Alþingi.
Launþegar sniðgengnir
Vissulega vaiðar það fleiri
miklu máll cn kaupmenn og
iðnrekendur, hvernig tollskrá-
in nýja verður. Það varðar t.d.
launþega miklu máli, hvernig
tollarnir eru ákveðnir. Það
hefði því verið cðlilegt, að sam-
tökum launþeiga væri ekki síð-
ur send tollskráin til athugun-
ar en samtökum kauipmanna og
iðnrekenda. Ríkisstjórnin virti
launþegasamtökin hins vegar
ekki þess að Ieita álits þeirra.
Þetta er nýtt dæmi um það,
livert er viðhorf stjórnarflokk-
anna fcil launastéttanna.
Þá munu bændasamtðkin
ekki heldur hafa fengiffi toll-
Iskrána til umsagnar, enda slíks
ekki að vænta af Ingólfi.
Mannalæti fyrir
kosningar
Alþýðuflokkurinn hefur hald
ið aukaþimg og samþykkt þar
nýja stefnuskrá, sem er allrót-
tæk á ýmsum sviðum. Alþýðu-
blaðið ber nú miklar bumbur
til áréttingar því, að Alþýðu-
flokkurinn sé hinn sami og á'ð-
ur fyrr. Það sýnl nýja stefnu-
skráin.
Jafnframt var það svo sam-
þykkt á aukaþinginu, að Al-
þýðuflokkurinn skyldi hia'lda á-
fram samvinnunni við Sjálf-
stæðisflokkinn oig reynast hon-
um sama trausta hækjan og
seinustu flmm árin. Þetta þýðir
í reyndinni það, að flokkurinn
ætlar strax að salfca nýju stcfnu
skráma og hafa hana að engu.
Allt bröltið með aukaþingið og
nýju stefnuskrána cr ekkert
annað en manmalæti fyrir kosn-
ingar.
Eftir þær vedður Alþýðu-
flokkurinn aftur sama íhalds-
hækjan og að undanförnu.
n
2
T f MIN N . lauaardaeinn 30. marz 1963 —