Tíminn - 20.04.1963, Qupperneq 8

a' >*:>*>t xv% s ;:♦? >? :Vv • vv ♦ v <v ♦ v ■*; .♦
Guðmundur Jósafatsson frá Brandsstöðum:
Hversu er skammtað í skálina?
„Bændur landsins þurfa
aldrei að standa í kjara-
bará1*tu, aldrei að standa í
verkföllum til að fá kjarabæt-
ur. Þeim eru færðar þær á
sílfurfati um leið og fiðrar
stéttir hafa — eins og ég segi
e. t. v. eftir harða baráttu —
náð fram bótum á sínum kjör-
um". Gylfi Þ. Gíslason,
menntamálaráðherra í þing-
ræífu í vetur. '
Mér faanst þessi staðhæfing at-
hyglisverð, þegar hún ’liarst mér
til eyrna. Það, að svo miklu hafi
verið til þess kostað á undanförn-
um árum að koma til bænda kjara-
bótum, að undir þær væri smíð-
aður sérstakur skutull, hafði mér
hreint ekki hugkvæmzt. Og því verð
ur trauðla neitað, að það mundi
inörgum, að lítt athuguðu máli,
gleðigjafi, að valinn skyldi svo
höfgur málmur í gripinn.
Það er vissulega ómótmælanleg
staðreynd, að bændur hafa ekki
staðið í verkfalli. En það eitt
sannar ekki, að slíkra baráttu-
hátta hafi aldrei verið þörf. Það
er ekki trúleg saga, að maður, sem
jafn lengi hefur setið á Alþingi
og höfundur hinna tilvitnuðu or'ða
viti ekki að mismunur á aðstöðu
bænda og annarra af stritvinnu-
stéttum þjóðarinnar er slíkur, að
verkfall, sem verkalýðsfélag stofn-
ar til, er lögverndað. Þjoð'félagið
hefur með staðfestum lögum frá
Alþingi fengið þeim félagsheildum
þennan rétt i hendur. Einstakling-
ar innan slíks félags, sem gerast
verkfallsbrjótar, eru vargar í vé-
um að landslögum. Vissulega geta
bændur bundizt samtökum um að
selja ekki vörur sínar, segjum t.d.
rnjólk. En bak við það samkvæði
þeirra standa ekki landslög, þegar
frá er tekið það ákvæði stjórnar-
skrárinnar, að „eignarrétturinn er
friðhelgur" En hann er jafn frið-
helgur þeim, sem afhendir sína
mjólk til sölu við' það tækifæri,
þó báðir sitji samtýmis.
Hér kemur fleira til. Það eru
og landslög, að bændur skuli hlíta
úrskurði gerðardóms um verðlag á
vöru sinni — þ. e. vinnu sinni —
í þágu þjóðarinnar. Undir slíku
lagaákvæði býr engin hliðstæð
stétt hér á iandi. Er mér ekki grun-
laust, að Alþýðusambandið mundi
r engu telja málum þeirra, sem
það telur sig í brjóstvörn fyrir,
að því borgnara, þó þeir ættu þess
kost að skjóta kjaramálum sínum
þá leið.
Það er ekki úr vegi að benda á
það, að starfsskrá sú, sem þessi
dómstóll starfar eftir, mun enga
hiiðstæð'u eiga nú í íslenzkri rétt-
arskipan. Dóminn skipa sem kunn-
ugt er þrír menn, og er hagstofu-
stjórinn lögskipaður forseti hans.
Hinir eru valdir af þeim aðilum,
tem í deilunni hafa staðið. Sú hef-
ur orðið raunin á, að hvor aðilinn
fyrir sig hefur valið mann úr sín-
um röðum. Út af fyrir sig er það
fcðlilegt. Þar hafa verið menn, sem
flestum mónnum vorú kunnugri
því, sem við var að glíma. En ein-
rrutt gliman, sem þeir höfðu háð,
girðir fýrir það, að þeir geti orð-
ið hlutlausir dómarar. Þeir eru
fvrst og fremst málflytjendur fyrir
réttinum. Og að sjálfsögðu er þess
ærin þörf að málflytjendur séu til
staðar við þann dómstól sem aðra.
Þetta er ekKi sagt til að sækja þá
menn til saka, sem þar hafa setið
á undanförnum árum. Þetta er
staðreynd, sem við alþjóð blasir.
Samkvæmt þeim starfsreglum, sem
dómnum eru fengnar, er forseti
lrans í rauninni bundinn af þeim,
áður en dómurinn er settur. Hon-
um er lögð sú kvöð á herðar að fá
annan málflutningsmanninn til að
sættast á niðurstöður sínar. Ella
er úrskurður hans einskis virði.
Þetta hygg ég eigi sér enga hlið-
stæðu í íslenzkum réttarvenjum.
Þetta svarar til þess, að' Hæstirétt-
ur væri bundinn við það, að þá
fyrst séu dómar hans í fullu gildi,
þegar fyrir liggur skýlaust sam-
kvæði annars málflytjandans, sem
með málið hefur farið fyrir réttin-
um. Mun meir er vafasamt, hvort
réttaröryggi þjóðarinnar væri
nokkru bættara, þó slíkir hættir
yrð'u uppteknir þar. En það mun
a m. k. að nokkru í skjóli þessa
misræmis á réttaröryggi atvinnu-
stéttanna, sem hlutur sá, er bænd
ur hafa borið af skiptavelli þjóð-
arteknanna, hefur orðið slíkur,
sem raun gefur vitni. Til mun.
að það sé kennt ódug þeirra, að
þeir hafi ekki gripið til vopna.
En þess kann líka kenna að nokkru
að þeir munu öðrum stéttum sein-
þreyttari til vandræða, og er ekki
fjarri lagi að ætla, að sagan
færi þeim það að nokkru til dreng-
skapar.
En það er ekki fjarri lagi að
hregða upp annarri mynd af skipt
um ríkisvaidsins við stritvinnu-
stéttir þjóðarinnar. Rikisreikning-
um undanfarinna ára hefur lokið
rneð „Skýrslu um ábyrgðir rikis-
sjóð's í árslok“. Samtölur þeirra
upphæða, sem þessar skýrslur hafa
sýnt, hafa iitið út á þessa leið:
í árslok 1959 kr. 1,572.645,320,00
í árslok 1960 kr. 2,478,539,584,00
í árslok 1961 kr. 2,762,869,452.00
Þess ber að gæta, að í þessum
tölurn eru skuldir ríkissjóðs ótald-
ar. f sambandi við töluna, «em til-
greind er í ábslok 1959, hefur mér
verið bent á, að' þó þessi tala sé
íétt, miðað við skráð gengi hinn
skrásetta iokadag reikningsins,
muni hún þó í reynd hafa verið
drjúgum önnur, því ekki hafi ver-
ið reiknað með 55% yfirfærslu-
gjaldi á eriendum gjaldeyri, sem
þá var í gildi. Þessi upphæð var
því í reynd drjúgum hærri.
Við lestur þessara skýrslna kem
ur í Ijós, að upphæðirnar eru yfir-
leitt hugsaðar til nytjamála, enda
er víst, að vmsar gagnmerkar at-
vinnustöðvar lægju enn ógerðar,
ef þessarar aðstoðar hefði ekki í
einhverri mynd notið við. Hinu
verður trauðla neitað, að til nokk-
urra þeirrá virðist stofnað af lít-
illi fyrirhyggju, enda ekki giun-
laust með öllu að til sé, að þær
séu settar upp sem skrautfjaðrir
a kosningahatta. En það er tæp-
lega rétt að sækja slík mál í heild
til saka fyrir það eitt, að einhver
þáttur þeirra hefur einhverju sinni
verið nofaður í óþurftarerindum.
En ef augum er rennt yfir ábyrgð-
arskýrsluna kemur í ljós, að fjár-
hæð'ir þær, sem þar eru greindar,
eru allar hugsaðar til fyrirgreiðslu
ýmissa nytjamála. Það er fjarri
mér að kasta rýrð á þá starfs-
hætti ríkisvaldsins, að greiða á
þennan hátt götu góðra mála. sé
þar fullum heilindum beitt. Hins
vegar munu slíkar ríkisábyrgð'ir
fordæmalausar í lýðfrjálsum lönd-
um.
Ef augum er rennt yfir ábyrgðar
upphæðir þær, sem á ríkissjóði
hvíla í árslok 1961, virðist 'ótví-
rætt að sá hluti þeirra, sem til
er stofnað oeinlínis í þágu bænda,
muni ekki fara yfir 100 milljónir.
Upphæðin verður ekki sönnuð ná-
kvæmlega nema fyllri rannsókn
liggi fyrir, en ég hef átt kost á
s'ð inna af höndum. En sá hluti
þeirrar upphæðar, sem fyrirferðar-
mestur er, eru lán tekin hjá Al-
þjóðabankanum 1953 til landbún-
aðar, sem nú er 49,8 milljónir og
Bvggingasjoður Búnaðarbankans,
29.7 milljónir.
Þegar fra eru teknar þessar tæp-
ar 100 milljónir, má telja, að' hver
einasta upphæð þessara ábyrgð-
arskulda hafi gengið til að greiða
götu annarra en bænda. Þó skal
ég geta þess, að meðal þessa eru
nær 248 millj., sem Rafmagns-
veitur ríkisins hafa tekið' að láni
á ábyrgð ríkisins. Hluti af þessari
upphæð hlýtur að hvíla á bændum.
En til þessa hafa rafmagnsmálin
verið meir helguð þéttbýli og mun
svo enn, þó þakklátum huga sé
rennt til þess, sem þjóðin hefur
þegar notið í því efni, þar með
talið' strjálbýlið.
Tveim dæmum skal hér brugðið
a loft: Bæjarfélag eitt skuldar nú
á ábyrgð rikissjóðs nálægt 59.5
milljónum. Félög og einstaklingar
innan þessa sama bæjaifélags
skulda í skjóli þessarar sömu á-
byrgðar 11,3 millj.; eða samtals
70.8 milljónum króna. Það mun
nema hartnær kr. 9.450,— á hvert
mannsbarn bæjarfélagsins. Væri
þvi skipt niður í 5 manna fjöl-
skyldur, mundi það nema kr.
47,250, á hverja.
Á aðalfundi Landssambands ís-
lenzkra útvegsmanna 1957 var af-
komu togaraútgerðarinnar lýst
þannig að vanta mundi eina til
ema og hálfa milljón króna handfá
hverjum togara þá til þess að þeir
bæru sig, auk ríkisstyrksins, sem
það ár var að meðaltali 1,870,000,00
krónur á skip. Ekkert skal fullyrt
um það, hvort þessi meðmæli með'
togaraútgerðinni hafa vaHið, en
vist er að a árunum 1959 og 1960
tók ríkið á sig ábyrgð á erlend-
um lánum til kaupa á 5 nýjum tog
urum, að upphæð 17,6 milljónum
þýzkra marka. Nemur upphæðin
alls 189.552,000.00 krónum, ef mið
?ð er við núgildandi gengi.
Þegar þessar ábyrgðarheimild-
ir eru hafðar í huga, má ekki
gleyma þeirri margsönnuðu
reynslu, að oft er skemmra en
ckyldi milli þess að taka ábyrgð
á fullri greiðslu einhverrar ákveð
innar upphæðar og hins. að greiða
hana að drjúgum hluta. þ. e. blátt
áfram að gefa hana eða a. m. k.
hluta af henni. Bendir ýmislegt á
að svo muni og takast hér.
Flestir, sem líta yfir ríkisreikn-
inginn af nokkurri kostgæfni,
munu staldra við lið, sem heitir:
„Oreiðslur vegna ábyrgðarlána“.
Síðastliðin fjögur ár hafa þær orð'
ið sem hér segir:
1959 kr. 28.933.896.59
1960 - 49,884,015,61
1961 — 75.518.556,64
1962 — 113.323,771,08
eða samt. kr. 267.660,240,08
Þess vil ég geta hér, að talan fyr-
ir árið 1962 er tekin af þingskjali,
sem dagsett er 8. apríl s.l.
f upphæð þeirri, sem að framan
er greind, eru 9.25 milljónir kr.,
sem eru greiddar til Ræktunar-
sjóðs árin 1961 og 1962. Nemurþað
3.46% af öllum ábyrgðarlána-
greiðslunum þessi fjögur ár.
Á þessum ábyrgðarlánagreiðsl-
um mun nvíla kvöð um endur-
greiðslu, trúlega „við tækifæri".
Þar mun því ríkið eiga nokkrar
tekjuvonir ,,þó síðar láti“. Á þrem
siðustu árunum, sem ríkisreikn-
ingar liggja fyrir, koma slíkar end
urgreiðslur aðeins fyrir árið 1961.
Nemur sú upphæð h. u. b. 4,26
inillj. eða 2.76% ábyrgðargreiðsln-
anna. Því verður trauðla neitað
nð hæsta talan af þessum endur-
I greiðslum kemur undarlega fyr-
ir sjónir, en hún skal ekki gerð
fiekar að umtalsefni hér. En til
| þess að bregða upp nokkurri mynd
af því, hversu vænlegar þessar
endurheimtur eru, skal ég nefna
eftirfarandi:
Um síðustu áramót námu eftir-
stöðvar af hinu þýzka togarakaupa
láni, sem áður var nefnt, tæpum
15 milljónum marka eð'a 161 millj.
íslenzkra- króna. Vegna þessara
i lána hefur ríkið ereitt s.l. 3 ár 47.5
I milljónir króna. Niðurstöður
pessara reikningsskila horfa því
við á þessa leið': Ríki hefur greitt
r.’lar afborganir þessara lána og
auk þess h. u. b. 18,5 milljónir
króna í vexti. Það er því Ifklegt,
að þeir, sem með fjármál ríkisins
*fara á næstunni, verði að láta sér
nægja vonina eina um endur-
greiðslu þessarar upphæðar. Er trú
legt að svo kunni og að fara um
hær fleiri.
Þær atvinnugreinar, sem eru
| helgaðar sköpun hinna efnislegu
j verðmæta, sem bera uppi þjóð'
, vora, eru þrjár: Landbúnaður,
' sjávarútvegur og iðnaður. Eg hefi
ekki átt þess kost að skapa mér
neina viðhlítandi mynd af hlut-
deild iðnaðarins í þessu hlutverki.
En af gögnum, sem mér hafa bor-
izt í hendur frá Fiskifélagi ís-
lands og Hagstofunni, líta hlutir
bænda og sjómanna út á þessa leið
og er þá miðað við vönir bænda
við mjólkurstöðva- og sláturhúsa-
veggi og fiskurinn kominn á
brvggjur:
Ár landbúnaður fiskveiðar
1961 1040 millj. 1511 millj.
1962 1160 millj. 1750 millj.
Við þennan samaaburð er vert
að benda á, að árif. 1960 er talið
hagstætt landbúnaði í allgóðu með-
allagi, en árið 1961 fremur óhag-
slætt. En þau reynast fiskveiðum
slík, að bæði eru metár um afla-
föng og sölu, og þó svo sé með hið
fyrra, reynist hið síðara þannig,
að það skiiar um 64,400 tonnum
meira magni en hið fyrra. Bent
hefur mér verið á, að áætlun sjáv-
arútvegs muni í djarfasta lagi og
þo trúlegt að ekki skeiki miklu.
Það verð'ur því ekki annað sagt
en hlutur landbúnaðarins sé furðu
góður í þessu efni.
Að lokum skal bent á þetta: Þjóð
féiagið á í lögum sínum og reglu-
gerðum enga heimild til handa
riKisvaldinu til að ábyrgjast frum-
býlingi i sveit andvirði eins kú-
gildis, enn síður lána honum það
eða leggja honum það til. En það
hefur í hö.idum sér fulla heimild
til að ábyrgjast hverri einustu 5
manna fjölskyldu í þéttbýlishverfi
47,250,— krónur. Og það getur lagt
fram 9,5 milljónir króna á þrem
árum með hverri af glæsilegustu
fleytum fiskiskipaflotans, upp á
n.ikkurn veginn vísa von um end-
urgreiðslu aldrei. Hér vaknar
spurningin- Blasir ekki við í fram
anrituðu trú þeirra, er með þessi
mál hafa farið, á gildi ræktunar og
rányrkju? Et þetta ekki trú þjóðar-
innar?
Menntamáiaráðherrann taldi, að
bændum væru færð'ar kjarabætur
á silfurfati. Hér skulu þau orð
ekki vefengd. Það væri árás á
of virðulegt sæti til að væna þann,
er þar situr, um fleipur. En af
hverju efni voru þeir dallar gerð-
ir, sem ábyrgðarheimildin og tog-
arasleikjan, sem ég áður nefndi,
voru skömmtuð í? Þetta virð'ist
stappa mjög nærri kjarabótum. Ög
ekki verður annað séð en dallarn-
ir hafi verið sleiktir innan, svo
að jafnvel skófirnar hafi verið
hirtar. að dæmi Hjálmars sáluga
á Stað.
16. apríl 1963
Aðstoðarlæknisstaða
Staða 2. aðstoðarlæknis við Slysavarðstofu Reykja-
víkur er laus til umsóknar.
Staðan er námsstaða, og er 4 mánaða starf í stöð-
unni viðurkennt sem sérfræðinám í handlækning-
um, bæklunarlækningum, taugahandlækningum og
skapnaðarlækningum.
Umsóknir ásamt upplýsingum um námsferil og
störf, sendist yfirlækni slysavarðstofunnar fyrir
21. maí 1963.
Reykjavík 20. apríl 1963
Sjúkrahúsnefnd Reykjavíkur
Nauðungaruppboði
verður haldið eftir kröfu Gjaldheimtunnar í
Reykjavík að Dugguvogi 13, hár í borg, mánudag-
inn 29. apríl n.k. kl. 1,30 e.h.
Seldur verður einn rennibekkur tilheyrandi Vél-
smiðjunni Dynjandi h.f.
Greiðsla fari fram við hamarshögg.
BorgarfógetaembæfHð í Reykjavík
8
TÍMINN lausardaoSnn 9.0. on*a lœo —