Tíminn - 20.04.1963, Side 14

WILLIAM L. SHIRER
við forsetann, við stjórn Briinings
og Gröner 'hershöfðingja, við her-
inn. Hitler vantreysti þessum sam
starf'Smanni sínum, en þó varp-
aði hann ekki hugmynd'hans al-
gerlega frá sér. Hann hafði enn
ekki gleymt einni af lexíunum,
sem hann lærði á Vínardögum
sínum, en það var, að til þess að
ná völdum, varð maður að vinna
á sitt band „valdamiklar stofnan-
ir:t innan ríkisins.
Áður en honum 'hafði gefizt tími
til þess að gera upp við sig, hvað
næst skyldi grípa til taks, lét ein
þessaj-a „valdami'klu stofnana"
höggið ríða á honurn, sjálf stjórn
lýðveldisins.
í meira en eitt ár höfðu ríkis-
stjórnin og stjórnir ýmissa smá-
ríkjanna verið að viða að sér skjöl-
um, 'Sem sýndu, að nokkrir hátt-
settir nazistaforingjar, sérstaklega
innan S.A., voru að undirbúa að
taka Þýzkaland í sínar hendur með
valdi og koma þar á ógnarstjórn.
Rétt fyrir fyrri forsetakosningarn
ar höfðu S.A., sem nú voru 400
þúsund talsins, verið látnar vera
viðbúnar og höfðu sett herkví um
Berlín. Enda þótt Röhm höfuðs-
maður, foringi S.A. fullvissaði
von Sehleicher hershöfðingja um
það, að þessar aðgerðir væru ein-
ungis „til öryggis‘:, hafði prúss-
neska lögreglan náð skjölum í
nazistabsekistöðvunum í Berlín,
sem sýndu greinilega, að S.A.
höfðu ætlað sér að taka völd ríki'S-
ins í sínar hendur strax næsta
kvöld, yrði Hitler kosinn fo:%feti,
svo mikið lá Röhm á. Göbbels
'hafði staðfest í dagbókarskrifum
sínum 11. marz, að eitthvað væri
á seyði. „Ræddi um fyrirskipanir
við S.A. og S.S. foringjana. Mikil
óvissa ríkir alls staðar. Orðið npp-
reisn liggur í loftinu'1.
Stjórn ríkisins og smáríkjanna
var gert viðvart. Hinn 5. apríl
■höfðu fulltrúar nokkurra smá-
ríkja undir forustu Prússlands og
Bayern, hinna tveggja stærstu,
krafizt þess, að sambandsstjórnin
réði niðurlögum S.A annars
myndu ríkin gera það hvert fyrir
'Sig, á sínum yfirráðasvæðum.
Brúning kanslari var ekki i Ber-
lín, faeldur í kosningaáróðursferð,
en Gröner, sem tók á móti fuiltrú-
unum sem innanríki'sráðhexra og
varnarmálaráð'herra landsins, lof-
aði að ‘ eitthvað skyldi gert jafn
skjótt og Brúning kæmi aftur,
sem var 10. apríl, kosningadaginn
sjálfan. Brúning og Gröner álitu
sig hafa góða ástæðu til þess að
ryðja úr vegi S.A. Það myndi
binda endi á hættuna á borgara-
styrjöld og gæti orðið undanfari
endaloka Hitlers sem áhrifamikils
aðila i þýzkum stjórnmálum. Þeir
voru öruggir um endurkosnin^u
Hindenburgs og að hann fengi al-
geran meirihluta, og því fannst
þeim sem kjósendur væru að veita
þeim umboð til þess að vernda
lýðveldið gegn hættunni á, að naz
istar kynnu að steypa stjórninni
með valdi. Sú stund var runnin
upp, þegar hart skyldi mæta
hörðu. Sömuleiði'S, tækju þeir ekki
þegar í stað til starfa, myndi
stjórnin tapa stuðningi sósíaldemo
krata og verkalýðsfélaganna, sem
lögðu til mikinn meiri'hluta at-
kvæða Hindenburgs og voru auk
þess aðalstuðningurinn við áfram-
haldand.i. tilveru stjórnar Brún-
ings.
Ráðuneytið kom saman 10. apríl,
í miðri alkvæðagreiðslunni, og
ákvað þegar í stað að ryðja úr
vegi einkaher Hitlers. Dálitlum
erfiðleikum var bundið að fá
Hindenburg til þess að undirrita
lögin um þetta — Schleicher, sem
upphaflega hafði samþykkt þau,
byrjaði að hvísla mótmælum í
eyra forsetans — en hann undir-
ritaði þó að lokum 13. apríl og
lögin voru birt opinberlega 14.
apríl..
Þetta var reiðarslag fyrir naz-
ista. Röhm og sumir af bráðlynd-
ari foringjum flokksins höfðu
hvatt til þess, að lögunum yrði
sýndur mótþrói. En Hitler, sem
var kænni en undirforingjar hans
skipaði að þeim skyldi hlýtt. Þetta
var ekki rétta stundin fyrir vopn
aða uppreisn. Þar að auki höfðu
borizt athyglisverðar fréttir af
Schleicher. Göbbels segir í dagbók
sinni einmitt þennan sama dag,
14. apríl: „Okkur- hefúr verið
skýrt frá því, að Schleicher sé
MmemmmF
ekki samþykkur aðgerðum Grön-
ers . . . “ Og síðar þennan sama
dag:........símhringing frá vel-
þekktri konu, sem er náinn vin-
ur Schleichers hershöfðingja. Hún
segir, að hershöfðinginn óski eft-
ir að láta af störfum".
Göbbels var ful.lur áhuga, en
vantrúaður. „Ef td vill“, bætir
hann við, „er þetta aðeins bragð''.
Hvorki hann né Hitler né nokkur
annar, vissulega ekki Brúning og
allra sízt Gröner, sem Schleichcr
átti mest að þakka sinn hraða upp
gang innan hersins og ráðuneyta
stjórnarinnar, höfðu þegar hér var
komið sögu, getið sér til um hina
óendanlegu hæfileika þessa slótt-
uga stjórnmálahershöfðingja til
svikráða, en þeir áttu brátt eftir
að komast að raun um þá.
Jafnvel áður en bannið á S.A.
hafði verið tilkynnt opinberl.ega,
skýrði Schleicher, sem unnið hafði
á sút band hinn veikgeðja yfir-
mann Reichswehr, von Hammer-
stein hershöfðingja, yf'irmönnum
hersvæðanna sjö frá því með
ieynd, að herinn væri á móti þess
um aðgerðum. Þar næst taldi
ha-nn Hindenburg á að slcrifa
naglalegt bréf tú Gröners 16.
apríl, þar sem hann spurðist fyrir
um það, hvers vegna Reichsbann-
er, hernaðarleg sámtök sósíal-
demokrata, hefðu ekki verið bönn
uð um leið og S.A. Schleicher
gerði frekari ráðstafanir tú þess
að grafa undan aðstöðu yfirmanns
síns. Hann kom af stað illviljuð
um orðrómi um Gröner hershöfð-
ingja, þar sem sagt var, að hann
væri of veikur td þess að hann
gæti haldið áfram að gegna emb-
ætti sínu, að hann hefði snúizt
til fylgis við marxista og jafnvel
styddi hann nú friðarsinna, og að
lokum var þvi lýst yfir, að varnar
málaráðherrann hefði orðið hern.
um til skammar með því. Gröner
hafði fæðzt erfingi aðeins fimm
'mánuðum eftir að hann gekk i
hjónaband — Schleicher sagði
Hindenburg, að barnið hefði feng
ið gælunafnið ,,Nurmi“ innan
hersins, þ. e. nafn finnska hlaup-
arans, sem unnið hafði sér heims
frægð á Ólympíuleikunum.
Á sama tíma treysti Schleicher
sambönd sín við S.A. Hann ræddi
við bæði Röhm, S.A.-foringja og
von Helld.orf greifa, S.A. foringj-
ann í Berlín. Göbbels segir 26-
apríl, að Schleicher hafi skýrt
Helldorff frá því, að hann „vildi
breyta stefnu sinni“. Tveimur dög
um síðar hitti Schleicher Hitler
og Göbbels segir, að „viðræður
þeirra hafi heppnazt vel“.
Jafnvel á þessu stigi málsins er
gréinilegt, að Röhm og Schleicher
voru að einu leyti að gera samsæri
að baki Hitlers. Báðir mannanna
vildu, að S.A. yrðu innlimaðar í
herinn sem landvarnarlið, en
Hitler var óumbreytanlega andvíg
ur þessu. Hitler hafði deilt um
þetta við Röh'm, sem leit á storm-
sveitirnar sem herstyrk, er væri
fyrir hendi til þcss að styrkja að-
stöðu landsins, þar sem I-Iitler á
hinn bóginn leit einungis á þær
sem stjórnmálalegt afl, flokka,
sem nota mætti til þess að skelfa
andstæðingana á götum úti og til
þess að halda við áhuganum með-
al nazistanna sjálfra. En í viðræð-
um sínum við nazistaforingjana
hafði Schleicher verið með annað
í huga. Hann vildi. innlima S.A..
í herinn til þess að geta stjórnað
þeim sjálfur, en hann vildi einn-
ig fá Húler, eina íhaldssinnaða
þjóðernissinnann, sem naut fylgis
fjöldans, i stjórnina, þar sem
hann gæti stjórnað honum. Ver-
bot (bann) S.A. faindraði fram-
gang beggja málanna.
í lok fyrstu viku maí 1932 náðu
kænskubrögð Schleichers einu há-
30
sem hann lýkur verki sínu, því
betra og þá þarftu ekki að sjá
hann framar. En þangað til verð-
ur þú að halda kyrru fyrir í kof-
anum. Enginn okkar mun þreyta
þig um of með nærveru okkar, við
munum værða mest úti við frá sól-
aruppkomu til sólarlags. Eg er
hræddur um, að hér sé fátt sem
gæti stytt þér stundir hér eru eng-
ar bækur, engin blöð . . .
— Það gerir ekkert tH, sagði
hún rólega. — Ef þú getur útveg-
að mér nál og tvinna ætla ég að
reyna að gera við f-ötin mín . . .
og kannski ykkar Johns líka, stam
aði hún. — Auk þess er ég býsna
dugleg að búa til mat og niðursoð-
inn matur getur bragðazt sæmi-
lega, ef hann er tilreiddur á rétt-
an hátt. Eg vúdi óska að þú vildir
lofa mér að reyna.
— Gott og vel, sagði hann. —
Héðan í frá ertu ráðin sem elda-
buska og saumakona. Amah hefur
tekið að sér að þvo fötin okkar
og ef þú þarft að láta þvo fyrir
þig, þá láttu mig bara fá það . . .
— Getur hún ekki komið hing-
að og sótt það sjálf? spurði
Blanche.
— Eg vil helzt ekki að þið tvær-
hafið samband ykkar á milli. anz-
aði hann.
— Þú treystir mér ekki, sagði
Blanche. — Hvað gæti ég gert?
Eða hvað gæti hún gert? Svo virð-
ist sem við 'séum báðar fangar þín
ir og þar sem ég hélt að við vild-
um báðai eitt og hið sama — kom
ast út úr Kína eíns fljótt og mögu-
legt er . . .
— Þótt það hljómi einkennilega
þá treysti ég þér, sagði hann. —
En ég er ek'ki jafn viss um amah.
— Nú . . . En hún bjargaði lífi
mínu!
— Ef til vill . . .
— Og hún tilbað Ferskjublóm-
ið. Hugsaðu þér bara hvað hana
langaði ákaft til að snúa þangað
aftur og reyna að komast að því
hvað um Iafðina hennar hefði orð
ið. Ef henni hefðí ekki verið
andi, hefði verið 'hægur vandi fyr-
ir hana að svíkja mig í hendur
'hermannanna . . . i
— Gleymdu því, sem ég sagöi,
sagði Petrov og gekk að skáp við
vegginn, tók fram bolla og hálft
hveitibrauð, sem hann setti hjá
kornbuffinu. — Komdu og fáðu
þér bita, sagði hann. — Og síðan
skaltu leggja þig. Meðan þú ert að
borða, skal ég setja upp skerm
fyrir rúmið þitt.
19. KAFLI.
Fimm dögum síðar sagði Petr-
ov Blanche, að hann þyrfti að fara
burt í fjörutíu og átta klukkutíma'
í áríðandi erindngerðum.
— Marsden heldur áfram verki
sínu hér, bætti hann við. — Eins
og ég hef sagt þér, kom í ljós, að(
það var erfiðara en við héldum í|
upphaf'i. En þegar ég kem aftur
ætti hann að hafa lokið því að
mestu. Eg var neyddur til að tala
duglega yfir hausamótunum á hon
um og hann áttaði sig og þú þarft
ek'ki að óttast að hann sýni af sér
hið sama og um daginn.
— En . . . ef hermenn koma, \
meðan þú ert fjarverandi? spurði|
hún kvíðafull, — eða njósnarar
frá öryggislögreglunni?
— Þeir koma ekki, þú gelur
verið alveg örugg hér.
— Það hefurðu sagt áður, en
þér skjátlaðist, sagði Blanche.
— Ó, nei, sagði hann. Það kom
ekkert fyrir þig. Og mér heppn-
aðist að finna þig aftur heila á
húfi.
— En . . . Ferskjublóm? Blanche
skalf, þegar hún hugsaði til
þeirra örlaga, er kínverska konan
hlaut að hafa beðið. Oftast tókst
henni að ýta þeirri hugsun frá
sér, en hún skaut stöðugt upp
kollinum aftur, ef hún gætti sín
ekki vandlega. En það var sérstak
lega á nóttunni, ef hún átti bágt
•með svefn. Þá lifði hún upp aftur
þessa- martröð og sá fyrir sér það,
sem gerzt hafði í húsinu fagra.
Og þannig lá hún stundum í svita
baði, unz birti af degi.
— Fjörutíu og átta tímar er
engin eilífð, sagði Petrov. Eg
verð kominn aftur áður en þú
veizt af.
— Það getur virzt eilífð, þegar
maður er aleinn og hræddur.
sagði hún.
— En þú mátt ekki vera hrædd.
Ó, já, ég veit, að þú hefur orðið
að þola margt og mikið og mér
þykir það leitt. En þú mátt ekki t
hugsa of mikið um það. Eg skal
láta þig fá heilan haug af fatnaði
að gera við, þá hefurðu eitthvað
til að dreifa huganum. Og ég skal
láta einn af mönnum Changs
standa á verði og vera lífvörð
þinn, þá ertu rólegri. Héðan er
gott úsýni yfir ána og lögreglu-
bátur sæist löngu áður en hann
kæmist alla leið hingað. Það er
opið land til allra-átta, svo að ekki
er hægt að koma okkur að óvör-
um hér. Leyfðu mér nú að sjá þig
brosa, ég skal reyna að ná í ein-
hverjar bækur handa þéf, þegar
ég kem aftur.
— Eg vildi óska, að þú þyrftir
ekki að fa-ra. Orðin komu gegn
vilja hennar. Hún leit á hann og
það var ekki erfitt að lesa í aug-
um hennar, hvemig henni leið.
Hann harmaði að hann varð sí-
fellt að ógna henni og koma rudda
lega fram við hana, til að hún
hlýddi, en það var brýn nauðsyn.
Hann óskaði, að hann hefði getað
gert hana að trúnaðarmanni sín
um, en hann gat ekki gert það —
hennar vegna. Hann átti í nógu
basli með Marsden eins og nú
stóðu sakir og hann kærði sig ekki
um meira.
Maðurinn hafði fengið hálfgert
taugaáfall og það var ekki öruggt
að láta hann einan lengur en
fjörutíu og átta klukkutíma í
senn. En Chang myndi vera hér
og gæta þess, að ekkert bæri út
af. Hann gat treyst Chang af þeirri
einföldu ástæðu, að maðurinn elsk
aði þetta hættulega starf þeirra.
— Eg get ekki tekið þig með,
sagði hann glaðlega við Blanche.
— Vegna þess, að ég ætla að hitta
að máli mann, sem ég vona að þú
þurfir aldrei augum að líta.
— Áttu við . . að þú sért í
hættu? spurði hún.
— Alls ekki, skrökvaði hann.
Hann myndi ekki vera í hættu,
ef honum tækist að vera kaldur
og ákveðinn og kæmi fram við
Mwa Chau eins og hann hafði
komið fram við rnarga aðra hátt-
setta embættismenn bæði i Rúss
iandi og Kína. Hann rétti út hönd
ina og dró Blanche að sér. — Nú
skaltu ekki bera kvíðboga fyrir
neinu, skilurðu það, sagði hann
og kitlaði hana blíðlega og strauk
henni um kinn.
— Eg skal reyna að vera ekkt
hrædd.
— Dugleg stúlka. Og þegar ég
kem aftur, vona ég, að ég þurfi
ekki að hafa þig sem eins konar
fanga öllu lengur. Við verðum
kannski að leggja okkur í all-
mikla hættu, en við verðurn að
minnsta kosti saman þá.
— Og þá skiptir ekkert annað
máli, sagði Blanche. — Er það
ekki skrýtið, að þótt þú hafir kom
ið ruddalega fram við mig og
kennir mér um vitleysukastið,
sem greip John, þá finnst mér
ég alltaf vera örugg, þegar þú ert
hjá mér. Já, ég held, að ég hefði'
getað hugsað mér að þola sömu
örlög og Ferskjublóm, ef þú hefð-
ir aðeins verið hjá mér .
Þetta var raunar til háborinnar
skammar, hugsaði hann. Þetta
barn elskaði hann, ekki var hjá
því komizt að viðurkenna það, en
það vxr erfið aðstaða fyrir þau
bæði. Jafnvel þótt hann hefði
sjálfur verið fús. að taka hana sér
fyrir eiginkonu í raun og veru,
var engin von til að sú saga fengi
góðan endi . . . Hann varð að ljúka
14
T f MIN N , iaugardaginn 20. apríl 1963 —