Tíminn - 25.07.1963, Blaðsíða 14

QVJRPRB: ,i|.PJTPj*íW-

með þeim. Þeim var síðan skyndi-
lega hætt, áður en dagurinn var
á enda runninn. Seint kvöldið áð-
ur höfðu þær fréttir borizt frá
Austurríki, er komu foringjanum
í eitt af hans allra mestu vonzku-
köstum. Þeirra Görings marskálks
og von Brauchitsch hershöfðingja
var meiri. þörf annars staðar.
Samemingin:
Hernám Austurríkis
í Lok árs 1937 fluttust aðalstöðv
ar mínar frá Berlín til Vínar,
vegna þess að um þetta leyti skipti
ég um og hætti að starfa fyrir
blað, en fór í þess stað að vinna
fyrir útvarp. Vínarborg hafði ég
kynnzt fyrr á árum sem ungur
fréttaritari. Enda þótt ég ætti eft
ir að eyða miklum hluta tíma
míns þessi næstu alvarlegu þrjú
ár í Þýzkalandi, þá veitti hið nýja
starf mér meiri yfirsýn yfir Þriðja
ríkið, því aö það var í því fólgið
að fylgjast með því, sem fram fór
í ailri Evrópu, og starfið varð til
þess, að ég fór til þeirra nágranna
ríkja, sem einmitt áttu eftir að
verða fórnarlömb ásóknar HitLers,
rétt áður og á meðan á henni stóð.
Eg ferðaðist fram og aftur í þá
daga milli Þýzkalands og landsins,
sem var ástæðan fyrir ofsareiði
Hitlers, og á þennan hátt kynnt-
ist ég af eigin reynslu þeim hlut-
um, sem nú verður lýst og síðan
leiddu óumbreytanlega til blóðug
ustu styrjaldar, sem maðurinn hef
ur nokkru sinni orðið að þol'a.
Þótt við fylgdumst með því, sem
fram fþr, frþ fyfstp þeþþí er
undravert, hyersu Ijtið við yjssum
um það, hvernig það bqr að. Sam-
særip og ráðabruggið, landráðjn,
örlagaríkar ákvarðanir Pg angna-
biik, þegar pngin ákvprðun varð
tekin, og hinir áhrifamiklu fund-
ir helztu þátttakendanna í að móta
stefnu atburðanna, fóru fram með
mikilli leynd undir yfirborðinu og
voru huldir sjónum hnýsinna er-
lendra diplómata, blaðamanna og
njósnara og því voru þessir hlut-
ir árum saman á engra ■ vitorði
annarra en þeirra, sem þátt tóku
í þeim,
Við höfum orðið að bíða eftir
ruglingslégum leyniskjöLum og
framburði þeirra aðalleikara í
sjónleiknum, sem enn eru á lífi,
en flestir þeirra voru ekki frjáls-
ir, er þetta gerðist til þess að
segja sögu sína — margir lentu í
fangabúðum nazista. Það, sem hér
fer á eftir, er því að miklu leyti
byggt á miklu magni sannana,
sem safnað hefur verið saman frá
1945. En það hefur ef til vill ver-
ið til mikillar hjálpar fyrir þann,
sem skrifar sögu sem þessa, að
hafa sjálfur verið viðstaddur al-
varlegustu augnablikin og tíma-
mótin í sögunni. Þannig var það,
að ég var í Vín hina eftirminni-
legu nþtt 11.—12. marz 1938, þeg-
ar Austurríki hætti að vera til.
57
Pusey hlð. „Hún segir: Fjand-
inn eigi þig, helvítis Kanadrjólinn
þinn og sneri sér við og kalLaði á
lögregluþjóninn. Hann kom hlaup
andi, bar hendina upp að hjálm-
inum og segir: „Svona, svona, hvað
er hér á ferðum?“ og ég tók upp
passann minn og ferðatékkheftið
og sýndi honum og segi við hann,
dálítið móðgaður: „Herra lögreglu
þjónp. Eg er bandarískur. ríkisbórg
ari. Eg var hér í sakleysi mínu á
kvöldgöngu og svo réðist þessi
stúlka að mér og spurði mig, hvort
ég vildi eyða með henni nóttinni
íyrir fimm pund. Eg sagði nei
takk, því að ég er giftur maður
og hef ekki áhuga á slíkum við-
skiptum og þá fór hún að æpa og
formæla mér. Mér' finnst það satt
að segja einum of mikið að geta
ekki fengið að taka sér kvöld-
göngu hér í Imndon án þess að
eiga svona lagað á hættu‘“, Pusey
deplaði öðru auganu framan í
Beecher. ,JVIaður lætur nú ekki
vaða ofan í sig, ha? Þá sneri lög-
regluþjónninn sér að stúlkunni.
„Þú ættir að vita betur en þetta,
Sally“, og svo fór hún að gráta
og hrína. Hún sagði honum, að ég
hefði ert hana til reiði og að
henni þætt'i þetta afskaplega leið-
inlegt o. s. frv. En hann hristi
höfuðið og sagði við hana: „Þú
hefur orðið þér úti u^p. ókeypis
næturstað, Sally“, og þá byrjaði
hún að kvarta og kveina um litlu
systur sína, sem enginn mundi líta
eftir og grátbændi okkur báða um
að leyfa sér að fara“. Frásögnin
virtist hafa róandi áhrif á Pursey,
— hann sat rólegur og ánægður
undir stýrinu með ánægjulegt bros
í öðru muftnviki. „Já, l)að kom
annað hljóð í strokkinn, þegar ég
skellti á hana þumalskrúfunum“,
sagði hann og klúkti í honum.
„Þá getur maður loks séð, við
í meira en mánuð hafði þessi
fagra höfuðborg við Dóná verið
ofurseld óttanum, en íbúar hennar
voru rr.%ii*- hrífandj, glaðlyndari
og meiri hæfileikum búnir til þess
að njóta lífsips eins og það var,
heldur en nokkurt það fólk, sem
ég hef þekkt. Austurríski kanslar-
i.nn, dr. Kurt von Schuschnigg átti
síðar eftir að minnast þessa tíma
frá 12. febrúar til' 11. marz sem
„fjögurra vikna skelfingar“. Allt
frá 11. júlí 1936, er Schuschnigg
hafði í leynilegri viðbút við austur
rísk-þýzka samninginn veitt naz-
istum í Austurríki víðtækar íviln
anir, hafði Franz von Papen, sér-
legur sendiherra Hitlers í Vín,
haldið áfram að vinna ötullega að
því að grafa undan sjálfstæði Aust
urríkis og stuðla að sameiningu
þess við Þýzkaland. í langri
skýrsl'u, sem hann sendi foringj-
anum í árslok 1936, hafði hann
skýrt frá þeim árangri, sem hann
hafði náð og ári síðar gerði hann
hið sama, og lagði að þessu sinni
ríka áherzlu á, að „einungis með
því að beita samþandskanslarann
(Schuschnigg) svo mikilli þving-
un, sem mögulegt vieri, mátti ná
frekari árangri“. Það átti brátt eft
ir að taka ráðleggingu hans, sem
varla var nauðsynleg, meira bók-
staflega en hann hefði sjálfan get-
að dreymt um
Allt árið 1937 höfðu austurrísku
nazistarnir aukið ógnarstarfsemi
sína, fjárhagslega studdir og hvatt
ir af rnönnunum í BeHín. Svo til
4ag)gga urðu sp.engingar e.nhvers
staðar í landinu, og í i'jallahéruð-
unum veiktu fjölmennar og oft
' of'beldisfullar mótmælaaðgerðir
, nazista aðstöðu stjórnarinnar. Upp
■ komst um áætlun nazistanna um
að stytta Schuschnigg aldur eins
og þeir höfðu gert við fyrirrenn-
ara hans. Að lokum gprði auslur-
ríska lögreglan húsrannsókn í
bækistöðvum hinnar svokölluðu
Sjömanna nefndar í Vínarborg 25.
janúar 1938. Þessi nefnd hafði
sett sér það takmark að koma á
friði milli nazista og austurrísku
stjórnarinnar, en í reyndinni var
um að ræða aðalskrifstofu hinnar
ólöglegu neðanjarðarhreyfingar
nazista sjálfra. Þar fann lögreglan
skjöl undirrituð af Rudolf Hess,
aðstoðarmanni foringjans, og af
þessu mátti greinilpga sjá, að aust
urrísku nazistarnir áttu að setja
á svið byltingu vorið 1938, og þeg
ar Schuschnigg reyndi að bæla
hana niður, myndi þýzki herinn
fara inn í Austurríki til þess að
koma í veg fyrir „að þýzku blóði
yrði úthellt af Þjóðverjum“. Sam-
kvæmt því, sem Papen segir, var
í einu skjalinu talað um að myrða
'hann sjálfan eða hermálafulltrú-
ann Muff hershöfðingja, og áttu
nazistar á staðnum að framkvæma
það til þess að koma með afsökun
fyri-r hinni þýzku íhlutun.
Ef hinn háttvísi Papen var síð-
ur en svo kátur yfir að heyra, að
í annað sinn hefði hann verið
súmplaður til þess að verða drep-
inn af ofstopamönnum nazista
samkvæmt skipun forlngjans í
Berlín, þá var hann einnjg óróleg-
ur vegna símahringingar, sem
hann fékk í þýzka sendiráðinu í
Vín að kveldi hins 4. febrúar. Rík
isritarinn, Hans Lammers, var í
símanum og talaði frá kanslara-
höll'inni í Berlín. Hann skýrði hon
147
i um frá því, að hinu sérstaka starfi
hans Austurríki væri lokið. Hann
j heí'ði verið rekinn um leið og
þeir Neurath, Fritsch og nokkrir
| að'rir. x
! „Ég var næstum orðlaus af
undrun“, sagði Papen síðar. Hann
jafnaði sig þó nægilega til þess
að gera sér grein fyrir því, að
Hitler hafði auðsjáanlega ákveðið
að grípa til alvarlegri aðgerða í
Austurríki, nú þegar hann hafði
losað sig við Neurath, Fritsch og
BLomberg. Reyndar jafnaði Papen
sig nægilega til þess að ákveða að
gera „dálítið óvenjulegt af diplo-
mata að vera“, eins og hann sagði.
Hann ákvað að koma afritum af
öllum sínum bréfaskriftuni við
Hitler „á öruggan stað“, og sá
staður var Sviss, „Ilinar ærumeið
andi herferðir Þriðja ríkisins voru
mér alltof vel kunnar“, sagði
hann. Eins og þegar hefur komið
fram, höfðu þær nær því kostað
hann lífið í júní 1934.
Brottrekstur Papens var einnig
aðvörun til Schuschniggs. Hann
hafði ekki treyst hi.num þýða, fyrr-
verandi riddaraliðsforingja full-
komlega, en hann var fljótur að
sjá, að Hitler hlaut að hafa eitt-
hvað enn verra í huga en refsa
honum með þessum brögðótta
sendiherra, sem að minnsta kosti
var sannur kaþól'ikki eins og hann
sjálfur, og mesta prúðmenni. Síð-
ustu mánuðina hafði stefna Evr-
ópulandanna ekki verið Austurrrki
í vil. Mussolini hafði nálgast Hitl
er meira en áður eftir að Róm-
Berlín-öxullinn var myndaður og
var ekki jafn mikið kappsmál að
viðhalda sjálfstæði þessa litla
lands og honum hafði verið á þeim
tíma, er morðið á Dollfuss var
framið, þegar hann hafði látið fjór
ar herdeildir fara í skyndi til
Brennerskarðsins til þess að
hræða foringjann. Hvorki Bret-
hvers konar menn maður á. Þegar
þeir komast í klípu“.
„Já, það er satt“, sagði Beecher.
„Þegar þeir eru áhyggjufullir og
hræddir. Þá er rétt að herða syo-
lítið að þeim.“
„Einmitt. Hún var nógu örugg
með sjálfa sig, á meðan hún tal-
aði við mig. En þessi lögreglu-
þjónn fékk hana til að Lúffa. Það
geturðu reitt þig á“.
„Hvað gerði hann?“
„Hann sendi eftir lögreglubíl og
þeir óku stelpuræksninu beint í
svartholið. Hún átti það skilið.
Menn, sem koma hreinskilnislega
fram við mig, hafa ekkert að ótt
ast. En mér líkar illa, þegar ég er
blekktur, eða gert grín að mér“.
Pusey brosti og horfði fram á veg
inn. „Konan þarna aftur í. Hún
er eiginkona þín, er það ekki?“
„Jú“.
„Er hún þýzk?“
„Nei, austurrísk".
„Nú, já“. Pusey brosti sjálfum-
glaður. „Það er nú næstum það
sama. í gærkveldi fannst mér hún
hálf niðurdregin. Næstum eins og
hún hefði ahyggjur af einhverju
eða væri jafnyel hrædd. En það
er kannske bara vegna þess, að
hún er svo langt í burtu frá heim-
Hi sínu. Þegar þessar stúlkur eru
giftar Bandarikjamönnum, er varla
ástæða fyrir þær að óttast, eða
hvað?“
„Því skil ég ekki í“.
„Eg á við, að það sé skynsam-
leg'a gert af þeim. Hvar voruð þér
annars i gærkveldi?“
„Eg fór í rúmið tiltölulega
snemma“.
„Skilið þér, það er talsvert skrýt
ið að sjá Bandaríkjamann með
svona stúlku. Það, sem ég á við,
er að maður býst við að sjá ame-
ríska eiginkonu við hlið amerísks
eiginmanns ásamt nokkrum lagleg
FÖRUNA UTAR ÓTTANS
rununH UIMIm VI IHIIJ W. P. Mc Givern
um, velklæddum börnum og fjöld-
anum öllum af fariangurstöskum.
Þannig er það eiginlega alltaf.
Skiljið þér mig?“
„Já, já“.
„Eg held, að þessar evrópsku
stúlkur hafi ekki sömu viðhorf til
lífsins og amerísku stúlkurnar okk
ar. Mér finnst þær að sumu leyti
hafa heilbrigðara lífsviðhorf. Eg
á við, að þær geta verið til í ýmis-
legt, ef maðurinn þeirra, — eða
hver það nú er, sem passar upp
á þær — gefur þeim grænt ljós“.
Beecher lét sem hann skildi
ekki, hvað hann var að fara. Hvert
andartak færði þau nær Tangier
og hann vonaði að komast þangað,
án þess að auka grunsemdir Pus-
eys um of. „Já, þær geta verið
fjörugar“.
„Já, það er einmitt það, sem ég
meina“, sagði Pusey og glotti.
„Þær eru til í allt“. Hann gaf
Beecher hornauga. „Það eru nokk-
ur anzi þægileg hótel meðfram
veginum til Tangier. Eg tók eftir
því í gær“.
„Já“, sagði Beecher rólegur. Á
báðar hendur var landslagið þurrt
og flatt með dreifðum vínekrum
og appelsínulundum. Röð hárra
pílviðartrjáa kastaði skuggum sín-
um á veginn,- Umferðin smájókst
eftir því sem þeir nálguðust Tang-
ier. Fólkinu á vegbrúninni fjölg-
aði, flest með þunga hrís eða hálm
bagga á baki. Á ökrunum beittu
karlarnir handafli við þresking-
una. Berbakonurnar báru barða-
stóra hatta, sem líktust helzt vagn
hjólum og klæddust hvítum eða
rauðröndóttum skyrtum.
Það lá við, að Beecher vor-
kenndi Pusey. Hann var orðinn
varkárari og svikin og blekking-
arnar höfðu kennt honum ýmis-
legt. Hann þekkti betur mennina
en hann gerði áður. Sálarkvöl
Puseys var honum sem opin bók.
Eins og hann virti hana fyrir sér
í smásjá. Og nú fannst honum
tlmi til kominn að hrófla svolítið
við þessu skitna sálarhrói.
Hann hagræddi sér í sætinu og
kveikti sér í sígarettu. „Þér sögð
ust vera frá Blue Island, Illinois,
var það ekki?“
Puséy leit spyrjandi á hann.
„Þekkið þér til þar?“
„Eg kem oft til Chicago. Eg er
í flughernum og það er dálítið um
birgðaflutninga þangað“.
„í flughernum?“ Pusey brosti
veikt. „Það hefði mér aldrei get-
að dottið í hug“.
„Ekki það?“
Þeir héldu áfram um stund þegj
andi, en Beecher tók eftir að beina
berir hnúar Puseys á stýrinu hvítn
uðu. „Eruð þér hér í einhverjum
leynilegum erindagerðum?“ spurði
Pusey að lokum.
„Nei, ég er í birgðadeildinni“.
„Nú, en hvað eruð þér að gera
hér í Marokkó?"
„Við erum að leggja niður her-
stöðvarnar. Nousseur, Sidi Slim-
ane og öllu, sem þeim fylgir. Allt
á að flytja burt. Fleygja billjón
doLlurum i sjóinn. Þér skiljið auð-
vitað, hvað það þýðir?“
„Ja, ég hef nú ekki fylgzt svo
nákvæmlega með á því sviði“.
„Ekki það“. Beecher leit hvasst
og hálffyrirlitlega á hann. „Drott-
inn minn dýri, ég get aldrei botn-
að í ykkur borgurunum“. Hann
vissi, að þarna hafði hann hitt á
snöggan blett. Pusey var einn
þeirra, sem skreið fyrir orðum og
einkennisbúningum. Vafalaust var
hann meðlimur í fimleikafélagi
l'ögreglunnar og líklega átt hann í
veskinu skírteini, sem sýndi, að
hann væri heiðursmeðiimur í vara
liði lögregiunnar: heftiplástur á
gapandi sár minnimáttarkenndar-
ihnar. „Er yður ljóst, hvað slíkur
brottflutningur hefur í för með
sér?“ hélt Beecher áfram með
sama stranga, hörkulega málrómn
um. „Skiljið þér ekki, að við miss-
um eina fremstu varnarlínu okkar
gegn Rússunum? Þið borgararnir
kvartið yfir sköttunum, en hafið
þér hugsað út í að þotuflugmenn-
irnir okkar þurfa að fljúga mörg
þúsund kílómetra lengra vegna
þessara lokunar á flugvöllunum
hérna?“
„Eg ætti víst að fylgjast betur
með að þessu leyti“, sagði Pusey.
Hann var orðinn blóðrjóður í kinn
um.
„Það gæti víst ekki skaðað",
sagði Beecher. „Hvað sögðust þér
verzla með?“
„Eg vinn við bílaverzlun a Blue
Island“.
„Það var skrýtið“.
„Hvað eigið þér við? Af hverju
var það skrýtið?"
14
T f M I N N, fimmtudagurinn 25. júlí 1963. —
/