Tíminn - 22.09.1963, Qupperneq 9

ungmennafélganna einkum
fólgin á þessum árum?
— Það voru ákaflega mikið
stundaðar íþróttir, glímur,
knattspyrna og alls konar ú 'i-
leikir. Þá var til dæmis hér á
Völl'unum — þag er gaman
að segja frá því — byggð úti-
sundlaug. Þar voru ungmenna-
félagar á ferðinni. í það fóru
2 sunnudagsnætur og var unn-
ið fram undir hádegi báða
sunnudagana.
— Kauplaust?
— Jahá. Datt engum manni í
hug — hvarflaði ekki að nokkr
um manni, að kaup yrði tekið
fyrir það.
Þessi sundlaug var byggð
innan við Ketilsstaði í svokall-
aðri Símonarlág. Símonarlágin
á sína sögu, sem við förum ekki
út í hér. Þarna kenndi okkur
sund- Sveinn Pálsson frá Arn-
kelsgerði, sonur séra Páls í
Þingmúl'a, fóstursonur þeirra
Arnkelsgerðishjóna. Og það
gerði hann án endurgjalds, eins
og ríkjandi var í ungmennafé-
lagshreyfingunni í þá daga.
— Þið stunduðuð íþróttir og
hélduð fundi?
— Já og samkomur. Það
voru tekin ýmis mál til um-
ræðu. Mikið var rætt um skóg-
ræktarmálið. Þá var komin upp
sú alda, skal ég segja þér, að
hægt væri að klæða landið
skógi, eins og það hafði verið
— já, svo var sjálfst'æðismálið,
auðvitað var mikið um það
rætt — það var hjartansmálið.
— Hvað varst þún lengi virk
ur ungmennafélagi Sigurbjörn?
— Ja, ég var það frá því að
ég var innan við fermingu —
og til þessa dags.
— Það er kannski þess vegna
sem þú eldist svona lítið í anda?
— Jú, það gæti verið.
— Og einn góðan veðurdag
stofnaðir þú til bús, eins og
títt er um unga menn?
— Já, 1918 kvæntist ég Gunn
þóru Guttormsdóttur. Hún er
dóttip Guttorms Pálssonar, sem
bjó á Ketilsstöðum á Völlum.
Við byrjuðum búskap okkar á
Ormsstöðum í Skógum, sem nú
er eyðibýli utan við Hallorms-
st'að. Þar bjuggum við í tvö ár.
Búskapur var það náttúrlega
ekki nema að nokru leyti, því
ég var starfsmaður hjá Skóg-
ræktinni. Ég mátti hafa kú,
fékk handa henni 30 hesta af
töðu, og auk þess hafðkég hálf-
an mánuð frían um sláttinn
og þar að auki engjar eins og
ég gat nytjað þennan hálfa
mánuð, svo og í öðrum frí-
stundum. Auk kýrinnar hafði
ég nokkur sauðfé, en því varð
ég að koma fyrir í hirðingu á
Skjögrastöðum, sem var næsti
bær innan Vvið skógargirðing-
una, því sauðfé mátti ekki hafa
innan girðingarinnar nema þá í
húsum.
— Og þarna varstu í tvö ár?
— Já, og vann hjá Guttormi
Pálssyni, skógarverði. Að sumr
inu til í gróðrarstöðinni, en að
vetrinum við skógarhögg. Og ég
gl'eymi aldrei hve gott var að
vinna hjá Guttormi Pálssyni,
og það segi ég a?> öllum öðrum
húsbændum mínum ólöstuðum.
Samt var það svo, að mér
fannst verkahringur minn
þarna of þröngur og langaði til
þess að fá mér jörð. Þær lágu
nú ekki á lausu á þessum ár-
um. Það varð úr, að ég tók td
ábúðar Höfðasel á Völlum, sem
nú er í eyði, eins og reyndar
fleiri jarðir á Héraði, enda var
nú Selið aldrei neitt höfuðból.
Túnið var ekki mikið. Ég fékk
víst 18 hesta af því. Jæja, ef ég
á að hal'da áfram að rekja fyrir
þig söguna, þá urðu næstu kafla
skiptin við það, að ég fluttist
hingað að Gilsárteigi árið 1921.
Hér voru raunverulega 4 bú-
endur fyrsta árið, það er að
segja við Þorsteinn ísaksson,
sem hér bjó áður, en síðar flutti
til Seyðisfjarðar og ér látinn
þar fyrir nokkuð mörgum ár-
um. Við Þorsteinn fsaksson
höfðum sinn helming jarðar-
innar hvor, en svo voru tveir
húsmennskumenn, sinn hjá
hvorum, Þorsteinn Jónsson,
sem átti Gilsárteig og hafði
búið þar um 20 ára skeið, ásamt
mági sínum Þórarni Benedikts-
syni, alþjngismanni og hrepps-
stjóra. Hinn húsmaðurinn var
Björn Ólafsson, sem lengi hafði
búið á Ormsstöðum, næsta bæ
við Gilsárteig, en síðar fluttist
til Seyðisfjarðar og dó þar há-
aldraður fyrir 2 árum. En
það rýmkaðist fljótt, fyrst fór
Þorsteinn ísaksson, þá Þor-
steinn Jónsson og loks Björn,
allir á Seyðisfjörð, og þá var ég
eini ábúandinn hér, þar til Snæ
þór sonur minn hóf hér bú-
skap fyrir eitthvað 17 árum.
— Hér hefurðu sem sagt
setið í 42 ár?
— Já, og nú er Ari sonur
minn tekinn við hinum hluta
jarðarinnar, og ég er orðinn
eins og auka tígulkóngur í spil-
inu og uni því vel.
Mundu stofna kaupfélöig hálfs-
mánaðariega, þótt þau færu
atltaf á hawsinn.
— Þú hefur löngum verið
kenndur við pólitík, Sigur-
björn, hvað varð eiginlega til
þess að þú fórst að hafa afskipti
af henni?
— Jahá, pólitíkin? Ja, ungir
menn í mínu nánasta umhverfi
lásu alUr Skinfaxa, hann var
hugsjónarit. Nú, svo kynntist
ég Jónasi Jónssyni frá Hriflu,
þegar Tíminn var að hefja
göngu sína og hin raunverulega
mótun Framsóknarflokksins
var í uppsiglingu.
— Og þar var unga fólkið
með í leiknum?
— Já, einkum voru það yngri
menn.
— Sem hugðust með því
gera hugsjónir sínar að veru-
leika?
— Já, óhætt er að segja það.
— Laga heiminn að vonum
sínum og vilja?
— Já, og við litum svo á að
samvinnuskipulagið væri ein-
mitt rétta leiðin til þess.
— Og var ekki þessi fyrsta
barátta hörð?
— Nokkuð svo.
— Og við hverja var fyrst
og fremst að berjast?
— Það var nú náttúrlega
kaupmannavaldið. Svo var það
verulegt áfall fyrir hugsjónir
samvinnumanna hér á Austur-
landi hvernig fór með Pöntun-
arfélag Fljótsdalshéraðs, þegar
það varð gjaldþrota, sem mun
hafa verið árið 1907.
— Það hefur veikt trú manna
á rnöguleika samvinnunnar?
— Já, nokkuð margir urðu
þá vantrúaðir, og í fyrstunni
var nokkuð þungt fyrir fæti
varðandi samvinnumálin hér
um slóí'ir Einmitt af þessum
fyrrnefndu orsökum. Þó rofaði
fljótt tii fyrir forgöngu fram-
sýnoa manna, með Jón Bergs-
son á Egilsstöðum í fararbroddi
og vissulega væri það mjög
freistandi, og gæti orðið yngri
kynslóðinni mjög lærdómsríkt
að rekja þá baráttu nánar, en
tií þess er hér hvorki tími né
rúm Þó get ég ekki stillt mig
um að láta geta hér viðtals,
sem ég heyrði um þessar mund
ir milli tveggja bænda af Upp-
Héraði.
Það var þannig, að þegar
Kaupfélag Héraðsbúa var stofn
að á rústum gamla Pöntunar-
félagsins gengu allir Fljótsdæl-
ingar i það, að einum bónda
undanskLldum. Þá sagði gam-
all og greindur bóndi, að það
væri harn viss um að Fljóts-
dælmgar mundu stofna kaup-
út úr þessu beztu kunningjar.
En það var sem sagt svona, að
þegar Árni Pálsson bauð sig
fyrst fram I Suður-Múlasýslu
var haldinn fjölmennur fundur
á Egilsstöðum, sem siður var
I þá daga og er enn. Þennan
fund sóttu menn hér af öllu
Héraði og jafnvel einhverjir
ur Fjöiðum. Margir töluðu. en
Árni Pálsson náttúrlega þekkti
hvorki baus né hala á nokkr-
um manni. og spurði alltaf
þá, sem næstir honum sátu:
„Hvað heitir hann nú þessi?“
En Ámi heyrði ekki rétt vel
og þegar ég talaði fór fram
hjá hor.um nafnið, en „Snjólfs
félag hálfsmánaðarlega, þótt
það íæri alltaf á hausinn.
. . . „Snjólfsson hér í hverri
sveit . . .“
— Og í þessari baráttu lent
ir þú brátt í fremstu víglínu?
— Nei, ég hef nú reyndar
aldrei verið þar, var að vísu
formaður Framsóknarfélags
Suður-Múlasýslu í eitthvað 24
ár og má ef til vill segja að
á þeim tíma hafi starfið full-
mótazt.
— Ósjaldan muntu nú
hafa staðið upp til sóknar eða
varnar tyrir Framsóknarflokk-
inn á málþmgum?
— Jú, stundum var það.
— Er ekki margs að minn-
ast frá slíkum stundum?
— Jú, blessaður, en við slepp
i:m nú að rekja það.
— Einhvern tíman lét nú
Árni heitinn Pálsson frá sér
fara setningu um þig.
— Já, það er kannski rétt
að ég segi þér frá því, svona
tn gamans. Annars er bezt að
gela þess að við Árni urðum
SEM VERÐUR SJÖTUGUR I DAG
sou“, sem var dálítið fátitt, það
heyrði hann. Svo var næsti
fundur baldinn að Amhóls-
stöðum í Skriðdal. Þar endur-
tók sig nú náttúrlega margt af
þvi sem hafði komið fram á
Egilsstaðafundinum og þar kom
fram maður, sem talaði eitt-
hvað í svipuðum dúr. og ég
hafði gert áður.
„Hvað hettir hann nú þessi?
spurði Árni.
Honum var sagt að hann héti
„Rrólfur“. En Hrólfur og Snjólf
ur hljóma nú dálíttð svipað,
og þá sagði Árni þessa setn-
ingu, sem hefur náð að lifa
allvíða: „Ja, hvur andskot-
inn, hafið þið Snjólfsson hér í
hverri sveit“.
— Honum hefur ekki litizt
léttilega á það,
— Honum leizt víst ekki á
það, þess' ,,Snjólfsson“ fylgdi
honum i hverja sveit.
Höfum lifað byltingu
— Þegar þú lítur nú yfir far-
inn veg, Sigurbjörn, finnst þér
þá sem hugsjónir ykkar gömlu
ungmennafélaganna og Fram-
sóknarmannanna hafi náð að
dafna?
— Já, að vissu layti, en þó
ekki á sama hátt og við hugs-
uðum okkur. Mér finnst bera
of mikið á því, og meira en ég
hefði ósKað og vonað, að' menn
gari mciri kröfur til samfélags-
ins — lieildarinnar, heldur en
til sjálfs sín. En ég býst þó við
að þetta sé aðeins eins og hver
anr.ar barnasjúkdómur, sem
elóist af. Þess ber að gæta,
að á þessu tímabili, sem við
þessir sjötíu menn höfum lifað
hafa orðið meiri breytingar —
sem þó kannski mætti frekar
likja við byltingu — heldur en
á öllu t.'mabilinu frá landnáms-
tíð til síðustu aldamóta.
— Ertu svartsýnn á fram-
tíðina?
— Nei, langt í frá!
— Ekki þeirrar skoðunar að
æskan sé að fara méð allt til
skrattans?
— Það er áreiðanlegur hlutur
að sú æska, sem nú er að alaat
upp og er að taka við af eldri
kynslóðinni er margfalt betur
undir Ufið' búin á allan hátt,
en við vorum.
— Það er mikið talað um
Þjórsárdalssýnishornið, að svo-
leiðis séu nú þeir, sem erfa eigi
landið?
— Já, já, en svo lengi sem
menn muna, hefur yngri kyn-
slóðin alla tíð verið að villast
af vegi í augum þeirrar eldri.
„Heimur versnandi fer“ hefur
löngum verið kveð'ið. Ef eldri
kynslóðin hefði jafnan haft
rétt að mæla væri allt löngu
sokkið niður í svörtustu ómenn-
ingu. Hitt er svo annað mál,
að á svona byltingartímum eins
og hér bafa gengið yfir þá hlýt-
uv alltaf sitt hvað að skolast
burtu í bili af dyggðum for-
feðranna, en það vinnst upp
margíaldlega með þeim breyt
ingum, sem til bóta eru.
í raumnni held ég að í da'g
sé ekki ósvipað farið fyrir ís-
lenzku þjóðinni í hedd og fyrir
manni, sem hefur soltið, jafn-
vel alla sína ævi. Svo kemst
hann skyndilega í mat. Hann
kann sér ekki hóf, ofétur sig,
en jafnar sig svo, og þekkir
þá sut magamál.
„Vildi ég gæti sagt eins og
skáidið“.
— Og svo undir lokin.
Ja. t lokin vildi ég helzt
segja þet'ta: Eg er búinn að
vera héma á jörðinni í 42 ár.
Á beim tíma hefur náttúr-
lega orðið mikil breyting hér
á öllu. Gamall vinur minn og
sambýlismaður, sem nú er lát-
inn kom hér fyrir nokkrum ár-
um. Hann sagðist ekkert þekkja
hér lengur, þegar hann liti I
kringum sig, annað en Réttar-
klettinn hér í túninu, hann
væri enn þá óhreyfður.
Eg viðurkenni það og spurði
ha.nn hvort honum þætti það
míður. Hann sagð'i að það væri
nú síður Hann sagði að ég
hefði gert bað, sem sig hefði
alía tíð iangað til að gera. en
ekki getað gert.
En að endingu vildi ég segja
það, að mig hefði langað til að
geta sagt, eins og Guðmundur
Ingi skáld á Kirkjubóli:
„Guð heíur sent mig að græða
grundirnar hérna í kring.“
Og svo segir hann Sigurbjörn
að bezt sé að hafa hér ameh.
Það hæfi efninu.
Og við fáum okkur í nefið
tvisvar eða þrisvar.
Það er komið að kvöldfrétt-
urn og utan úr heimi berast
fregnir af háalátum austur í
Msiasíu. Þar trampa þeir skjald
armerki nágrannans undir löpp
unum við hátíðlega athöfn. Það
(Framhald á 12. síðu)

T f M I N N, sunnudaginn 22. september 1963. —