Alþýðublaðið - 19.03.1942, Blaðsíða 4

AU»YÐllBLAjDtD
Fimtatmiagiu 19. nan IMt
fUþijðtiblaðÍð
Útgefandi: Alþýðaflokkorinn
Ritstjóri: Stefán Pjetnrsson
Ritstjórn og afgreiðsla I Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Sambúðin við
setuliðin.
ÞAÐ verður ekki talið að ó-
fyrirsynju, að alþingi
iaefir tekið til alvarlegrar í-
hugunar og umræðu sambúð
okkar við hin erlendu setulið.
Þetta mál hefir nú verið rætt á
alþiúgi í þrjá daga fyrir lukt-
um dyrum, og þó að ékki verði
látið uppskátt það, sem gerist
á lokuðum fundum alþingis, þá
er víst, að þetta mál hefir ver-
ið rætt frá öllum hliðum og
allar líkur benda til, að ríkis-
stjómin muni ræða þessi
þessi vandamál við stjómir
setuliðanna.
Tveir íslendingar hafa nú
fallið fyrir byssukúlum setu-
liðsmanna. Báðir þessir at-
burðir eru hörmulegir. Margir
mánuðir eru nú liðnir síðan
fyrri maðurinn var skotinn til
bana, en íslendingum hefir
ekkert verið skýrt frá því, ,—
hvernig þvf lyktaði fyrir dóm-
istólum setuliðsins, sem í hlut
átti.
Atburðurinn s.l. laugardags-
kvöld sýnir ótrúlegan hrotta-
skap þess setuliðsmanns, sem í
hlut átti. Það má vera, en um
það er þó ekkert upplýst, að
um einhvern misskilning hafi
verið að ræða milli varðmann-
anna beggja og þeirra tveggja,
sem sátu í bifreiðinni. Það
getur verið, að varðmennirnir
báðir, eða annar þeirra, hafi
ætlazt til þess, að þeir félag-
arnir stöðvuðu bifreiðina; an
aðfarir hermannsins, sem
skaut beint af augum á bif-
reiðina, ofarlega, þar sem hann
hlýtur að hafa vitað, að mesi-
ar líkur myndu vera til þess
að slcotið hitti þá, sem voru. í
bifreiðinni, er gjörsamlega óaf-
sakanlegt. — Varðmaðurinn
hlaut að vita, að hann gat
stöðvað bifreiðina með því að
skjóta á hjól hennar, og að þar
með myndi hann hæglega geta
haft í fullu tré við þá, sem í
henni voru. En þetta gerði her-
maðurinn ekki. Hann skaut vís
vitandi á íslendingana með
þeim afleiðingum, - að annar
lét lífið.
Það er sjálfsagt að játa það,
að margir íslendingar koma ó-
gætilega fram gagnvart setu-
liðsmönnum. Þetta stafar eklri
sízt af því, að íslendingar
þekkja alls ekki þær reglur,
sem gilda meðal herja. Hér
hafa öldum saman ekki sézt
vopn og hér hefir aldrei ríkt
hermennskuandi. Þetta verða
stjórnir setuliðanna að skilja
og hegða sér samkvæmt því, ef
þær vilja ekki, að við íslend-
JÓN BLÖNDAL:
Skipting striðsgróðans
YMSIR eldri hagfræðingar
hafa haldið því fram, að
grundvallarlögmálið fyrir tekju-
skiptingunni í þjóðfélaginu væri
það, að menn fengju tekjur í
hlutfalli við þá vinnu og þann
sparnað, sem menn inntu af
hendi (eða nánustu ættingjar
þeirra). í raun og veru væri ekki
um fleiri þætti framleiðslunnar
að ræða en þessa tvo, vinnu og
sparnað. Má jafnvel segja, að á
tímabili væri þetta sú skoðtm,
sem mestu fylgi átti að fagna á
meðal hagfræðinganna.
Kagfræði nútímans hefir þó
horfið frá þessum kenningum,
enda þótt hún viðurkenni mik-
ilvægi þessara tveggja fram-
leiðsluþátta. Eigi hins vegar að
leggja þessa kenningu til grund-
vallár í nútímaþjóðfélagi, verða
undantekningarnar svo margar,
að lítið verður eftir af megin-
reglunni. Yfirleitt kemur mönn-
um saman um ,það, að þessar
kenningar hafi ekki verið
strangvísindalegar skýringar á
lögmálunum fyrir tekjuskipt-
ingunni í auðvaldsiþjóðfélaginu,
heldur tilraunir til þess að rétt-
læta hana, gefa henni siðferði-
legan grundvöll. Var ekki öllum
boðum réttlætisins framfylgt, ef
tekjunum var skipt í hlutfalli
við iþað erfiði, sem menn höfðu
á sig lagt, eða þá afneitun, sem
menn höfðu sýnt með því að
spara nokkum hluta iþeirra
tekna, sem þeir höfðu aflað með
vinnu sinni?
Enda þótt viðurkennt sé, að
tekjuskiptingin fari raunveru*
lega eftir öðrum lögmálvun, að
tekjur hinna einstöku þegna
þjóðfélagsins fari ekki eftir því,
hversu mikla vinnu þeir leggja
fram eða hversu mikla afneit-
un 'þeir sýna, þá er samt sem áð-
ur nokkur réttur siðferðilegur
kjarni í þessari kenningu, og
hann hefir sína þýðingu, þótt
hann sé ekki hagfræðilegt lög-
mál.
Tekju- og eigna-skipting, sem
brýtur mjög í bága við þetta
siðferðilega lögmál, er frá sjón-
armiði alls fjöldans ranglát og
óheppileg. Þetta er í raun og
veru eitt af grundvallaratriðun-
urú í hinni lýðræðislegu (demo-
kratisku) lífsskoðun nútímans.
Ef þessi siðferðislega regla er
ekki í gildi, þá er ekki fullnægt
þeim grundvallarreglum um
efnahagslegt jafurétti, sem er
ein af grundvallarkröfum lýð-
ræðisstefnu nútímans.
Athugum þetta svolítið betur.
Hver er mótsetning þess, að
tekjumar skiptist í hlutfalli við
vinnu og afneitun? Blún er sú,
þegar eignirnar safnast á hend-
ur fámennrar eignastéttar, sem (
fær megnið af tekjum sínum án
þess að vinna. Eignirnar eru á-
vísanir á afköstin af vinnu ann-
ara manna. Ef eignirnar hafa
myndazt á þann hátt, að menn
hafa frestað því að nota afrakst-
urinn af vinnu sinni, þá er ekki
brotið í bága við fyrrgreint siða-
lögmál. En myndun stóreigna
a. m. k. undir þeim skilyrðum,
sem við eigum við að búa, á
venjulega rætur sínar í allt öðr-
um aðstæðum, sem ég ætla ekki
að rekja hér; þær liggja öllum í
augum uppi.
En hvert það þjóðfélag, sem
vill lifa í samræmi við skoðan-
irnar um efnáhagslegt jafnrétti
þegnanna, hlýtur að vinna gegn
því að innan þess myndist fá-
menn stóreignastétt, sem eigi
kröfu á verulegum hluta þ jóðar-
teknanna um ókomna framtíð,
eigi kröfu á hendur hinum
eignalausu launastéttum, án
þess að þurfa að leggja fram
neina viimu sjálf, sem réttlætt
geti kröfur hennar á aðrar
stéttir.
n.
Ég geri ráð fyrir, að ýmsum
finnist iþessi almenni formáli
orðinn óþarflega langur og sjái
ekki í fljótu bragði hvað hann
við kemur skiptingu stríðsgróð-
ans. Skal ég því reyna að kom-
ast að efninu.
Síðan stríðið hófst hefir ís-
lenzka þjóðin borgað upp allar
lausaskuldir sínar erlendis og
nokkuð af fastaskuldum og auk
þess safnað gjaldeyrisforða er-
lendis, sem nemur hátt á annað
hundrað milljón króna. Sam-
tímis hafa að vísu sum fram-
leiðslutæki landsins gengið úr
sér, þar sem skortur hefir verið
á efnivörum til <þess að endur-
nýja þau.
Samt sem áður hefir heildar-
niðurstaðan orðið stórkostleg
eignaaukning íslenzku þjóðar-
innar — eða stríðsgróði, ef menn
vilja heldur það heiti. — Þessi
eignaaukning íslenzku þjóðar-
innar verður fyrst um sinn inni-
eign hjá stríðsþjóðunum, en ís-
lenzkir borgarar hafa fyrir
milligöngu bankanna fengið
eignarrétt yfir tilsvarandi upp-
hæðum í íslenzkum krónum.
Þessi óhemju mikli stríðs-
ingar fáum þá hugmynd, að
fullt sé af stigamönnum í setu-
liðunum. Hins vegar verður að
leggja áherzlu á það, að nauð-
synlegt er, að íslendingum séu
gerðar kunnar þær reglur, sem
fara á eftir í umferð nálægt
stöðvum setuliðarma. Það er
ekki hægt að ætlast til þeös, að
við getum hagað okkur sam-
kvæmt reglum, sem við þekkj-
um ekki.
Loks verðúr að minna ís-
lendinga á það, að það er lífs-
nauðsyn, að þeir sýni setuliðs-
mönnum ekki neina ókurteisi
eða ágengni. fslendingar hafa
að yfirgnæfandi meirihluta
samúð með þeim málstað, sem
þeir herir, sem hér eru, berj-
ast iyrir. Það ætti því að vera
þeim ljúft, að sýna eins mikla
nærgætni og frekast er unnt,
þótt eðlilegt sé, að þeir ætlist
til sömu nærgætni af hálfu
setuliðsins. Það er ótrúlegt að
ekki sé hægt að koma í veg
fyrir árekstra, eins og þá, sem
tíðkazt hafa undanfarið.
gróði hinnar íslenzku þjóðar —
hvað sem hann kann nú að verða
langær — er skapaður svo að
segja algerlega af ytri atvikum,
sem við höfum að engu leyti
getað við ráðið. Engin einstök
stétt eða einstaklingar geta með
réttu þakkað ftann dugnaði sín-
um eða fyrirhyggju nema að
mjög litlu leyti. Þó má segja, að
hann hafi því aðeins skapazt að
sjómannastéttin íslenzka hefir
verið reiðubúin til þess að leggja I
í hættu líf og limi, og aðrir ís-
lenzkir verkamenn verið fúsir
til þess að leggja á sig aukið erf-
iði með lengdum vinnutíma og
helgidagavinnu. Þessar stéttir
og aðrar, sem hafa lagt fram
krafta sína í auknum mæli til
þess að afla hinna auknu tekna
þjóðarinnar, eiga siðferðilega
kröfu á verulegum skerf stríðs-
gróðans, en aðrar ekki.
Stríðsgróðinn ætti því að
réttu að miklu leyti að tilheyra
hinni íslenzku þjóð sem heild og
stjórnendur landsins ákveða í
raun og veru með þeirri fjár-
málastefnu, sem þeir fylgja,
hvemig honum er skipt milli
hinna einstöku stétta þjóðfélags-
ins.
\
HI.
'Hvemig hefír nú til tekizt um
skiptingu stríðsgróðans? Þann-
íg, að fyrirsjáanlegt er, að hér í
landinu er að myndast fámenn
stóreignastétt, sem í íramtíðinni
getur krafið aðra borgara þjóð-
arinnar um verulegan hluta af
tekjum sínum í krafti eignarétt-
arins, án þess að þurfa sjáif að
leggja fram nokkra vinnu. Hér
fcefir myndazt meirí misskipt-
ing auðs og tekna heldur en
nokkru sinm eru dæmi til í sögu
landsins áður, með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum fyrír þjóðlíf
vort í framtíðinni. Við eigum
nú þegar hóp af milljónamær-
ingum.
Þessi skipting þjóðarteknanna
síðan stríðið hófst og stríðsgróð-
inn fór að flæða yfir landíð, er
í eins hróplegu ósamræmi við
þær siðferðilegu grundvallar-
reglur fyrir tekjuskíptingunni,
sem ég nefndi óður, eins og
hugsazt getur. Enda þott menn
kunni að greina allmjög á um
eftir hvaða reglum væri réttlát-
ast að skipta þjóðartekjunum,
þá mun torvelt að finna nokk-
urn mann, sem vill halda því
fram, að sú skipting, sem átt
hefir sér stað á þjóðartekjun-
um síðan stríðið hófst, uppfylli
lágmarkskröfur til réttlátrar
tekjuskiptingar.
Það, sem mestu hefir ráðið
um tekjuskiptinguna, hefir ver-
ið það, hvort menn höfðu £
stríðsbyrjun eignarhald á ein-
hverju framleiðslutæki eða ráku
atvinnurefestur í einhverri
mynd. Meginhluti stríðsgróðans,
sérstaklega þó til iþess að byrja
Frh. á 6. síðu.
TIL viðbótar þeim blaðaum-
mælum um úrslit bæjar-
stjórnarkosninganna í Reykja-
vík, sem birt voru í gær, skulu
eftirfarandi ummæli Timans til
færð. Hann skrifar:
„Alþýðuflokkurinn gerði and-
stððuna gegn gerðardómslögunum
að aðalmáli sínu í þessum kosning-
ur. Þess vegna dró hann ráðherra
sinn úr ríkisstjóminni og gerði
aðrar „hundakúnstir“ til þess að
vekja sem mestan hávaða og æs-
ingar í þessu máli."
Einhverjum myndi nú finn-
ast orðið „hundakúnstir“ eiga
betur við lausnarbeiðni Her-
manns Jónassonar og Eysteins
Jónssonar í haust, en við fráför
Stefáns Jóhanns Stefánssonar
núna eftir nýjárið. Því hið fyrr-
nefnda var ekkert annað en lodd
araleikur: Framsóknarráðherr-
arnir voru innan skamms aftur
komnir í stjómina, þó að þeir
að vísu gerðu það með þeim
frumlega hætti, að lýsa um leið
yfir ,,ábyrgðarleysi“ sínu á
stjórninni.' Hið síðarnefnda, frá-
för Stefáns Jóhanns Stefánsson
ar vegna gerðardómslaganna,
var hinsvegar full alvara, eins
og viðburðirnir hafa síðan sýnt.
Og enn skrifar Tíminn um úr-
slit bæjarstjómarkosninganna:
„Fylgisaukning kommúnista
stafár að einhverju leyti af því, að
Rússlandsstyrjöldin hefiir gert
ýmsa mildari í garð „félaga Stal-
ins“. Þessu fólki hefir fundizt, að
vegna þess, að Stalin er að berjast
við Hitler, þá sé hann að berjast
fyrir lýðræðið. Þetta er höfuðmis-
skilningur. Stalin er að berjast
fyrir sig og harðstjórnarfyrirkomu-
lag sitt og þótt rússneska þjóðin
fylgi honum frekar en Hitler, er
það ekki sökum neinnar sérstakr-
ar ánægju hennar með kommún-
ismann, en hún kýs frekar innlent
en útlent einraíði. — Það er víst,
að sigri Stalin Hitler, verður hann
sami fjandmaður lýðræðisins og
Hitler er nú. Þá hefjast engu minni
átök milli lýðræðisstefnunnar og
kommúnismans en nú eru milli
hennar og nazismans. Þess vegna
ætti enginn að rugla saman lýð-
ræði og kommúnisma, þótt atvikin
liafi hagað því svo, að formælend-
ur þessara stefna séu bandamenn »
bráð.
Annars er fylgisaukning komm -
únista aðallega afleiðing af þeirri
upplausn og rotnun, sem fylgir
slíku styrjaldar- og peningaróti og
hér er nú. Öfgarnar eiga jafnan
gott uppdráttar á slíkum tímum '"
Það er mikið rétt í þessum um
mælum Tímans. Aðeins hefði
það verið æskilegt, að blaðið
hefði jafnframt sýnt, að það
gerði sér ljóst, að það er fyrst
og fremst sú „upplausn og rotn
un“, sem hefir komið fram í ein-
ræðisbrölti og kúgunartilraun-
um Framsóknar- og Sjálfstæðis-
flokksstjómarinnar, sem hlaðið
hefir undir kommúnistana við
þessar bæjarstjómarkosningar.