Alþýðublaðið - 01.04.1942, Qupperneq 4

4
ALfÝÐUBLAÐIÐ
Mið>ikudagur 1. apríi 1942»
Síðari grein Jóns Blðndai:
9
Samstnrf og sfjórnarandstaða
fU^5nbloði5
Útscfandi: AlþýSuflokkurinn
Rttstjóri: Stefán Pjetttnsson
Bitstjórn og afgreiSsla i Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Slmar ritstjórnar: 4901 og
4992
Símar afgreiðsiu: 4900 og
4996
VerÖ 1 lausasölu 25 aura.
Alþýðuprent&miSjan h. f.
Ætlar Sjálfstæðis-
flokknrmu að bregð-
así Reykjavík í rétt-
lætismðlfna?
’ ití IW F" — "II "i '
LOKSINS er þá svo langt
komið, að fyrstu umræðu
um kjördæmaskipunarfrum-
varp Alþýðuflokksins hefir
verið lokið í neðri deild og
frumvarpinu með 13 atkvæð-
um gegn 8 verið vísað til ann-
arrar umræðu og sérstakrar, 9
manna nefndar. Verður þó ekk
ert af þeirri atkvæðagreiðslu
ráðið um endanlega afgreiðslu
kjördæmamálsins á alþingi. —
Því að vitað er, að á meðal
þeirra, sem greiddu atkvæði
með því að vísa frumvarpinu
til nefndar, voru einnig Fram-
sóknarmenn, sem eru allri
leiðréttingu misréttisins í kjör-
dæmaskipuninni og kosninga-
fyrirkomulaginu mótfallnir, en
voru nefndarkosningunni þess-
vegna meðmæltir ,að þeir vona
að geta tafið málið eða jafn-
vel grafið í nefndinni.
Um afstöðu Sjálfstæðisflokks
ins er nú þegar á þessu stigi
málsins rétt að ræða nokkru
nánar. Blöð hans eru nú, að
minnsta kosti í bili, hætt að
sýna frumvarpinu þá óvild,
sem var svo áberandi fyrst eft-
ir að það var flutt. Er lítill efi
á því, að þau hafi séð sér þann
kost vænstan, þegar í ljós kom,
hve miklu fylgi frumvarpið
átti að fagna einnig innan
þeirra eigin flokks á alþingi,
þar sem margir Sjálfstæðis-
menn tóku drengilega undir
það frá upphafi, í samræmi við
yfirlýsta stefnu flokksins. Nú
er helzt svo að sjá, að Morgun-
blaðið og Vísir telji Sjálfstæð-
isflokknum ekM lengur stætt
með það, að vera beinlínis á
móti öllum breytingum á kosn-
ingafyrirkomulaginu, en þau
gefa hins vegar í skyn, að sam-
komulag muni ekki nást innan
flokksins um annað en þá
„lágmarkskröfu“, eins og Vísir
kemst að orði, að hlutfalls-
kosningar verði teknar upp í
tvímenningskjördæmunum, og
i þá átt gæti það eiimig bent,
að einstakir Sjálfstæðismenn,
sem töluðu við fyrstu umræðu
málsins í neðri deild, hafa ekki
lýst yfir fylgi sínu við aðrar
breytingartillögur frumvarps-
ins. En eins og kunnugt er, ger-
ir frumvarp Alþýðuflokksins
ekki aðeins ráð fyrir, að tekn-
ar verði upp hlutfallskosningar
í tvímenningskjördæmunum,
jheldur og að þingmönnum
Reykjavíkur verði fjölgað úr 6
upp í 8, og Akranes, Siglufjörð
ur og Norðfjörður verði gerð
að sérstökum kjördæmum, —
hvert með einn þingmann, —
þannig, að þessir þrír kaup-
staðir njóti framvegis sama
réttar og hinir eldri kaupstað-
ir utan Reykjavíkur, sem fyr-
ir löngu hafa verið gerðir að
sérstökum kjördæmum.
Nú lætur það að vísu nokk-
uð nærri, eins og bent hefir
verið á í Vísi, að hlutfallskosn-
ingar í tvímenningskjördæm-
unum hefðu, ásamt uppbótar-
sætunum, nægt til þess við síð-
ustu alþingiskosningar, að
flokkarnir allir hefðu nokkurn
veginn fengið þá fulltrúatölu á
þingi, sem þeim bar í hlutfalli
við kjósendafylgi. En þó að
slíkt jafnrétti flokkanna hefði
náðst með hlutfallskosningum
í tvímenningskjördæmunum
við síðustu kosningar, er eng-
an veginn víst, að það myndi
nást við þær næstu. Það þyrftu
ekki að hafa orðið nema svo
lítilsháttar breytingar á kjós-
endafylgi flokkanna, að t. d.
Framsókn ynni tvö sveitakjör-
dæmi af Sjálfstæðisflokknum,
til þess að jafnréttið væri aft-
ur farið út í veður og vind,
þ. e. a. s. að uppbótarsætin
nægðu þá ekki til að jafna
metin.
Hlutfallskosningar í tvímenn-
ingskj ördæmunum eru því
hvergi nærri einhlítar til þess
að skapa jafnrétti milli flokk-
anna um fulltrúatolu á al-
þingi. Og meðal annars þess-
vegna leggur Alþýðuflokkurinn
til að þingmönnum Reykjávík-
ur sé jafnframt fjölgað og
Akranes, Siglufjörður og Norð-
fjörður gerð að sérstökum
stökum kjördæmum. Sú þing-
mannafjölgun og breyting á
kjördæmaskipuninni sjálfri er
nauðsynleg til þess að tryggja
jafnréttið. En auk þess eiga
Reykjavík og kaupstaðirnir
þrír, sem um er talað,
skilyrðislausa réttlætiskröfu
til þess, að þeirra jafn-
rétti sé tryggt á þann hátt, —
ekki aðeins í samanburði við
sveitakjördæmin, heldur og í
samanburði við aðra kaupstaði
landsins.
Það er vonandi, að Sjálf-
stæðisflokkurinn taki kjör-
dæmamálið frá þessum sjónar-
miðum til alvarlegri íhugunar
en hann virðist hafa gert hing-
að til. Því skal ekki trúað fyrr
en í fulla hnefana, að hann
verði svo lítilþægur í kjör-
dæmamálinu fyrir Reykjavík,
kaupstaðina og málstað rétt-
lætisins yfirleitt, að hann láti
sér nægja með uppfyllingu
þeirrar „lágmarkskröfu,“ sem
Vísir talar um: að teknar verði
upp hlutfallskosningar í tví-
menningskjördæmunum og ekk
ert annað að gert. Eða til hvers
hefir hann þá kallað kjör-
dæmismálið „réttlætismál1*
Reykjavíkur á undanförnum
árum, ef hann lætur nú, þeg-
ar á herðir, bókstaflega all-
ar réttlætiskröfur Reykjavíkur
í því máli niður falla?
------------------------1----
Miðstjórn Alþýðnflokksins og
hverfisstjórar
eru vinsamlega ámiimtir um að
mæta stundvíslega á fundinum í
kvöld. Fundurinn var boðaður
bréflega til hvers og eins í gær.
I.
IFYRRI grein minni gat ég
þess, að tvær aðalástæð-
urnar til þess að þjóðstjórnin
var mynduð 1939, hefðu verið
fyrirsjáanlegt hrun útgerðar-
innar, ef ekkert væri að gert,
með þar af leiðandi atvinnu-
leysi, og ófriðarhættan, sem sí-
felt færðist nær.
Þátttaka Alþýðuflokksins í
þjóðstjórninni byggðist auk þess
á því, að með því vænti flokk-
urinn þess, að hann gæti tryggt
það, að dýrtíðaraukning sú,
sem af gengislækkuninni leiddi,
yrði sem allra minnst og enn-
fremur tókst honum með þátt-
töku sinni að tryggja launa-
stéttunum kaupuppbót, ef ekki
tækist aíS halda dýrtíðinjni í
skefjum.
Þegar þjóðstjórnin var sett á
laggirnar var því hátíðlega lýst
yfir af forsætisráðherranum
fyrir hönd allrar stjórnarinnar,
að eitt skyldi yfir alla ganga,
og að engri stétt eða flokki
manna skyldi fá að haldast það
uppi að draga fram sinn hlut
umfram annarra.
Það leið ekki langur tími áður
en það kom í ljós, hversu mikil
heilindi bjuggu á bak við þessa
yfirlýsingu af hálfu samstarfs-
flokka Alþýðuflokksins.
* n.
Samstarfið tókst mjög skap-
lega til þess að byrja með.
Flokkamir lögðu niður að mestu
hinar hatrömmu innbyrðis deil-
ur, en það sem mest var um vert
var það, að staðið var við lof-
orðin um að halda dýrtíðinni
niðri, enda tókst það að mestu,
svo verðhækkun af völdum
gengislækkunarinnar var að-
eins orðin sáralítil þegar stríðið
brauzt út. {Það er því hin mesta
fjarstæða, að gengislækkunin
1939 hafi þýtt 22% kauplækk-
un, eins og Árni frá Múla hefir
þrásinnis haldið fram undan-
farið, þegar hann hefir verið að
útvega kommúnistum atkvæði.).
En þjóðsfjórnin var ekki orð-
in árs gömul, áður en þeir þver-
brestir komu fram, sem sýndu
glöggt, að öll byggingin var
byggð á sandi og að hús þjóð-
stjórnarinnar hlyti að hrynja að
grunni. Mesta furða hvað það
stóð lengi.
Það verður að telja frekar til
aukaatriða —■ og sýndi þó hvert
stefndi — að sambúð stjórnar-
flokkanna tók brátt að spillast.
Það er áreiðanlegt, að fáir eða
engir Alþýðuflokksmenn höfðu
gert sér von um nokkurn flokks-
legan ávinning af þjóðstjórnar-
samstárfi, enda hlutu hætturn-
ar af slílcu samstarfi fyrir flokk-
inn að liggja í augum uppi, en
flokkurinn. taldi samstaifið
þjóðamauðsyn til þess að af-
stýra hmni og atvinnuleysi, og
það lét hann ráða afstöðu sinni.
Hins vegar virðast ýmsir af
foringjum Sjálfstæðisflokksins
hafa hugsað sér stjórnarsam-
vinnuna sem ákjósanlegt tæki-
færi til þess að ganga af Al-
þýðuflokknum dauðum í eitt
.... '♦ .........
sMpti fyrir öll, og þeir voru
meira að vegja svo vissir um að
þetta myndi takast, að þeir eru
búnir að láta blöð sín skrifa
eftirmæli nokkur hundruð sinn-
um, en þá sögu ætla ég ekki að
rekja að þessu sinni.
HI.
En það sem hlaut að verða
þjóðstjórninni að falli var það,
að henni tókst ekM að sneiða
hjá þeim tveim aðalhættum,
sem eru á slíku samstarfi og ég
nefndi í fyrri grein minni.
Hún kom ekki í veg fyrir að
ákveðnar stéttir og hagsmuna-
flokkar sköruðu eld að sinni
köku, þjóðstjórnarsamstarfið
var þvert á móti misnotað til
þess að koma slíku til vegar og,
hún lét undir höfuð leggjast
að leysa þau vandamál, sem
nauðsynlega þurfti að leysa í
sambandi við hin svokölluðu
dýrtíðarmál.
í raun réttri er hér um eitt
og sama málið að ræða, hin
síðari vanrækslusynd var af-
leiðing hinnar fyrri.
Sjálfstæðisflokkurinn ber
höfuðábyrgðina á því að vilja
nota þjóðstjórnina til þess að
halda hlífisskildi yfir stríðs-
gróðanjum, fyrst mejð því að
standa algerlega á móti afnámi
M3RGUNBLAÐIÐ upplýsir
í gær, að ekki sé Fram-
sóknarflokkurinn alltaf á móti
hlutfallskosningum, þó að hann
megi nú ekki heyra það nefnt,
að þær séu teknar.upp í tví-
menningskjördæmum landsins.
Blaðið skrifar í grein um um-
ræðurnar um kjördæmamálið á
alþingi:
„Sveinbjöm Högnason og hans
nótar skripla á sköturoðinu, þegar
þeir eru að leitast við að telja
mönnum trú um það, að með hlut-
fallskosningum í tvímenningskjör-
dæmum sé reitt til höggs við lýð-
' ræðið. Þau rök eru haldlaus. Það
gat engum dulizt, sem hlýddu á
bægslagang Sveinbjarnar Högna-
sonar og annarra Framsóknar-
manna gegn hlútfallskosningum í
tvímenningskjördæmum, að það
var ekki umhyggjunni fyrir lýð-
ræðishugsjóninni fyrir að fara.
Andstaðan gegn þessu er af allt
öðrum toga spunnin. Það er sú
flokkspólitíska eigingimi, . .. sem
þessir talsmenn Framsóknarflokks-
ins vilja halda dauðahaldi í, vit-
andi vits um það, að þeir gera það
í trássi við eðlilega og heilbrigða
framkvæmd lýðræðisins. Gott
dæmi um það hvernig Framsókn-
arflokkurinn Htur á hlutfallskosn-
ingar þegar hann hyggur sig hafa
hag af þeim, er kosningafyrir-
komulagið til búnaðarþings. Fram-
sóknarflokkurinn réði því að þar
eru viðhafðar hlutfallskosningar.
Á síðasta reglulegu búnaðarþingi
voru gerðar ýmsar breytingar á
kosnmgatilhöguninni, en þá þótti
Framsóknarflokknum engin ástæða
til að þrófla nokkuð við hlutfalls-
í kosningafyrirkomulaginu.“
skattfrelsis útgerðarinnar, þrátt
fyrir gjörbreytt viðhorf, í öðru
lagi með því að standa eftir
frekasta mætti gegn skattlagn-
ingu og takmörkun stríðsgróð-
ans. Ég ætla ekki að fara út í
einstaka þætti í þessari bar-
áttu flokksins fyrir hagsmunum.
hinna fáu stríðsgróðamanna og
fyrirtækja.
Framsóknarflokkurinn ber
höfuðábyrgðina á því að vilja í
skjóli þjóðstjórnarinnar hækka
verðið á afurðíim bænda langfc
um fram það sem vit og sann-
girni var í. Hann ætlaði að gera
bænduma að stríðsgróðamönn-
um. Hækkimarpólitík þessi var
alveg sérstaklega ósvífin árið
1940, þegar verkamenn fengu
dýrtíðina ekki bætta nema a8
rúmlega hálfu, en tilgangur
Framsóknarmanna (og þeirra
Sjálfstæðismanna, sem fylgt
haf a iþeim dyggilega í þessu) var
sýnilega sá að gjörbreyta hlut-
fallinu á milli kaupgjalds og
afurðaverðs verkamönnum í ó-
hag.
Okkur Alþýðuflokksmönnum
hefir verið borið það á brýn að
mótstaða okkar og gagnrýni
gegn verðhækkunarpólitíkinni.
stafaði af fjandskap við bænd-
ur. Þetta er hin mesta f j arstæða.
Frh. á 6. síðu.
Það ætti, eftir þessum upp-
lýsingum að dæma, ekki að vera
neitt sérstaklega glæsileg fram-
tíð, sem Búnaðarfélagið á fyrir
höndum, ef það er satt, sem
Jónas frá Hriflu segir, eins og
skýrt var frá hér í blaðinu £
gær, að þess séu engin dæmi,
að þjóð, sem lögleiðir hlutfalls-
kosningar í stjórnarlpg sín, lifi
frjálsu lífi nema stutta stundl
En hvers vegna í ósköpunum er
Framsóknarflokkurinn ekki
betur á verði gagnvart þessu
hættulega kosningafyrirkomu-
lagi í Búnaðarfélaginu?
fiagnfræðaslólí
reistnr á Itarepl.
Frá fréttaritara Alþýðublaðsins.
AKUREYRI í gærkveldi.
ÆJARSTJÓRN Akureyrar
hefir samþykkt að hefja
byggingu Gagnfræðaskólahúss
á þessu vori.
Einnig hefir hún samþykkt
að kaupa vélasamstæðu til
stækkunar á Laxárstöðinni, sem
er orðin allt of lítil fyrir bæinn.
Vélamar eru keyptar frá Am~
eríku.
Mikil atvinna er nú á Akur-
eyri, og er ráðgert að byggja þar
mörg hús í sumar, flest íbúðar-
hús.