Alþýðublaðið - 05.05.1942, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 5. maí 1942~

AU>VÐUBLAÐK>
f*lpii)íinblaí>ií>
Útgefandi; AJþýðuflokknriim
Bttstjéri: Stcíán Pjetorsson
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu vi3 Hverfisgðtu
Sfmar ritstjómar: 4901 og
4902
Simar afgreiðsju: 4900 og
4906
Vecð í lausasölu 25 aura.
AlþýðnprentsmiSjan h. f.
SIGURJÓN A. ÓLAFSSON:
Nálin að skýrast.
T
ILRAUN Framsóknar-
flokksins til þess að stöðva
kjördæmamálið á síðustu
stundu með því að stofna á
nýjan leik til þjóðstjórnar eða
, .stríðsstj ómar'1, eins og hún
átti nú að heita, og fresta kosn-
ingum til alþingis til ófriðar-
loka, hefir nú strandað á á-
kveðnu neii Alþýðuflokksins.
Hann gaf engan kost á því, að
vera með til áframhaldandi
kosningafrestunar; setti þvert
á móti sem skilyrði af sinni
hálfu fyrir öllum frekari við-
ræðum um nýja samstjórn, að
Framsóknarflokkurinn og Sjálf
stæðisflokkurinn féllust báðir
ekki aðeins á það, að kaup-
gjaldsákvæði gerðardómslag-
anna yrðu afnumin, heldur og
að kjördæmamálið yrði afgreitt
á þessu þingi, en þar af leiddi
vitanlega, að ganga yrði tii
kosninga í vor.
Upp á slika skilmála kærði
Framsóknarflokkurinn sig hins
vegar ekki tim neina samstjóm
eða „stríðsstjórn“. Málaleitun
hans var með öðrum orðum
miðuð við það eitt, að stöðva
kjördæmamálið og varðveita
enn um óákveðinn tíma þau
völd, sem hann hefir hingað til
haft í krafti hinnar ranglátu
kjördæmaskipunar og kosninga-
fyrirkomulags. Þegar sýnilegt
var orðið, að ekkert samkomu-
lag mundi nást um „stríðs-
stjóm“ á slíkum grundvelli, var
áhugi Framsóknarflokksins fyr-
ir henni á samri stundu rokinn
út í veður og vind.
Engu að síður hafa þessar við-
ræður orðið til þess að skýra
málin. Miðstjórn Framsóknar-
flokksins lýsti því yfir í vetur,
að hún teldi óhjákvæmilegt, að
kosningar til alþingis yrðu
látnar fara fram í vor, nema því
að eins, að allir íiokkarnir, sem
stóðu að samþykkt þingsins um
kosningafrestunina í fyrravor,
yrðu ásáttir um að fresta kosn-
ingum áfram. Og þessa yfirlýs-
ingu hefir bæði Hermann Jón-
asson forsætisráðherra og blað
Framsóknarflokksins síðan end-
urtekið hvað eftir annað. Nú er
það hins vegar fullreynt, að Al-
þýðuflokkurinu er ekki fáan-
legur til að fjesta kosningum
lengur. Og standi Framsóknar-
flokkurinn við orð sín og yfir-
lýsingar, á því nú þc-gar að vera
orðið víst, að kosningarnar fari
fram á þessu vori.
Enn er ao vísu beðið eftir á-
kvörðun Sjálfstæðisflokksins í
kjordæmamálinu. Harrn var
„loðinn“, eins og Tíminn segir,
í viðræðunum ut af málaleitun
Rlkissflóriiln og setn
iiðsvinnan.
y) ÍKLSSTJ ÓRNIN hefir sent
Í\ blöðunum hér í bænum til
birtingar tillögur nefndar
þeirrar, sem skipuð var í nóv-
ember s. 1. í þinglokin „til að at-
huga ráðstafanir um takmörk-
un á íslenzku vinnuafli í þjón-
ustu brezka og ameríkska setu-
liðsins á íslandi og skila tillög-
um um það til ríkisstjórnarinn-
ar“. Auk þessa hefir ríkisstjórn-
in fundið sig knúða til að láta
ríkisútvarpið flytja þessa
skýrslu ásamt „vi.ðeigandi“
greinargerð, sem hún hugsar að
nota sér til framdráttar í yfir-
standandi samningum um vinnu
aflið. Það er engu líkara en að
ríkisstjórnin telii nauðsynlegt,
að öxulríkin þurfi einnig að vita
hvað líður hernaðarundirbún-
ingi hér á landi. Því vita má
hún það, að hlustað mun í viss-
um löndurn eftir því, hvað hér
er að gerast.
Á haustþinginu síðasta fluttu
5 Framsóknarmenn þingsálykt-
unartillögu um takmörkun
vinnuaflsins. Tillagan kom aldr-
ei til umræðu, en í þess stað var
skipuð 6 manna nefnd, 2 frá
hverjum flokki, til athugunar
um þessi mál. Nefndin hélt 4
fundi og skilaði tillögum sínum
26. nóvember. En fyrsti fundur-
inn var 20. nóv., svo starfstími
nefndarinnar var ein vika. Fyrir
nefndinni lágu frá vinnumiðlun-
arskrifstofunni upplýsingar um
tölu íslenzkra manna í setuliðs-
vinnu um land allt, og voru þær
á þessa leið:
í jan.lok 1941 1123 verk- og iðnm.
- febr.lok 1310 —
- marzlok 1525 —
- apríllok 2020 —
- maílok 2873 verkam. 406 iðnm.
- júnílok 2895 — 355 —
- júlílok 2237 — 540 —
- ág.lok 2390 — 600 —
sept.lok 2644 — 656 —
Fyrstu fjóra mánuði ársins
eru ekki taldir þeir menn, sem
unnu hjá verktökum í þjónustu
setuliðsins. En eftir miklum lík-
um hefir verkamannafjöldinn
verið um 2400 manns í apríllok.
Fjöldi verkamanna eykst hjá
verktökum frá 1. maí til hausts,
en fækkar undir verkstjórn
Breta sjálfra. í byrjun október
unnu hjá setuliðinu 1263 verka-
menn og 97 iðnaðarmenn og hjá
verktökum 1298 verkamenn og
5 64 iðnaðarmenn, eða samtals
3222 menn. Þann 14. nóy. er
talið, að tala verkamanna hafi
verið tæp 3 þúsund samkvæmt
bréfi virmumiðlunarskrifstof-
unnar til ráðuneytisins. Þessum
gögnurn hafði nefndin eingöngu
að byggja á. Ég lagði því til, að
athugun færi fram á því, hvern-
ig verkamannatalan skiptist á
bæi, kauptún og hreppa og fékk
það samþykkt. Samkvæmt sím-
skeytum, er til nefndarinnar
bárust frá oddvitum til Búnað-
arfélagsins, en búnaðarmála-
stjóri, sem sæti átti í nefndinni,
tók að sér að safna þessum
götunum, varð niðurstaða þess-
ara athugana á þann veg, að úr
23 sýslum og kaupstöðum utan
Reykjavíkur og Iíafnarfjarðar
reyndust að vera 1451 verka-
menn og iðnaðarmenn. Þar af úr
kaupstöðum 362. Af 1089 úr
hreppum og kauptúnum, taldi
nefndin, að um helmingur væri
úr sveitum eða um 550 menn.
Ég gerði enn fremur tillögu
um, að nefndin aflaði sér upp-
lýsinga um, hve mikið vinnuafl
framleiðendur mundu þurfa á
komandi vetrarvertíð, og þá sér-
staklega í útvegsplássum, svo
framleiðslan gæti haldizt í horfi.
Á þetta var ekki fallizt, og þær
ástæður færðar fyrir því, að erf-
itt mundi að fá í tæka tíð og um
leið áreiðanlegar tölur, sem
byggjandi væri á. Til hæjarfé-
laga var heldur ekki leitað um
þeirra þörf í þessu efni.
Aftur á móti kom það fram
hjá sumum nefndarmönnum, að
sveitamennirnir þyrftu og ættu
að snúa heim aftur til búa sinna.
Þannig var þá undirstaðan, er
meirihlutinn byggði tillögur sín-
ar á.
Ég fékk nefndina til að fallast
á, að óbreytt tala verkamanna
héldist til 1. febr. En nokkrár
tilhneigingar voru innan nefnd-
arinnar um fækkun 1. janúar
eða jafnvel fyrr.
Tillaga meirihlutans um 1200
manna fækkun frá 1./2.—1./5.
er þegar kunn og frá mínu sjón-
armiði gerð út í loftið.
Mín tillaga um 600 manna
fækkun sem hámark á þessu
tímabili byggist á eftirfarandi:
1. að verða við óskum sumra
nefndarmanna um að sveita-
mennirnir hyrfu til búa sinna.
Því það kom ákveðið fram í
nefndinni, að fækkunin ætti
fyrst og fremst að gilda þá.
2. að vetrarvértíðarfram-
leiðslan við sjóinn gæti gengið
sinn venjulega gang.
3. að sýnt væri af reynslu árs-
ins 1941 á þessu tímabili, að
þrátt fyrir 2400 manns í setuliðs
vinnu, höfðu öll framleiðslu-
tæki verið í fullum gangi, enda
höfðu tekjur manna reynzt sízt
lakari við fiskveiðamar en í
setuliðsvinnunni og ætti því
ekki að hafa áhrif í kauplækk-
unarátt.
Framsóknarflokksins; þóttist
geta hugsað sér hvortveggja: að
afgreiða kjördæmamálið og
ganga til kosningá, og að fresta
bæði kjördæmamálinu og kosn-
ingum. En nú veit hann það,
að þýðingarlaust er fyrir hann
að fresta því lengur að taka af-
stöðu til kjördæmamálsins
í voninni um kosningafrestun.
Nú er ekki nema um tvennt fyr-
ir hann að velja: hvort hann vill
heldur ganga til kosninga eftir
að hann hefir samþykkt kjör-
dæmabreytinguna með i Alþýðu-
flokknum, eða fellt hana með
Framsóknarílokknum.
Hic Rhodus, hic salta!
4. að fækkunin ætti ekki að
verða í bæjunum, Reykjavík og
Hafnarfirði, þar sem setuliðs-
vinnan var óvænt happ verka-
mönnum til útrýmingar at-
vinnuleysi.
Ég var sammála nefndinni um
það, að vinnumiðlunarskrifstof-
an í Reykjavík <ekki ný skrif-
stofa) ætti ein að hafa alla ráðn-
ingu í setuliðsvinnuna, jafnt hjá
verktökum sem til setuliðs-
manna. Þetta var meðal annars
nauðsynlegt vegna þess, að þeg-
ar um fækkun væri að ræða, þá
væri það skrifstofan, sem hefði
þar mest um að segja. Var þetta
í augum flestra nefndarmanna
trygging fyrir verkalýð bæja og
kauptúna.
Þá kem ég að því, hvað við
skyldi taka eftir 1. maí. Ég held,
að ég muni það rétt, að það var
mín tillaga, að ekki yrði tekið
lengra tímabil en til 1. maí. Var
öll nefndin fljótt á einu máli um ]
það. Skýrslurnar sýndu, að á ;
árinu 1941 hafði stöðugt fjölg-
að í setuliðsvinnunni í maímán-
uði og lítið fækkað fram eftir !
sumri, og síðan fjölgað ört í
byrjun september. Þó hafði öll
framleiðsla gengið á venjulegan
hátt til lands og sjávar. Öll skip
fóru til fisk- og síldveiða, sem
flotið gátu. Byggingar hófust
hér í bænum í verulegum stíl og
jafnvel víðar. Framleiðsla í
sveitum var meiri en í meðallagi
og sumum langt fram yfir þaðf
ibæði heyfengur og jarðarávöxt-
ur. Má segja, að gott tíðarfar
hafi þar valdið nokkru um. Var
þá yfir nokkru að kvarta? Það
fyrirbrigði hafði skeð, að at-
vinnuleysi var útrýmt yfir
þennán tíma ársins.
Það er ofur skiljanlegt, að
ekki væri >um fólkseklu að ræða.
Úr skólum landsins hafði losnað
starfsmannafjöldi, sem skipti
hundruðum, máske á annað þús-
und. Gamlir menn og unglingar
komu fram á sjónarsviðið, sem
á stundum ekki teljast liðtækir'
við framleiðsluna, en fengtt
vinnu hjá setuliðinu. Ég hafði
því það eitt í huga, að eftir 1..
maí ætti að fjölga í setuliðs-
vinnunni, en ekki að fækka, og
byggði á iþeirri reynslu, sém
þegar hafði fengist árið áðmy
og ég hefi lýst. Hitt var og
nefndin sammála um„ að um
þetta bæri að semja og það með
fullum skilningi á vinnuþörf
verkalýðsins.
Nú hefir ríkisstjómin ákveð-
ið að semja við stjórn setuliðs-
ins um vinnuaflið eins og það
er kallað, og sett í það tvo menn,
sem kunnir eru að því, að hafa
sjónarmið atvinnurekenda í
flestum málum, jafnt þessum
sem öðrum.
Mun nú í ráði að fækka úr
3400 manns niður í 2500, og mim
svo til ætlazt, að sú tala megi
haldast til 1. júU, en það er um
800 mönnum færra en í maílofe:
í fyrra og 750 mönnum færra em
Fhh. á 6. síðu.
JítMid y i„x-
MDRGUNBLAÐIÐ flutti á
sunnudaginn fréttina um
það, að viðræðum flokkanna
um myndun „stríðsstjórnar"
hefði verið slitið án nokkurs
samkomulags, með eftirfarandi
athugasemd:
„Þar með er úr sögunni þessi
„friðarsókn" Framsóknarflokksins
og var reyndar ekki við að búast,
að á annam veg færi. Þingið hefir
setið í fulla 2% mánuð og ailan
tímann hefir Framsóknarflolckur-
inn staðið fast á því, að kosningar
yrðu að fara fram í vor. Svo, á
elleftu stumdu, þegar sýnt er að
kjördæmamálið muni ganga fram
ó þessu þingi, þá fyrst er , friöar-
sóknin“ hafin. Með þessu undir-
strikar Framsóknarflokkurinn að
það var ekki viljinn til samstarfs,
sem knúði hann til þessara að-
gerða, heldur óttinn við kjör-
dæmamálið. Ef Framsókn hefði
haft einlægan vilja til nýs sam-
starfs, var vitaniega sjálfsagt að
slík málaleitan hefði hafizt strax
í byrjun þings, enda þá meiri líkur
fyrir, að þær viðræður hefðu borið
einlivern árangur.“
Það leynir sér ekki, að Morg-
unblaðið harmar það, hver
endalok ,,friðarsóknarinnar“
urðu, enda þótt það setji ofan í
við Framsókn fyrir óbeilind.i
hennar. Það er eins og Morgun-
blaðið hefði, þegar öllu er á
botninn hvolft, heldur kosið, að
flokkur þess fengi að halda
áfram í flatsænginni hjá Fram-
sókn, ótruflaður af öllum kosn-
ingum, en að verða að taka
höndum saman við Alþýðu-
flokkinn um kjördæmamálið.
Mikill virðist áhuginn ekki vera
fyrir ,,réttlætismálinu“.
Morgunblaðið minntist einn-
ig á sunnudaginn á það, hvað
nú myndi við taka. Um það fór-
ust því orð á eftirfarandi hátt:
„Stjórnarskrármálið rtiun nú að
sjálfsögðu koma fram. Álit stjórn-
arskrárnefndar neðri deildar ættu:
að koma næstu daga.
Svo sem kunnugt er höfðu á
dögunum farið fram viðræður
milli Sjálfstæðisflokksins og Al-
þýðuflokksins, svo og annarra
flokka, sem vilja breytt kosninga-
fyrirkomulag. Þeim viðræðutn var
ekki lokið, en allar líkur benda til
þess, að samkomulag náist um
lausn stjómarskrármálsins. Þessar
viðræður munu nú að sjálfsögðu
hefjast á ný, bæði um sjálft kjör-
| dæmamálið og einnig um með<brö
| á stjórn landsins, þar til stjórnar-
| skrárbreytingin er að fullu sam-
þykkt.“
(
Og þakka skyldi Sjálfstæðis-
flokknurp, þó að hann mannaði
sig nú loksins upp til þess að
vera með kjördæmamálinu —
réttlætismálinu, sem hann hefir
svo oft hampað — þegar varla
verður lengur sagt, að hann
eigi um neitt annað að veljaí