Alþýðublaðið - 15.07.1942, Side 4

4
ALÞYÐUBUÐIÐ
Miðvikudagur 15. júlí 1942»
|U|>i|ðu(>laðÍð
Útgetandi: AlþýScflðkkurmu
ttttaUirt: Str.fán PjetaKMa
Rltstjórr. i>s afgftíiOsUi í AI
þýOuíiuwnu við tíveríifigó ;u
SSÍmar ritstjórnar: 4001 Qg
■ 4902
Simsir afgreiOfi-u: 4#«® og
4006
Verð i lauaasðlu 25 awa
ftlþýiu^rsHtsiiiiSjiH ■ L
Hia n$p mla
SUMIR voru í lok mánaðar-
ins sem leið orðnir svo
bjartsýnir, að þeir voru farnir
að halda, að ekkert ætlaði að
verða úr hinni margboöuðu vor-
sókn Ujóðverja. Menn minntust
þess, að leifturárás þeirra á
Rússland byrjaði 22. júní í
fyrra. En 22. júní í sumar var
ekki enn nein meiri háttar sókn
byrjuð af hálfu Þjóðverja þar
eystra. Áhlaupin á Sebastopol,
hina rammbyggðu flotahöfn
Rússa við Svartah., voru að vísu
byrjuð, en enginn sá fyrir end-
ann á þeirri viðureign. Og þeir
bjartsýnustu voru farnir að
bera þá spumiagu upp fyrir
sjálfum sér og öðrum, hvort
nokkuð myndi verða úr hinni
margumtöluðu sókn — hvort
Þjóðverjar væru yfirleitt færir
til frekari sóknar á Rússlandi
eftir hinn hryllilega vetrarhern-
að þar eystra. Já, það var meira
að segja haft eftir einstökum
sanntrúuðura kommúnistum, að
þess mundi ekki langi að bíða,
að Rússar yrðu komnir til
Berlín.
En þeir, sem með siíkar
bollaleggingar voru, gerðu sér
ekki grein fyrir því að vorið
og sumarið kemur seint austur
á Rússlandi, miklu seinna en
vestur í Evrópu. Og þeir gera
sér áreiðanlega ekki heldur
grein fyrir því, hve ægilegt
bákn hin þýzka hemaðarvél er,
og hve langt er enn frá því, að
hún hafi verið stöðvuð, þó að
hún geysist ekki lengrur áfram
með sama leifturhraða og hin
fyrstu tvö ‘ ár ófriðárins, og
flestir unnendur frelsis og lýð-
ræðis í heiminum séu nú orðnir
vongóðir um, að það muni að
endingu takast að ráða niður-
lögum hennar. En að ímynda
sér, að það verði í ár eða næsta
ár, væri furðuleg bjartsýni. Og
allra sízt hafa þeir ástæðu til
hennar, sem eins og Rússar
sátu hjá, og þó raunar hjálp-
uðu Þjóðverjum með því að
birgja þá upp að hernaðarlega
nauðsynlegum hráefnum, með-
an þeir voru að yfirbuga vörn
Breta og Frakka á vesturvíg-
stöðvunum sumarið 1940. Eftir
þá örlagaríku viðburði gat
hver einasti heilvita maður sagt
sér það sjálfur, að stríðið myndi
verða langvinnt. Það þarf piik-
ið til að byggja upp vesturvíg-
stöðvar á ný — og umfram
allt meiri skipakost til herflutn
inga yfir á meginlandið en
þann, sem Bandamenn ráða yfir
í bili, svo upptekin, sem skip
þeirra eru nú af því að flytja
hergögn til Rússlands og her-
menn, vopn og vistir til Norð-
ur-Afríku, Indlands og Ástra-
líu, og svo ægilegt, sem skipa-
tjón þeirra er enn vegna hins
þýzka kafbátahernaðar.
Það er nú líka komið á dag-
inn, hve fjarri því fer, að hin
þýzka hernaöarvél hafi verið
stöðvuð. Hin mikla sókn Þjóð-
verja, sem boðuð hafði verið
og allir glöggskyggnir meim
bjuggust við, er nú byrjuð og
þegar í algleymingi. Þeir hófu
hana — og við því var einnig
búizt — á tveimur stöðum í
senn: suðytó í Norður-tAEríku
og austui á Rússlandi, í þeim
augljósa tilgangi að leggja und-
ir sig Egiptaland og Kákasus
og öll löndin í Vestur-Asíu, á
milli þeirra, í einni stórfelldri
tangarsókn. En í bili að minn-
sta kosti hefir Bretum þegar
tekizt að stöðva þann arrn tang-
arinnar, sem að þeim þrengdi
í Egiptalandi. Austur á Rúss-
landi eru horfurnar hins vegar
allt aðrar- og ískyggilegri.
Það var máske ekki svo bráð-
hættulegt þó að Þjóðverjum tæk
izt að brjóta vörn Rússa í
Sebastapol á bak aftur, enda
þótt það sé dálítiið broslegt,
þegar kommúnistar eru látnir
túlka þann ósigiu Rússa fyrir
okkur í ríkisútvarpinu hér norð
ur á íslandi sem sigur fyrir
húsbændur sína austur í
Moskva eða að minnsta kosti
sem vafasaman sigur fyrir
Þjóðverja. Miklu alvarlegri er
hin ægilega sókn, sem Þjóðverj
ar hafa nú hafið norður í
Ukraine austur yfir fljótið Don.
Menn verða í sambandi við
hana að gæta þess, að nú er um
1000 km. austar farið af stað
enn í fyrravor, og að nú þurfa
Þjóðverjar þar af leiðandi ekki
að komast nema tiltölulega stutt
ar vegarlengdir lengra í austur
til þess að rjúfa samgönguleið-
jrnar milli meginhers Rússa,
sem er fyrir norðan hinn þýzka
fleyg, og hinna auðugu olíu-
linda í Kákasus, sem öll áfram-
haldandi vörn Rússa hlýtur svo
mjög að vera undir komin. Nú
þegar hefir aðal járnbrautin
milli Moskva og Kákasus verið
rofin sunnan við Voronesh á
bökkum Donfljótsins og olíuna
verður nú að flytja á löngum
krókaleiðum yfir Stalingrad,
sem liggur um 500 km. sunnar
og. aujtajr við fljótið Volgu.
En einmitt þangað, svo og til
Rostov, virðist sókn Þjóðverja
nú vera stefnt. Og hvað verður
ef Rússum tekst ekki að stemma
stigu fyrir henrli, áður en svo
langt er komið?
Það er þýðingarlaust að vera
með nokkra spádóma í sam-
bandi við hina nýbyrjuðu sókn
Þjóðverja austur á Rússlandi.
En það er öllum einlægum fylg-
ismönnum lýðræðisþjóðanna í
þessu stríði fyrir beztu, að láta
ekki blekkjast af neinum tál-
vonum um bráðan sigur, né
af neinu skrumi um „ósigrandi
viðnámsþrótt“ Rússa, settu fram
í pólitísku áróðursskyni úti um
allan heim. Stríðið verður lang-
vinnt. Og fyrir frelsið og lýð-
ræðið væri það hvort sem er
langt frá því að vera unnið,
þó að eitt einræðisríkið, Rúss-
land, sigraði annað, Þýzkaland,
íeilbrigðisástiiiidlð fi landimi
og framtfiðarhorfnr.
FYRIR nokkrum vikum kom út allmikið rit um „Skipun
heilbrigðismála á íslandi“ eftir Vilmund Jónsson land-
lækni. Var það upphaflega skrifað sem einn þáttur rits þess
um félaígsmálefni, sem undirbúið var af Stefáni Jóh. Stef-
ánssyni, fyrrverandi félagsmálaráðherra, en það varð, sem
kunnugt er, fyrir ófyrirséðum törám af völdum eftirmanns
hans í ríkisstjórn, og var ritgerð Vilmundar Jónssonar þá
gefin út sérprentuð, en mun þó einnig birtast í félagsmála-
ritinu, þegar það kemur út, sem nú væntanlega fer að
líða að.
Er rit Vilmundar hið fróðlegasta, fullt af línuritum og
myndum til skýringar. Fara hér á eftir tveir kaflar úr síð-
asta þætti þess.
F HEILBRIOÐI LANDS-
MANNA er metin því
betri, því minni sem manndauð
inn er og meðalævin lengri, því
meira sem á vinnst í baráttunni
gegn hættulegum sjúkdómum,
án þess að samsvarandi áukning
verði annarra þvílíkra sjúk-
dóma, og því meira líkams-
þroska sem kynstofninn nær og
þróttur hans eykst — þá verður
ekki um það deilt, að almenn
heilbrigði hefir aldrei, síðan
greinilegar sögur þessara mála
hefjast, verið að öllu saman-
lögðu betri en hinn síðasta ára-
tug.
Mannfjöldinn í árslok 1939
taldist 120 264 og hafði lands-
búum fjölgað um rúmlega 12Vz
þúsund síðan 1930. Barnkoman
á árunum 1931—1939 var 22%c,
manndauðinn ll%o (mestur
1936: 1(2,2%o; mmhstur 1939:
9,7%o) og ungbarnadauðinn
45%o; lifandi fæddra (mestur
1935: 52,4%o; minnstur 1938:
28,3%o). Á svipuðum tíma voru
þessar tölur í Noregi 16 %c, 10 %o
og 45 %c; í Svíþjóð 14%c, 12%c og
47%0; í Danmörku 18%o, ll%o og
67%o; í Finnlandi 20%o, 12%o og
71%0; íiÞýzkalandi 18%o, ll%o og
70%o; í Bretlandi 16%0; 12 %o og
63 %o; í Nýja-Sjálandi (að undan-
skildum Maorium) 17%o, 9%o
og 32%o. Má hér sjá, að dánar-
tölur vorar þola fyllilega sam-
anburð við dánartölur menning-
arþjóðanna, og stöndum vér
jafnvel þar í fremstu röð. Eink-
um er ungbamadauðinn hér lít-
ill, sem jafnan þykir hinn mesti
menningarvottur. Að vísu er
nokkur áramunur að dauða
ungbarna vegna meira öldu-
gangs á barnafarsóttum (eink-
um mislingum og kikhósta) en
annars staðar tíðkast, en þó fer
sem nú er að vísu minna útlit
fyrir að verða muni, en nokkru
sinni áður. Fyrir frelsið og lýð-
ræðið vinnst þetta stríð varla
úr því, sem komið er, fyrr
en ameríkskur milljónaher er
kominn austur um haf — eins
og 1918. En til þess þarf mikinn
tíma og umfram allt mikinn
skipastól. Þegar hann er til —
og að því er nú unnið nótt og
dag á skipasmíðastöðvum víðs-
vegar um heim — þá fyrst fer
aftur að rofa fyrir sól frelsis-
ins í þeirri þoku harðstjómar-
innar, sem nú grúfir yfir gömlu
Evrópu.
hann aldrei úrskeiðis, og sum
árin er ungbarnadauðinn minni
hér en í nokkru þjóðlandi öðru,
Nýja-Sjáland ekki undanskiliö,
sem annars er forustuland ver-
aldarinnar um alla heilbrigðis-
menningu.
Ekki eru fyrir hendi útreikn-
ingar um meðalævi landsmanna
síðan 1930, en vafalaust hefir
hún enn lengzt, þó að litlu sé nú
farið að muna hjá því, er áður
gerðist.
Naumast getur það dulizt
þeim, sem rosknir eru, að fólk
það, sem orðið hefir fullvaxiffi
hina síðustu tvo áratugi, er yf-
irleitt stórum þroskameira en
næstu kynslóðir á undan, enda
mun það staðfest af mælingum
þeim, sem gerðar hafa verið.
Þó hefir kyrkingurinn í þjóðinni
vafalaust verið meiri og einkum
almennari fyrir minni núlifandi
manna en nokkurn tíma í þeirra
tíð. íslendingar eru nú sam-
kvæmt mælingum taldir há-
vaxnastir hinna hávöxnu Norð-
urlandaþjóða (líkamshæð karl-
manna á nýliðaaldri í sm: Á ís-
landi: 173,0, í Noregi: 171,6, í
Svíþjóð: 171,7 og í Danmörku:
169,5). Áður hefir verið vikiffi
að því, hve mjög hefir aukizt
viðnámsþróttur fólks gegn far-
sóttum eins og mislingum og in-
flúenzu, og það verið talið benda
á aukna döngun þjóðarinnar og
almenna hreysti.
Ef heilbrigðin er hins vegar
metin eftir því, hve tíð er hvers
konar kvillasemi og þar á meðal
minni háttar kvillar, svo sem
taugaveiklun, meltingaróhægS
Frh. á 6. síðu.
TUt ORGUNBLAÐIÐ gerði í
gær ýmsar pólitískar
bollaleggingar Tímans fyrir og
eftir kosningarnar að umtals-
efni, en þar hefir greinilega
mátt merkja hinar furðuleg-
ustu spekúlasjónir Framsókn-
arflokksins um „notkun“
kommúnista, eins og Jónas frá
Hriflu komst að orði í einni
af greinum sínum, þó að vel
megi vera, að ýmsir aðrir af
forsprökkum Framsóknarflokks
ins hafi öllu alvarlegri fyrir-
ætlanir í þá átt en hann. Morg-
unblaðið segir um þessi skrif
meðal annars:
„Það er bersýnilegt af skrifum
Tímans, bæði fyrir og þó einkurn
eftir kosningamair, að þeir Tíma-
menn vænta sér mikils af komm-
únistum í framtíðinni. Þeir eru
þegar farnir að undirbúa náio sam
band við kommúnista. Að vísu láta
Tímamenn í veðri vaka, að slík
samvinna sé þeim ógeðfelld, en
fyrst „hinir lýðræðisflokkarnir“
hafa getað notað kommúnista til
þess að koma í gegn „stjómar-
skrá upplausnarinnar," er engan
veginn útilokað að við getum haft
gagn af þeim á öðrum vettvangi.
Það er óvandari eftirleikur okkar,
segja þeir Tímamenn.
Allar þessar bollaleggingar
Tímamanna í sambandi við vax-
andi stundarfylgi kommúnista eru
óþarfar. Öll þjóðin veit, að Tíma-
menn eru þess albúnir á hvaða
augnabliki sem ecr, að taka hönd-
um saman við kommúnista. Það
eru menn í Framsóknarflokknum
— meira að segja framarlega í
fylkingu — sem eiga í öllu sam-
leið með kommúnistum. Og þó að
aðrir séu einnig til í flokknum,
sem enga samleið eiga með kom-
múnistum, hefir reynslan jafnan
kennt okkur, að þeirra gætir ekki,
þegar úrslitaátökin verða f
flokknum. Þeir verða þá að beygja
sig. Þannig hefir þeíta alltaf verið
og þannig verður það áfram.“
Það er nú líka sannast affi
segja ekkert nýtt, að kommún-
istar séu ,,notaðir“ eða „mis-
notaðir“ hér á landi. Síðan þeir
klufu sig út úr Alþýðuflokkn-
um, má segja, að stöðugur slag-
ur hafi staðið milli Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins um forgangsréttinn til að
nota þá til sundrungarstarfs og
annarra óþurftarverka í-röðum
Alþýðuflokksins og verkalýðs-
félagsskaparins. Og þess er ekki
svo langt að minnast, að Sjálf-
stæðisflokkurinn var vel þekkt-
ur fyrir það að vera í full-
komnu bandalagu við komm-
únista í verkalýðsfélögunum á
móti Alþýðuflokknum, þó að
Morgunblaðð láti sér nú fátt
um finnast fyrirætlanir Fram-
sóknar um að ,,nota“ kommún-
ista í einhverju svipuðu skyni
í framtíðinni.
*
En satt er það, sem Morgun-
blaðið segir, að það er meira
en broslegt, þegar Tíminn er
að hjala um einhverja ,,um-
bótastefnu“ Framsóknarflokks-
ins, sem eigi að vinna bug á
kommúnismanum hér hjá okk-
ur. Morgunblaðið segir í þvl
sambandi meðal annars:
„Bamalegt er það hjal Tíma-
manna, , að „umbótastefna og
framfarabarátta Framsóknar-
flokksins" vinnl bug á kommún-
ismanum. Sannleikurinn er sá, að
kommúnistar eiga aukið fylgi sitt
Framh. á 6. síðu.