Alþýðublaðið - 09.04.1943, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐU8UÐIÐ
Föstudagur 9. apríl 1943.
Anna frá Moldnúpi:
Athugasemd við bók
ina yyAfl og amina“
Frð banaskðlBnm
Utanskólabörn fædd á árunum 1929—1935 komi til
prófs í barnaskólunum laugardaginn 10. apríl n. k., kl.
4 síðdegis. '■
í Miðbæjarskólanum mæti 7, 8 og 9 ára börn (fædd
1933, 1934 og 1935) þó ekki fyr en miðvikudaginn 28.
apríl kl. 1 síðdegis.
Athygli foreldra skal vakin á því, að öllum skóla-
skyldum börnum (fædd 1929—1935), sem stunda ekki
nám í löggiltum barnaskólum, ber að koma til prófs
samkvæmt fræðslulögum, í barnaskóla síns skólahverfis
Skóiastjóramir.
Úígefandi: AlþýSuflokkurinn,
Bttstjðrl: Stefán Pétorsson.
Ritstjórn og afgreiðsla i Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
• Símar ritstjómar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjau h.f.
Drjú ár nndir ofei
nazismans.
DAPRAR MINNINGAR eru
tengdar vi ðdaginn í dag, 9.
april, hjá frændþjóðum okkar,
Döniun og Norðmönnum.
Þeunan dag fyrir þremur ár-
um lagðist hrammur þýzka
nazismans yfir þessar friðsömu
smáþjóðir, sem áttu sín einskis
ills von. 'Her árásarríkisins kom
eins og þjófur á nóttu, öflugar
liðssveitir, búnar öllum nýtízku
hernaðaxtsekjum og óvígur flug-
her í lofti. Meðan verið var að
búa þessa heri undir árásirnar
gengu fulltrúar ])essa herveld-
is á rnilli stjórmnálamanna
ríkjanna, sem ráðast átti á og
blekktu þá með fagurgala og
og máiamyndasamnmgagerð.
3Það er sorglegt staðreynd hve
báðar þessar þjóðir voru
óviðbúnar hinni ódrengilegu
árás. Hugarfar almennings í
báðum löndunum var á því
stigi, að mönnum fannst það
með öllu óhugsandi, að slíkum
ódrengskap yrði beitt. Óralangt
var liðið, síðan þjóðir þessar
höfðu lent í striði. Þær höfðu
þróað með sér hugsjónir frið-
arins og drengskapar í milli-
ríkjamálum. Þjóðskipulag
þeirra hvíldi á grundvallarregl-
um lýðræðisins, en ekki hernað-
aranda og einræðis. Þær treystu
því, að þær fengju að vera í
friði og utan við heiftarátök
stórveldanna. Því varð áfallið
svo óvænt og þungbært, þegar
það kom.
Þær dreifðu fregnir, sem ber
ast okkur frá þessum úndirok-
uðu frændþjóðum okkur,
benda til þess að hagur þeirra
sé bágur. Verri mun hagur
Norðmanna auðvitað vera, því
að þar geisaði grimm og blóð-
ug styrjöld um skeið og þar
er harðstjórnin líka ennþá
miskunnarlausari. En eigi að
síður munu Danir finna sárt
til hlekkjanna. Það er ekki að-
eins þröng kjör í daglegu við-
urværi, sem þjá ]>essar frænd-
þjóðir okkar, heldur eigi síður
hin andlega kúgiun, ófrelsi í
orðum og athöfnum. Slíkt
hlýtur að verá lítt bærilegt þjóð
um, sem búið hafa við svo
þroskað lýðræði og Norður-
landaþjóðirnar.
Það er eðlilegt að að okkur
'hvarfli á þessu dapurlega af-
mæli samanburður á hlutskipti
okkar sjálfra og þessara frænda
okkar. Okkur skortir að visu
heimildir til að gera þann sam-
anburð til hlítar, en flestir
munu þó á einu máli um það,
að hlutskipti ökkar sé mjög
ólíkt. Að vísu fór svo að land
okkar var líka hernumið ,en
það hernám var með allt öðr-
um hlæ og afleiðingum .Við
hefðum að vísu helzt kosið að
sleppa, en úr þvi sem komið er
megum við vel við una að það
var ekki liernám úr annarri átt.
Það erlenda setulið, sem hér
dvelst, hefir barist best fyrir
þeim málstað í þessu atriði sem
yfirgnæfandi meiri; hluti ís-
leiizku þjóðarinnar fylgir.
í dag sendiun við íslendingar
AÐ þykir ef til vill langt á
að minnast, að út kom í
fyrravetur bók eftir Eyjólf
Guðmundsson, bónda á Hvoli í
Mýrdal, sem liann nefnir ,.Afa
og ömmu“.
Þar sem langafi minn, Sig-
urður Pétursson, bóndi í Nyk-
hól, hinn mætasti maður, gáf-
aður og vel metinn sveitarhöfð-
ingi á sinni tíð, er hafður að
eins konar fífli í sögu þessari.
tel ég mér skylt að skrifa nokk-
ur orð til skýringar. Trúi ég að
enn vilji íslendingar hafa það,
er sannara reyrrist.
Skal ég liyrja á að gera því
nokkur skil, að ættfæra Sigurð,
því vera má, að einliverjum leiki
forvitni á að vita, hver er hin
kjarkmikla ætt, sem Eyjólfur
telur Sigurð vera kominn af, án
þess að skýra það frekar.
Sigurður var sonur Péturs
Árnasonar á Raufarfelli, ísleiks
sonar klausturhaldara Ólafs-
sonar.
Móðir Sigurðar var Sigríður,
dóttir Sigurðar á Hrútafelli.
Bjarnasonar. sýslumanns, Niku-
lássonar, og konu hans Oddnýj-
ar Jónsdóttur, ríka, lögréttu-
manns í Selkoti, ísleifssonar.
Tel ég næsta ólíklegt, að Eyj-
ólfi sé ókunnugt um skyldleika
Sigurðar Péturssonar við Ing-
veldi í Eyjarþ(Óluin, því þau
voru þremenningar; liefir hon-
um sjálfsagt þótt með skyldum
að skipta og kosið að leyna ætt
lians, þar sem liann kaus hann
sem fórnardýr fyrir þrá sinni
að skrifa mannamun. Ég fyrir
mitt leyti. tel miklu sæmra, að
liöfundar svali duttlungum sín-
um á gerviþersónum, en að þeir
svivirði minningu látinna
manna sem ekki geta lengur
borið liönd fyrir liöfuð sér.
Ætla ég í frásögn minm að
fara að dæmi Eyjólfs og styðj-
ast við frásögn ömrnu minnar,
Gunnvarar Sigurðardóttur, sem
ég ólst upp með til tvítugsald-
urs; var hún kona mjög skýr
og minnug með afbrigðum.
Þori ég vel að vitna til annarra
samferðamanna liennar um þau
efni. Henni var sem mörgu
öldruðu fólki tíðrætt um æsku
sína og fólk það, sem liún ólst
upp með, og eru þær minningar
er ég geymi eftir frásögii henn-
ar, harla ólíkar þeim. sem Eyj-
ólfur skýrir frá í sambandi við
þau Nykliólshjón.
Sigurður Pétursson er fædd-
ur 1807 á Raufarfelli undir
Austur-Eyjafjöllum; var liann
hlýjar samúðarkveðjur til
frænda okkar handan Atlants-
ála. Við minnumst með djúpri
lotningu norsku lietjanna, sem
látið hafa lifið fyrir föðurland
sitt og við stöndum í huganum
við hlið hetjanna á heimavíg-
stöðvunum norsku, hetjanna,
sem berjast upp á líf og dauða
gegn kúgunaræði nazismans.
Barátta norsku þjóðarinnar, sú
er nú stendur yfir, er liáð af
háum og lágum, sjómanninum,
bóndanum, kennaranum, prest-
inum, húsmóðurinni, og ef til
vill eigi hvað sízt börnunum.
Þessarar hetjubaráttu mun á
ölliim tímum verða minnzt,
sem eins hins glæsilegasta hetju
fordæmis veraldarsögunnar.
Við óskum Norðmönnum, bæði
á heimavígstöðvunum og er-
lendis, gengis og sigursældar,
og við mihnumst dönsku þjóð-
arinnar, sem einnig berst sinni
þögulu baráttu gegn heljarfargi
kúgunarinnar.
Örugga spádóma mn úrslit
þessa stríðs er ekki á okkar
.aðeins 2 ára, þegar hann missti
föður sinn; 8 ára missti hann
einnig móður sína. Var hann þá
tekinn í fóstur af Sigurði Sig-
urðssyni, móðurbróður sínum,
sem kallaður var hinn ríki, og
Gunnvöru Bjarnadóttur, konu
hans. Voru þau hjónin barnlaus
og höfðu hið mesta dálæti á
Sigurði; einkiun mun hann þó
hafa verið mjög elskur að
fóstru sinni. Eftir dauða hennar
undi hann ekki vel hag sínum
á Rauðafelli; var ráðskona Sig-
urðar mjög aðsjál um veiting-
ar. Réðist Sigurður Pétursson
þá vinnumaður til Guðmundar
Jónssonar, Ixínda í Drangshlíð
og var þar um 2gja ára skeið.
En haustið 1831 giftist hann
Vilborgu frændkonu sinni,
systur Guðniundar húsbónda
síns. Er ekki annað að sjá, en
að Guðmundur hafi verið á-
nægður með ráðahag systur
sinnar, því að hann var sjálfur
svaramaður hennar. Sigurður
Sigurðsson var svaramaður
nafna síns, og fóru ungu hjón-
in nú að Rauðafelli til hans og
var hann hinn ánægðasti með
giftingu fóstursonar síns, sem
líann og víst mátti vei’a, því að
Vilhorg var hinn mesti kven-
kostur, vænleg sýnum og í öllu
liin göfuglegasta. Þóttu þau
hjónin víst hin efnilegustu.
Ællaði Sigurður ríki að láta
þau taka við jörð og búi um
vorið og arfleiða fósturson sinn.
En dauðinn var hér, sem oft vill
verða, fljótari til. og drukknaði
Sigurður Sigurðsson hinn 3.
apríl 1832 með Erlendi Sigurðs-
syni, hónda á Svaðhæli, við 12.
mann, er skipinu hlekktist á í
lendingu við Austurfjallasand.
Gengu þá eignir Sigurðar til
skipta milli erfingja hans og
Gunnvarar, Fékk Sigurður
Pétursson sinn systurhlut, og
voru það 114 ríkisdalir.
Eftir foreldra sína liafði
Sigurður erft rúma 100 rikis-
dali. Voru það ekki svo fáar
skepnur, sem hann hlaut í arf
eftir þau, þótt upphæðin væri
ekki meiri í peningagildi. Er
fróðlegt að sjá skipti þessi, sein
enn eru geymd á Þjóðskjala-
safninu. Þykir mér líklegt, að
fóstri Sigurðar Péturssonar
liafi lialdið vel á foreldraarfi
hans, því að hann var
hinn mesti fjársýslumaður,
svo sem margir frændur
hans. Tel ég mjög lík-
legt, að allir þeir jarðapartar,
sem Sig'urður Pétursson áiti
valdi að gera. En við erum öll
sannfærð um ])að. að sá dag-
ur nálgist óðum. er Noregur
og Danmörk losna aftur undan
nazista okinu og réttlætinu verð
ur aftur skipaður sess. Það er
von okkar og trú, að eftir þetla
stríð verði samhúð og skipti
þjóðanna á Norðurlöndum nán-
ari og traustari en nokkru sinni
fyrr. Ekki einungis frændsem-
in stuðlar að þvi ,lieldur lika
skyldleiki í hugsunarhætti og
skilningi á því hvað er dreng-
skapur og réttlæti. Og þær
raunir og þau vandræði, sem
'N orðurlandaþjóðunum liaf a
horið að höndum munu þróa og
skerpa lijá okkiu- öllum, Norð-
urlandabúum, hugsjónina, sem
skáld hinna stríðandi Norð-
manna, Nordalil Grieg, mótar
svo skýrt í þessiun orðum:
„Sú fullvissa er fædd í oss
ollum,
að frelsið sé líf hvers manns,
jafn einfalt og eðlisbundið
og andardráttur hans.“
>): $ i:
undir Eyjafjöllurn, hafi verið
frá þeini tíma og keyptir af
nafna hans. Leikur mér grunur
á, að karl hafi haft hug á að
eignast jarðir. Átti Sigurður
Pétursson 5 hundruð í Raufar-
felli, 5 hundruð í Svaðbælinu.
5 hundruð í Bakkakotinu, Borg-
ina og Hrútafellskotið.
Samt sem áður hyrjuðu þau
Sigurður og Vilborg húskap
sinn á Rauðafelli eftir Sigurð
Sigurðsson. Og um manntalið
1835 búa þau þar enn. Hefir
búskaparbasl þeirra í Hrúta-
fellskoti því ekki getað verið
langt. Kom mér mjög á óvart
að heyra talað um fálæktar-
basl Sigurðar langafa míns.
Hafði ég jafnan lieyrt lians
getið sem liins veitandi, en ekki
þiggjandi manns. Tel é gmér ó-.
hætt að treysta sögusögn ömmu
minnar um efnliag foður henn-
AGNuAR KL. JÓNSSON
skrifaði fyrir nokkrum
dögurn grein í Morgunblaðið
nm útvarpsmálið svokallaða,
eða íslenzka útvarp Bandaríkja
hérsins, sem nokkur þytur varð
út af í blöðunúm og víðar. Var
Agnar nokkuð þungorður í
grein sinni í garð þeirra, sem
beittu sér gegn útvarpi þessu.
Nú hefir Tíminn tekið þessa
grein A. Kl. J. lil stuttrar jl'ir-
vegunar og svarar þar til að
ýmsu leyti hnyttilega. Tíminn
segir:
,,Einn af starfsmönnum islenzka
utanríkismálaráðuneytisins, sem
dvalið hefir í Ameríku, lýsir í
Mgbl. vanþóknun sinni yfir því
að Bandaríkjamenn skuli ekki
hafa fengið íslenzka ríkisútvarp-
ið möglunarlaust til að útvarpa ís-
lenzkum dagskrárliðum.
Til sönnunar máli sínu telur
hann upp dagskrárliði þá, sem
Bandaríkjamenn hafi vérið búnir
að undirbúa.
Þessi ungi maður virðist ekki
skilja það, að efni dagskrárlið-
anna skiptir raunverulega engu.
Hér er um að ræða, hvort aðrir
en íslendingar eiga að sjá um ís-
lenzkt útvarp frá íslenzkri útvarps
stöð. Engin sjálfstæð þjóð lætur
lætur öðrum eftir útvarpsstöðvar
sínar til að annast útvarpsefni,
sem varða hana ein. Það skiptir
engu máli, þótt slík beiðni komi
frá vináþjóð hennar. Á þeim
grundvelli hljóta íslendingar að
standa meðan þeir líta á sig sem
sjálfstæða þjóð.
Þetta þyrftu þeir menn að
skilja, sem eru í utanríkismála-
þjónustu landsins.
Það má hugsa sér málið frá
nokkurri annarri hlið. Hugsum
okkur, að Rússar vildu fá tíma
BJ3A gu nRaa uias ‘iqiijbjjisSbp
í Ríkisútvarpinu fyrir íslenzka
ar, sem hún taldi jafnan mjög
góðan. Sagði hún einnig, að þær
systur, Ingveldur og Vilhorg,
hefðu verið mjög samrýmdar,
og liefði Vilborgu mjög langað
íil þess að flytja nær systur
sinni. Lét Sigurður það eftir
lienni.
Ekki er mér ljúft að Irúa því,
að Sigurður hafi þurft að þiggja
ölmusu af Ólafi Högnasyni.
Bar bær sá, sem Sigurður lét
gera í Nykhól, ekki vott um
neina fátækt. Vr hann óvenju-
lega vandaður, að þeiri’a tíma
sið. Lét Sigurður sér ekki nægja
að hyggja yfir sitt heimilisfólk,
lieldur hyggði hann líka yfir
gesti. Var bærinn portbyggður
með allstórri stofu niðri og
svefnlierbergi. Var ekki gengið
milli lierbergjanna, heldur
gengið í hvert um sig úr bæjar-
Frh. á 6. síðu.
vinsemdarvottur í garð íslend-
inga. Dagskrárefnið væri á þessa
leið:
1. Upplestur úr hinni frægu
bók Tolstoy, Anna Karenina.
2. Jóhannes úr Kötlum les upp
kvæði eftir sjálfan sig.
3. Upplýsingar um þekktasta
skáldið, sem nú er uppi í Sovét-
ríkjunum.
4. Kveðjur á sumardaginn 1.
frá nokkrum íslendingum, sem
staddir eru í Rússlandi.
5. Dýrleif Árnad. (frú Skútu-
stöðum) flytur stutt ávarp.
6. Fréttabréf frá ísl. námsmanni
• um námsstyrki og' nám í Sovét-
ríkjunum.
Ættum við áð fallast á þetta til-
boð Rússa?
Þeir, sem hafa ólmir viljað láta
Ameríkumenn fá Ríkisútvarpið
fyrir íslenzka dagskrárliði, hljóta
að svara því játandi. Annars væru
þeir ekki sjálfum sér samkvæm-
ir.“ .
Eins og kunnugt er hafa sum-
ir Framsóknarmenn lagt á það
nokkra áherzlu að Menntaskól-
i,nn yrði fluttur úr Reykjavík
út í sveit, en sú hugmynd hefur
mætt all liarðri mótstöðu. Nú
hefur einliver hugkvæmur ná-
nngi, sem skrifar í Þjóðviljann
látið sér til liugar koma sams
konar flutningur á Samvinnu-
skólanum, en Jónas Jónsson er
skólastjóri við þann skóla.
Klausan í ÞjóðViljanuin skal
tekin hér upp til gamans:
„Það virðist vera aðaláhugamál
nokkurra Framsóknarmanna að
bola Menntaskólanum burt úr
Reykjavik. Pálmi rektor lagði það
fram á þingi í fyrra, að skólinn
skyldi fluttur að Skálholti, þar
sem lítið stendur eftir nema rústir
og misjafnar minningar. Að vísu
munu ýmsir hafa talið fjós Jör-
Frh. á 6. síðu.