Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 27.08.1939, Blaðsíða 1

UÞYiÐBLAÐIÐ
SUNNUDAGS
VI. ÁRGANGUR 35. TÖLUBLAÐ
SUNNUDAGINN 27. ÁGÚST 1939
Galfenr-
og gerningakveðskapur
JÖRG EINARSDÓTTIR, sem
oftast var kölluð Látrabjörg,
var kona stSrvaxin og ekki fríð
sýnum. Hún var skapstygg og
•einræn, en prýðilega vel hag-
mælt,. eins og vísur hennar bera
með sér, munu margir kannast
við eitthvað af peim, og eru
sumar peirra húsgangar um allt
Norðuriand. Björg var talin
kraftaskáld, og stóð því mörg-
um stuggur af henni. Hún flakk-
aði oft sveit úr sveit* *) og bað
sér stundum beininga, því að hún
var bláfátæk, en ekki viidi hiún
ganga í vist eða vera öðrum
háð.
Um þær mundir, sem Björg var
luppi, var Jón Benediktsson í
RauðUskriðu sýsiumaður í Þing-
eyjarsýslu (1734—76). Honuin var
illa við flakkið í Björgu og ætl-
•aði hann einu sinni að hefta för
hennar. Björg frétti þetta og
■kvað:
Tálí pretta örgu ann,
aldrei dóma grundar,
máli réttu hallar hann,
hveigi sóma stundar.
Vísa pessi barst til sýslumanns.
Hann varð bálreiður og stefndi
Björgu um kveðlinginn, en þeg-
ar málið kom fyrir, bar hún af
sér ámælið og sagði, að að.rir
hlytu að hafa afbakað vísiuna af
illvilja til sín, því að hún hefði
-einmitt ort hana öfugt við það,
sein hún væri höfð eftir sér, og
*) Sagt er, að Björg haö ort
sveitavísur um flestar sveitir á
Niorðurlandi, en ég heö aðeins
heyrt vísur um nokkrar sveitir
'i Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðar-
sýslu. Vísur þessar eru flestar
meinyrtar, og finnur Björg víðast
æitthvað að.
kvaðst ekki geta gert að því,
þótt vísan væri höfð aftur á bak.
Björg sagðist hafa ætlast til að
vísan væri kveðin svona:
Stundar sóma, hvergi hann
hallar réttu máli,
grundar dóma, aldrei ann
örgu pretta táli,*)
— og varð sýslumaður að láta
svo búið standa.
"Einu sinni ætlaði sýsiumaður
að láta Látra-Björgu vinna eið,
en henni var það óljúft, og kvað
hún þá vísu þessa:
Beiði ég þann, sem drýgir dáð
og deyð á hörðum krossi leið,
að sneiða þann frá nægð og náð,
sem neyðir mig um sjöttareið.
Sýslumaður hætti við að. láta
Björgu vinna eiðinn, þegar hann
heyrði visuna, því að honum stóð
stuggur af ákvæðisorðum hennar
og þótti hann þó fylgja sér fast
að málum.
Einu sinni hafði sýslumaður
dæmt einhvern vesaling hart fyr-
ir litlar sakir, og er þá sagt,
að hann hafi kveðið vísu þessa:
Dómarinn Jón, þú dæmdir mig,
dómurinn sá er skæður.
Dómarinn sá mun dæma þig,
sem dómunum öllurn ræður.
Sumir segja, að vísan sé eftir
Látra-Björgu, en svo brá við
hana, að sýslumaðúr tók langa
sótt og stranga, sem leiddi hann
*) Sumir segja, að Björg haö
ort vísu þessa til Þórarins Jóns-
sonar, sýslumanns á Grund í
Eyjafiröi, en að réttu lagi mun
hún vera eftir sérá Jón Þorgeirs-
son & Hjaltabakka (dv 1074), sbr.
Huld I, bls. 70.
til bana. Hann gaf fátækum
mönnurn í Reykjadal jörðina
Kotamýrar áður en hann dó.
Einu sinni var mjög hart vor,
og var komið að mannfelli á
Látraströnd. Sveitarmenn tóku
það því til bragðs, að róa til
fiskjar, þótt ekki hefði orðið lífs
vart í langan tíma, og var Björg
í förinni. Um leið og þeir lögðu
frá landi, kvað Björg:
Sendi drottinn mildur mér
rninn á öngul valinn
flyðru þá, sem falleg er,
fyrir sporðinn alin.
Þetta varð að áhrínsorðum, því
að um daginn dró Björg flyðru,
sem var liðúg alin fyrir sporðinn,
en þess eru fá dærni.
Á næsta bæ við Látur voru
Eernar s-vo óspakar eitt surnar að
]>ær urðu ekki hamdar í heima-
högum. Húsfreyja bað Björgu að
reyna til þess að spekja þær.
Hún fcom á sitöðul og kvað nokkr
ar vísur yfir ánum. Þessi er ein:
Krefst ég allra krafta lið,
kvæðið sé eflandi,
að aldrei fjallafálur þið,
farið úr heimalandi.
Þetta var litlu eftir fráfærur,
én svo brá við vísuna, að ærnar
komu heim sjálfar á hverju máli
fram á hausit.
Eitt haust reri Látra-Björg sem
oftar, og gerði sunnan storm og
nepju mikla, er þau voru í sátri.
Félagar Bjargar báðu hana að
taka nú tH listar sinnar og kveða
iníður nepju þessa, en hún yppti
öxlui?i og sagði, að sér mundi
Iítið verða ágengt, þótt hún freist
aði. Samt kvað Björg:
Bið ég höddur blóðugar,
þótt bíegði Upp faldi sínúm,
ránar dætur reisugar
rassi að vægja mínum.
Þegar leið á dáginn, lygndi,
því að fjallakast hafði verið um
morguninn, en skipverjar þökk-
uðu það vísu Bjargar.
Eitt sinn kom Björg kerling
að Skinnastöðum til Vigfúsar
prests Björnssonar (d'. 1808), og
vítti hann hana harðlega umverð
gang hennar. Eigi er þess getið,
að Björg kvæði nokkuð í þetta
sítiptí, en htin vavs i þMngu skapí
er hún gekk burt. Prestur átti
ungbarn í fóstri; tók það sótt
þunga eftir þetta og lá lengi,
við dauðann; kenndu menn þetta
Látra-Björgu. Eina nótt dreymdi
fóstru barnsins, að Björg kæmi
til hennar og segðist skyldi vaka
yfir barninu þessa nótt, en það
andaðist um nóttina.*)
Suriúr eigna og Látra-Björgu
vísuna: Sunnan og vestan sendi
vind o. s. frv., sem prentuð er
í Þjóðs. og munnm. I, bls. 413
og er eignuð þar Þorvaldi Rögn-
valdssyni á Sauðanesi. Þeir, sem
eigna Björgu vísuna, segja, að
ræningjaskipið hafi verið enskt.
Einu sinni varð til rætt um
kraftaskáld, þar sem Látra-Björg
var við. Sagði þá einhver við
hana, að hún geti kveðið Gríms-
ey til lands, og skoraði á hana
ao gera það. Þá kvað Bjöig:
Þótt fjöllin geti ég fært úr stað
fyrir vísu og kvæði,
ég girnist ekki að gera það,
nema guð um leyfi bæði.*)
*) Tvær seinustu sögurnar eftir
Gráskinnu Gísla Konráðssonar.
*) Sbr. Þjóðs. Jóns Þorkelsson-
sonar-1899 bls. 395. Þar er visan
eignuð Þorvaldi Rögnvaldssyni á
Sauðanesi.