Alþýðublaðið - 04.01.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÆMÐ
Þríðjudagur 4. jaitúar 1S44L
*
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn,
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsimi við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902. í
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906. ;j
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Ar sigursins?
MIKLAR VONIR eru bundn-
ar við það ár, sem nú er
nýbyrjað. Margir ætla, að áð-
ur en það sé liðið, hafi hinar
sameinuðu þjóðir unnið fulln-
aðarsigur á hinum illu öflum
nazismans hér í Evrópu og hin-
ar undirokuðu þjóðir megin-
landsins aftur fengið hið þráða
frelsi sitt.
Margt bendir og til þess, því
foetur, að mjög sé nú farið að
halla undan fæti fyrir Hitler og
samherja hans í styrjöldinni.
Það má segja, að þeir hafi verið
í vörn og á undanhaldi allt árið,
sem leið. Þeir hafa orðið að
yfirgefa stór landflæmi austur
á Rússlandi, Norður-Afríka ver-
ið hreinsuð til fulls af herskör-
um þeirra, hinir sigursælu her-
ir lýðræðisins brotizt þaðan yf-
ir á meginland ítalíu og rofið
þar fyrsta stóra skarðið í hið
margumtalaða „órjúfandi
Evrópuvirki“ Hitlers.
*
En þó að horfurnar séu þannig
allt aðrar og bjartari en þær
voru um síðustu áramót hafa
fáir af þeim mönnum, sem for-
ystu hafa á hendi meðal hinna
sameinuðu þjóða, enn þorað að
láta svo glæstar vonir í ljós, að
stríðinu gegn Hitler verði lok-
ið á þessu nýbyrjaða ári. Hið
ægilega þýzka herveldi hefir
bersýnilega enn af miklu að
taka; hvert skref, sem herir
hinna sameinuðu þjóða sækja
fram á Rússlandi og Ítalíu kost-
ar blóðugar fórnir og enn er
á báðum stöðum langt til þýzku
landamæranna.
*
Ýmsir byggja vonir sínar um
bráðan sigur á því, að sjálf
þýzka þjóðin muni rísa upp og
velta af sér oki Hitlers, þó að
herskörum hans takizt enn um
skeið, að verja þýzku landa-
mærin. Menn minnast ársins
1918 í því sambandi og draga á-
lyktanir af því um endalok
styrjaldarinnár, sem nú stendur
yfir.
Það mætti og vel ætla, að
þýzka þjóðin væri nú þegar
meira aðfram komin en þá, enda
þótt aftur sé barizt utan landa-
mæra hennar; því að nú hefir
hún að minnsta kosti fengið að
kenna á 'stríðinu við hinar ægi-
legu og síharðnandi loftárásir
Breta og Bandaríkjamanna á
þýzkar borgir. En einnig, í því
sambandi er margs að gæta, og
ekki hvað sízt þess, að öllum
friðar- og frelsishræringum inn-
an Þýzkalands er nú haldið
niðri af blóðstjórn Hitlers með
allt annarri og harðari hendi en
af stjórn Vilhjálms keisara fyr-
ir rúmum aldarfjórðungi.
*
Það er því vandi, að spá
nokkru, sem stendur um það,
hvort fullnaðarsigur muni vinn-
ast á Hitler á þessu nýbyrjaða
ári eða ekki. En hitt er víst, að
það verður blóðugt ár, senni-
lega blóðugasta ófriðarárið, eins
og Churchill hefir fyrir löngu
fyrir sagt. Og svo mikið skyldu
menn að minnsta kosti mega
vona, að verulega verði farin
að styttast leiðin til Berlínar
um það, er því er lokið.
Nýársræða riMsstJórans:
Sú þjóð, sem setur nokkuð of-
ar frelsinu, mun glata því.
-----4—- »
ISLENDINGAR! Látum okk-
ur að vanda byrja árið með
því að minnast þeirra, sem
horfið hafa á árinu sem leið.
Árið, isem við byrjum í dag,
getur orðið merkisár. Það er
hugsarulegt að um það megi
segja: „Vonirnar rætast, þámun
af'tur morgna“.
Við eigum öll einfoverjar von-
ir, sem okkur langar til að ræt-
ist. Þær geta verið mismunandi.
Ég vil nefna nokkrar vonir, sem
ég hygg að allir íslendingar
eigi sameiginlega í dag.
Við vonum að ófriðnum ljúki
á þessu ári, að minnsta kosti í
Norðurálfunni. Við vonum að
nýitt og 'hentugt stjórnskipulag
komist á hér á íslandi á árinu.
Við vonum að ifrændþjóðir okk-
ar á Norðurlöndum, sem nú eru
undirokaðar og aðrar undir-
okaðar þjóðir fái aftur frelsi sitt
á árinu. Við vonum að aftur tak-
ist á árinu samband það við hin
ar Norðurlandaþjóðimar, sem
slitið hefir verið svo árum skipt
ir, og að samstarf við þær megi
hafjast að nýju, enn nánara og
farsælla en áður var. Við vonum
að okkur sjálfum takist að
skipa svo á heimi'li okkar að við
getum örugg boðið heim hinni
nýju skipan, þannig að samboðið
sé góðum húsbændum og góð-
um dreng.
Auðvitað getum við átt marg-
ar aðrar vonir sameiginlegar,
iþótft ég láti hér staðar numið.
*
Ég rakst ný.lega á ummæli
eins af merkustu núlifandi rit-
höfundum Breta, sem ég vil gera
að umtalsefni. Ummælin eru
þessi:
,,Sú þjóð, sem setur eilthvað
ofar frelsinu mun glata frelsi
sínu. Og sú er kaldhæðni örlag-
anna, að ef þjóðin setur lífsþæg-
indi og peninga ofar frelsinu,
mun hún missa þetta hvor-
tveggja. Þjóð, sem berst fyrir
frelsi sínu, getur ekki gert sér
nokkrar von um að öðlazt frelsi
og halda því, nema hún sé þess-
um kostum gædd: ráðvendni,
djörfung, framsýni og fórnfýsi.
Ef þjóðin er ekki þessum kost-
um búin, iþá er sökin hennar
sjálfrar og einskis annars, ef
hún glatar frelsi sínu“.
For.feður okkar þekktu ekki
ýms lífsþægindi nút'ímans. Að
nútdma kynsjóðin vilji búa við
meiri lífsþægindi en þeir er ekki
óeðlilegt. En ef ég hvarfla hug-
anum ti'l æskuáranna og ber sam
an lífsþægindi þá og nú, er mun
urinn eins og á skugga og ljósi.
Þetta á við allar stéttir þjóð-
félagsins. Þótt munur sé milli
stétta og landshluta. Samt undu
flestir vel hag sínu í æsku minni
og ungdæmi, eftir því sem ég
man bezt.
Það er því miður svo, að mar.g
ir, þar á meðal frændþjóðir okk
ar og nágrannar, hafa ekki ein-
göngu orðið að fara á mis við
margs konar lífsþægindi. heldur
orðið að þola verstu hörmungar
undanfarin ár. En við athugun
þess, hve mikilla lífsþæginda í
daglagu lífi margt fólk hefir orð
ið að neita sér um meðal ná-
grannaþjóða okkar og annara
þjóða vegna ófriðarins, þá er
það furðulegt, hve vel mörgum
iþeirra líður samt. Ég veit það
að viðtölum við menn, bréfum
og öðrum fréttum. Það er áber-
andi hve fólk, sem hefir van-
izt miklum lífsþægindum, lætur
vel af því að minnka við sig
matarskammtinn, og fá ails ekki
sumt, sem iþví fannst áður að það
geta ekki verið án, þó það fái
það sem .nægir til nauðsynleg-
asta lífsviðhalds. Og hve vel það
lætur af því að þurfa að lifa ó-
brotnu lífi að öðru leyti, án í-
burðar í klæðaburði og án þess
að geta veitt sér' margt, sem því
fannst nauðsiynlegt áður. Það er
eins og isumt þetta fólk haf i fund
ið nýjan og ibetri heirn, en það
þekkti áður, einmitt með því að
verða að neita sér um lífsþæg-
indi, sem það hafði vanizt.
Sem mest lífsþægindi virðist
því ekki vera neitt mark, sem
vert sé að keppa að.
Líkt þessu má segja um pen-
ingana.
Sú tegund peninga, sem við
þekkjum bezt, eru bankaseðlarn
ir. Það er gamall og góður siður
að kveðja gamla árið og heilsa
nýja árinu með leikjum. Þeir
leikir eru ekki verstir sem eitt-
hvað má ilæra af. Ég vil stinga
upp á iþeim leik að táka peninga
seðil, skoða hann nákvæmlega,
og taka eftir hvaða hugsanir
slík 'Skoðun g-etur vakið.
Ég hef fyrir framan mig ákveð
inn peningaseðil, 50 króna
Landsbankaseðil.
Ef við lítum fyrst á framhlið
iseðilsins, verður talan 50, fimm
tíu krónur, mjög áberandi. Þetta
merkir, að ef við eigum slíkan
seðil getum við eignazt verð-
mæti, sem samsvarar 50 krón-
urn, eins og það er á hverjum
tíma, ef það er yfirleitt á boð-
istólum. Ef við eigum marga
slíka seðla, getum við eignazt
fyrir þá margfalt meira verð-
mæti. Þess vegna er eðlilegt að
okkur langi til að eignast þessa
iseðla. M. a. gerir það okkur
mögulegt að afla okkur Mfsþæg-
inda. En, þetta er ekki allt, sem
það er séð. Þegar ég byrjaði
búskap í Reykjavík fyrir 35 ár-
um gat ég fengið góða íbúð í
eimn mánuð fyrír sMkan seðil.
Þessu var á allt annan veg farið
fyrir 4 árum, er ég kom heim
aftur úr langri útlegð, að ég tali
ekki um nú. Við nána íhugun,
finnst mér það hljóti að vera
sameiginlegt áhugamál okkar
allra, að sem mest fáist fyrir
peningana, í stað þess að eiga
mikið af verðlitlum seðlum. Það
var góður skóli í þeissum efnum
að ferðast um Þýzkaland og
Austurríki fyrir rúmum 20 ár-
um. Það ætti því að minni skoð-
un að vera fceppikefli okkar
allra að standa sem bezt vörð
um verðmæti peningaseðlanna.
Ef við snúum seðlinum við o.g
athugum bakhliðina, verður aft-
ur fyrir okkur sama talan, fimm
tíu, á fjórum áberandi stöðum.
En þar er líka mynd frá Vest-
mannaeyjium af mótorbátum og
vinnandi mönnum. Það er m. a.
þessum bátum og mönnum að
þakka að ég hefi eignazt þennan
seðil. Þeir hafa unnið, oft erfiða
vinnu, og stundum lagt Mf sitt
í hættu, til þess að framleiða
verðmæti, sér og öðrum til lífs-
viðurværis. Ef þeir hefðu ekki
gert isMkt, ætti ég og aðrir ekki
þessar 50 krónur tii að fullnægja
þörfum okkar. ,M. ö. o. babhlið
seðilsins minnir á að vinna ann-
arra, oft erfið og Mfshættuleg
vinna, stendur á bak við seðil-
inn. Þetta ættu þeir að leggja
sér vel á minni, sem ekkert eða
lítið hafa haft fyrir því að eign-
I ast seðilinn, t. d. ungt fólk, sem J
hefir ekki ennþá sjálft unnið sér
inn peninga, eða aðrir, sem fá
mikla peninga fyrir litla eða
enga vinnu.
Lítum nú aftur á framhlið seð
ilsins. Þar er mynd af gáfuleg-
um og alvarlegum manni í 18.
aldar búningi. Það er Jón Ei-
ríksson konferenzráð. Mynd af
honum er Mka á 5 króna seðl-
um, en á 10 króna seðlum er
mynd af Jóni Sigurðssyni.
Jón Eiríksson var af mörgum
talinn aðalbjargvættur íslands
þegar ástandið hér á landi var
einna ömurlegast síðari hluta
18. áldar. Um hann segir í Ár-
bókum Espólims m. a. „Var, hann
sérpiægnislaus í tillögum, en
kappsamur nokkuð við upp-
gangsmenn, yngri og framgjarn
ari í því að verja kosti íslands,
og tók isér nærri, ef illa færi um
það“. Ennfremur hefir EspóMn
þetta eftir Skúla fógeta, er frétt
ist um-lát Jóns: „Skúli mælti
. . . . þá stund leið: „Þar tókst
þeim að fara með hann, og er nú
úti um íisland“, og er isagt að
hann yrði ei samur síðam“. Jón
Sigurðsson vitum við öll svo mik
ið Um, að um hann þarf ekki að
f jölyrða. En með tilvísun til um-
mæla brezka rithöfundarins,
sem ég gat um áðam þá hygg ég
að isegja megi þetta: Hann nýt-
ur virðingar og aðdáunar allra
íslendinga óskiptra vegna þess
að hann setti ekkert ofar frelsi
íislands, allra sázt lífsþægindi og
peninga. Hann barðist sigurvæn
legri baráttu fyrir frelsi íslands;
| ÁRAMÓTAGREIN í Morg-
unblaðinu á gamlaársdag,
lét Ólafur Thors ljós sitt skína
á hina raunalegu sögu dýrtíðar-
málanna hjá okkur og ræddi
nokkuð þau viðhorf, sem nú
blasa við í þeim. í grein sinni
segir Ólafur meðal annars:
„Þegar íslendingar nú, eftir
rúmlega árs viðureign stjórnarinn
ar við dýrtíðina, hafa fremur orð-
ið að láta undan síga, er eðlilegt,
að mikið sé rætt um, hverra úr-
ræða beri að leita, sem að þaldi
megi koma.
Aðallega tala menn utan þings
og innan um tvær leiðir, þá, að
halda áfram á þeirri braut, sem nú
er gengið á, og kaupa verðlagsvísi-
töluna niður með fé úr ríkissjóði.
Þetta er vilji núverandi ríkis-
stjórnar.
Hin er, að hætta nú þegar öllum
milligreiðsíum úr ríkissjóði, láta
skeika að sköpuðu um verðlag og
sölu landbúnaðarafurða a. m. k. á
innlendum markaði og áhrif þess
verðlags á vísitöluna.
Með milligreiðslunum hafa
menn frestað því, sem fram á að
koma og keypt sér stundarfrið. Er
slíkt afsakanlegt, meðan verið er
að átta sig á, til hvaða ráða skuli
gripið. Lengur ekki. Hugsandi
menn gera sér ljóst, að fyrr en
varir, mun fjárþröng ríkissjóðs
stöðva þing og stjórn á þessum
flótta frá staðreyndunum og neyða
menn til að horfast í augu við þá
örðugleika sem, án alls efa, eru
fyrir stafni. En það ríður á miklu, i
baráttan leiddi til siguns þótt
hann lifði það ekki, vegna þess
að hún var háð með ráðvendni,
djörfung, drengskap, fraxnsýni
og fórnfýsi.
Mér finnst þetta svo merki-
legt og dýrmætt til fyrirmynd-
ar, að ég vil endurtaka það:
Jón Sigurðsson nýtur virðing-
ar og aðdáunar allra íslend-
inga óskiptra VEGNA ÞESS
að hann setti ekkert ofar frelsí
Islands, i allra sízt lífsþæginds
og peninga. Hann barðist sig-
urvænlegri baráttu fyrir frelsÉ
Islands; hún leiddi til sigurs
síðar VEGNA ÞESS að barátta
hans var háð með ráðvendni,
djörfung, drengskap, framsýns
og fórnfýsi.
Ef við hefðum ekki átt þessa
tvo menn, annan á 18. öldinni,
hinn á 19. öldinni, væri hagur
okkar Islendinga, sem lifum nú
á 20. öldinni allur annar og
verri en hann er.
Og gleymum svo ekki hve
fallvaltir og forgengilegir þess-
ir pappírsmiðar eru. Þeir eru
góðir í augnablikinu sem ávís-
un á verðmæti. En þeir eru að>
öðru leyti ekki mark að sækj-
ast eftir, heldur meðal.
Ég hætti hér. En frekari at-
hugun á seðlunum getur auð-
vitað vakið margar aðrar hugs-
anir.
*
Hinn jötunefldi og framsýni
forsætisráðherra Breta, Win-
ston Churchill, sagði í ræðu fyr
ir sjö vikum m. a. þetta:
að eigi dragist úr hófi, og þjóðm
átti sig á hvar hún lendir, ef hún
hefir ekki manndóm til viðnáms
í tæka tíð.
Hin leiðin, að hætta þegar í sta®
öllum milligreiðslum og gefa dýr-
tíðinni lausan tauminn, er einnig.
miklum vandþ:væðum bundin. Ég
hygg, að eigi sé fjarri sanni, að
þann dag, sem það verður gert,
stökkvi vísitalan viðstöðulaust upp
í 290 til 300 stig. Samstundis hækk
ar allt kaupgjald að sama skapi.
Án alls efa mun af því leiða, að
mestur hluti framleiðslu útflutn-
ingsafurðanna myndi þá hætta að
bera sig og því stöðvast í bili. Þá
hefst baráttan um niðurfærslu
kaupgjaldsins. Þeirri baráttu linn-
ir væntanlega ekki fyrr en kaup-
gjaldið lagar sig eftir afurðaverð-
inu. Þessi barátta kostar þjóðina
vafalaust miklar fjármunafórnir,
en hún getur ekki leitt til endan-
legrar úrlausnar á vandanum. Síð-
ar, þegar afurðaverðið fellur, hefst
sama barátta á nýjan leik, og
geisar þá með því meira æði og
því lengur, sem bilið sem brúa
þarf stækkar. En það sjá allir, sem
eitthvað skyggnast fram í tímann,
að þau vandkvæði, er nú kunna að
skapast við að vísitalan hækkar
um 20 til 40 stig, eru aðeins svip-
ur hjá sjón miðað við það, sem
verður, þegar hið fyrirsjáanlega
og alveg óumflýjanlega hrun á
verðlagi útflutningsafurðanna skell
ur á, að ófriðarlokum. — En sá
kostur er þó á, að hefja barátt-
Framhald á 6. síðu.