Alþýðublaðið - 13.01.1944, Blaðsíða 4

4
ALfrYDUBLAÐiP
Fimmtudagur 13. janúar 1944.
Hjorleifur Hjörleifsson:
Nðldrið nm Þiððleikhfisið.
tii útsölumanna Alþýöublaösins.
Vegna áramótauppgjörs eru útsölumenn blaðsins
úti á landi beðnir að senda uppgjör hið allra fyrsta.
Óseld jólablöð
óskast endursend sem allra fyrst, vegna þess, að
blaðið er uppselt í afgreiðslunni.
(Uj>ij5tiblaM5
Otgefandi: Alþýðuflokkurina.
Ritstjdri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al- /
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Síxnar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Hollir verka-
lýðsleiðtogar.
DAGSBRÚN ARMENN munu
eftir nökkra daga ganga
til allsherjaratkvæðagreiðslu
um það, hvort segja skuli upp
saimningum félags þeirra við at-
vinnurekendur.
í tilefni af því gefur Þjóðvilj-
inn í gær eftirfarandi lýsingu á
þeim kjörum, er þeir hafa undan
farið átt við að búa samkvæmt
samningum þeim, sem kommún
istar gerðu fyrir þeirra hönd
sumarið 1942:
„Þeir, sem ekki hafa haf t eftir
vinnu, hafa ekki gert betur en
að draga fram lífið. Dagsbrún-
armaður, sem hefir kr. 2,10 í
igrunnkaup og viríhur 8 tíma
290 daga ársins, hefir ekki nema
rúmar 12 þús. kr. á ári með nú-
verandi vísitölu. Með þúsund
krónum á mánuði verður ekki
lifað neinu sældar lífi í Reykja-
vík.“ Og blaðið bætir við:
„Bændur, sem þó hafa um
margra hluta sakir betri aðstöðu
til að lifa heilbrigðu lífi fyrir
minni fjárupphæö, þurfa, að
dómi þeirra sjálfra, að meðal-
tali kr. 14 500, 00 á ári.“
Þannig farast Þjóðviljanum í
gær orð um þau kjör, sem komm
únistar fyrirbjuggu Dagsbrúnar
imönnum fyrir hálfu öðru ári
síðan og básúnuðu þá út sem
stórkostlegan sigur fyrir þá.
s{í
Það er ýmislegt, sem kemur
upp í huga manns við lestur
þessarar játningar kommúnista
blaðsins.
Það segir, að bændur telji sig
þurfa að meðaltali kr. 14 500,00
á ári og það var þeim líka ætlað
með afurðaverði sex manna
nefndarinnar sællar minningar,
þó að Dagsbrúnarmenn beri fyr
ir 8 stunda vinnudag allan árs-
ins hring ekki nema kr.
12 000,00 úr býtum.
En hvað sögðu kommúnistar
sjálfir í sex manna nefndinni?
Sögðu þeir ekki já og amen við
því, að afurðaverðið yrði hækk-
að svo, að bændur hefðu að með
altali kr. 14 500,00 í tekjur á
ári? Og létu þeir ekki hafa sig
til þess, slikri verðhækkun kjöts
og mjólkur til réttlætingar,
að viðurkenna fyrst þá dóma-
dags vitleysu, að meðaltekjur
verkamannsins næmu kr.
15 500,00 á ári? Jú, þeir gerðu
það, þótt þeir vissu vel, að tekj-
ur Dagsbrúnarverkamanns, sem
vinnur 8 stundir á dag allan árs
ins hring, eru ekki nema kr.
12 000,00!
Sivo vel standa kommúnistar
í ístaðinu fyrir verkalýðinn!
*
En sagan er þó ekki nema hálf
sögð hér. Því að samtímis því,
að kommúnistar hjálpuðu á
þennan hátt til þess að hækka
lafurðaverðið og þar með tekjur
bænda stórkostlega á kostnað
verkamanna og neytenda í bæj-
unum, neituðu þeir að segja upp
samningum Dagsbrúnarmanna
við atvinnurekendur. Þ e i r
þurftu engar kr. 14 500,00 á ári;
í Morgunblaðinu birtist
nýlega stutt athugasemd í
tilefni af grein, sem H. K. L.
skrifaði í Þjóðviljann um
miðjan desember. Segir í
Morgunblaðinu meðal ann-
ars: „Rithofundurinn heldur
því fram í grein sinni, að
Þjóðleikhússbyggingin sé
stórgölluð, og varla hæf, sem
leikhús", og ennfremur „Eng
um dettur í hug að svara
þessari alvarlegu ádeilu.. . .
Munu margir skoða þessa
þögn sem samþykki.“
Þegar þetta ’birtist í Morg-
unblaðinu, hafði ritstjórn
þess, í liðugan hálfan mán-
uð, haft neðanritaða grein í
sínum höndum, og er nú enn
meiri ástæða en fyrr til þess
að hún birtist.
SVO SEM vænta mátti, nú
þegar nokkur von er um
að Þjóðleikhúsið verði bráðlega
fullgert, heyrist stundum nöld-
ur um fyrirkomulag þess, en
slíkt nöldur, hvenær sem eitt-
hvað nýtt er að komast á lagg-
irnar, er landlægur ósiður hér.
Nú nýlega hefir Halldór
Kiljan Laxness í Þjóðviljanum,
slett nokkrum ónotum úr penna
sínum í garð byggingarinnar,
og ef um lítilíjörlegra mál væri
að ræða, mætti það vera af-
skiptalaust. En hér er um að
ræða tilraun til að sá tor-
tryggni og óánægju í hug allra
þeirra, sem eiga að njóta góðs
af byggingunni bæði listamanna
og almennings, og því er nauð-
synlegt að leiðrétta það, sem
ranghermt er, eða fært aflaga.
Grein H. K. L. ber það með
sér, að hún er rituð meir af
„yfirborðsmennsku“, en þekk-
ingu á málinu. Að vísu þarf
enga þekkingu til að slá því
fram, að Þjóðleikhúsið hafi
hindrað það, að önnur sam-
komuhús risu upp. Slík ummæli
stafa jafnan af óvildarhug, og
um það getur aðeins komið full
yrðing á móti fullyrðingu. En
ég get hugsað mér að góðvilj-
aður maður mundi álykta, að
fjárhagsvandræði fyrri ára
mundi eiga nokkurn þátt í
þeim skorti á samkomuhúsum,
sem, þessa stundina, er hér í
bæ.
H. K. L. telur að fyrirkomu-
lag byggingarinnar sé úrelt. Nú
hefir hann víða verið og áreið-
anlega komið í mörg leikhús,
og hann ætti því að vita það,
að leikhús hafa í aðalatriðum.
hvað fyrirkomulag innan húss
snertir verið óbreytt frá því að
borgaraleg leiklist hófst. TJnd-
anskilin eru auðvitað þau lciK-
hús, sem sums staðar hafa ver-
ið byggð í tilraunaskyni, með
ýmiskonar fyrirkomulagi. Ln
Þjóðleikhúsið er ekki byggt í
tilraunaskyni. Og hann, sem
gerir sér mikið far um að ræða
byggingarlist, ætti líka að vita
það, að vegna lögunar og notk-
ar 12 000,00 afram, þratt fynr
hið hækkandi afurðaverð!
En til þess að þlekkja Dags-
brúnarmenn og sætta þá við
svikin, sögðu þeir við þá, að það
væri bara röngum vísitöluút-
reikningi að kenna, að þeir bæru
ekki meira úr býtum; en nú
skyldi knúið á um endurskoðun
hans og leiðréttingu og lengur
skyldu Dags'brúnarmenn ekki
þurfa að híða eftir þeim kjara-
bótum, sem þeim bæri. Og hver
man ekki, hvernig Þjóðviljinn
lét, þegar Alþýðublaðið benti á
hve ósvífnar slíkar blekkingar
væru?
En nú hefir vísitöluútreikn-
unar, sem er eiginleg fyrir
leikhús, hljóta að verða í þeim
nokkuð langir gangar, og mörg
herbergi, utan leiksviðs og sal-
ar og, þarf ekki „facade-arki-
tektur“ til.
H. K. L. kvartar undan því,
að af efri pallsætum sjáist að-
eins nokkur hluti leiksviðsins.
Sé dregin sjónlina frá efra palli
og niður á leiksvíð, kemur í
ljós að allt leiksviðið og því
nær allur bakveggurinn upp úr
sést hvaðan sem er. Er þá ör-
uggt, að kröfum H. K. L. í því
efni er fullnægc.
Hann hefur líka komist að
þeirri niðurstöðu að hljóm-
sveitarstúka sé ekki til í hús-
inu. „Gryfja sú, þröng og ó-
heyrilega djúp, sem útbúin hef-
ur verið framan við sviðið. virð
ist hafa allt annan tilgang."
Ég hefi það eftir dr. von
Urbantschiteh, en hann mun
vera manna doínbærastur á það,
að stúkan geti rúmað 24 manna
hliómsveit og mun joað í flest-
um tilfellum nóg. Og þess utan
er auðvel: stækka iiána, et
verkast vill. En ,,Gryfjan“ er
„óheyrilega“ djúp, vegna þess
að gólf er ekki komið í hana
enn. Og þegar það kemur, á það
að verða þannig úr garði gert,
að hægt sé að hækka það og
lækka eftir þörfum. Koma
lyftitækin undir það í „Gryfj-
una“. Þess vegna er dýpið.
H. K. L. telur að þykkt veggj
anna urnhverfis leiksviðið muni
„tefja allt starf á bak við tjöld-
in“. Ég hygg hinsvegar, að
störf þau, sem vinna þarf á bak
við tjöldin muni fara fram innan
þeirra veggja, sem umlykja
leiksviðið og mun veggjaþykkt-
in engin áhrif hafa á það.
Um málarasal hússins * segir
H. K. L„ að það sé svo lágt und-
ir loft „að leggja þarf tjöldin á
gólfið meðan unnið er að þeim,
og mun erfitt að finna lista-
mann, sem sættir sig við þau
vinnuskilyrði.“ Sannleikurinn
er sá, að þetta að leggja tjöldin
á gólfíð meðan unnið er að
þeim, er algengasta aðferðirí
við leiktjaídamálningu. Enda
verður að leggja tjöldin flöt við
vissar aðferðir. En vilji menn
hér hafa aðra aðferð, þá er á-
reiðanlega nóg pláss til þess.
Salurinn er 4,3 metrar undir
loft, og gólfflöturinn 10 og 14
metrar. Leiktjöldin eru á leik-
sviðinu samsett úr mörgum
stykkjum, en stykki, sem væri
svo stórt, að ekki mætti vinna
að því í þessum sal, á hvern
þann hátt, sem listamaðurinn
teldi sér hentugastan, yrði á-
reiðanlega of stórt til þess að
meðhöndla með góðu móti á
leiksviðinu.
Að lokum skal svo aðeins
minnst á eina augljósa rökvillu
í grein H. K. L. Hann segir, að
kostnaður við að Ijúka bygg-
ingunni hafi, árið 1935, verið
áætlaður 800 þúsund. Síðan tel-
ur hann, að verð á innlendu
ingurinn verið endurskoðaður
— og hvað hefir sú endurskoðun
leitt í Ijós? Að hann sé í öllu
sem máli skiptir, réttur. Dags-
brúnarmenn eru því nákvæm-
lega jafnnær nú, að fá þær kjara
bætur, sem þeim ber, og áður
en sú endurskoðun byrjaði. Og
nú sjá þeir ekki önnur ráð til
þess að rétta hlut sinn, en að
segja upp samningunum við at-
vinnurekendur á miðjum vetri
— á miklu óhagstæðari tíma
en síðastliðið sumar, þegar tæki
' færi var til þess.
Svo er kommúnistum og
þeirra ,,sniðugu“ stjórn, eða hitt
þó heldur, á Dagsbrún fyrir að
þa'kka!
efni og vinnu hafi sexfaldast,
og fær þá út, að það muni kosta
5 milljónir að fullgera bygging-
una. Nú er aðeins nokkur hluti
af því, sem til þarf, innlent efni
og vinna, en hinsvegar engin
ástæða til að ætla að erlent
efni sé þetta mikið dýrará en
var. Þessi ágizkun um 5 millj-
óna kostnað er því alveg út í
bláinn, og á sér vonandi enga
stoð í veruleikanum.
Það er ekki annað sýnilegt,
ÞÓ að blöð hraðskilnaðar-
liðsins. hafi hingað til
reynt að halda því í sem mestu
þagnargildi, að Sigurði Nordal
prófessor’ var synjað um að
flytja tvö erindi um skilnaðar-
málið í útvarpið, hefir þetta
hneyksli vakið hið mesta um-
tal manna á meðal. Og þó að
Morgunblaðið og Þjóðviljinn
haldi áfram að þegja, hefir Tím
inn nú taiið það réttast að
minnast á málið og hreinsa
hendur sínar af slíkri kúgun við
hið frjálsa orð. Tíminn skrifar
í gær:
,,Það hefir vakið nokkurt umtal,
að meirihluti útvarpsráðs hefir
synjað Sigurði Nordal um að
flytja útvarpserindi um afstöðu
sambandsmanna þ. e. þeirra, sem
halda vilja sambandinu við Dan-
mörku enn um óákveðinn tíma.
Þessi framkoma meirihluta út-
varpsráðs vir.ðist meira en vafa-
söm. Margt skilnaðarmanna hefir
þegar talað í útvarpið og lýst
skoðun sinni. Því má ekki lofa
einum sambandsmanni að tala líka?
Getur það ekki einmitt verið skað-
legt fyrir skilnaðarmálið, bæði
inn á við og út á við, ef það álit
festir rætur, að reynt sé að banna
sambandsmönnum að koma skoð-
unum sínum á framfæri? Er líka
ekki málstaður þeirra þannig, að
það geti orðið þeim meira til fram-
dráttar að beita þá misrétti en að
lofa þeim að tala?“
Menn munu taka eftir því, að
Tíminn reynir að blekkja les-
endur sína um afstöðu Sigurð-
ar Nordal og annarra lögskiln-
aðarmanna í skilnaðarmálinu
með því að kalla þá sambands-
menn, af því að þeir vilja fara
að skilnaðinum með lögum en
ekki ólögum, eins og hraðskiln-
aðarmenn. En hann treysti sér
þó ekki til annars en að taka
afdráttarlausa afstöðu gegn því
hneyksli, að Sigurði Nordal
skulí verið meinað að gera
grein fyrir afstöðu sinni í út-
varpinu, samtímis því, sem
skrifum þessum sé sá, að spilla
fyrir Þjóðleikhúslbyggingunni
meðal þeirra sem ekki eru
kunnugir málavöxtum. Það er
illt verk, og allt annað en ís-
lenzk leiklist þarfnast. Það
sem íslenzka leiklist vanhagar
mest um, auk leikhússins, eru
íslenzk leikrit. Væri vel ef H.
K. L. vildi gera sitt til að bæta
úr þeirri þörf, enda mundi hon-
um vafalaust farast það betur
en hitt.
það stendur opið svo að segja
hverjum þeim, sem tala vill
máli hraðskilnaðarliðisins þar.
*
Vísir gerir samningana við
Svíþjóð um byggingu 45 vél-
skipa fyrir íslenzka fiskiflot-
ann að umtalsefni í gær. Þar
segir meðal annars:
„En ekki ber eingöngu að keppa
eftir byggingu og kaupum á smá-
vélskipum til fiskveiða. Reynslau
sýnir að þau bera sig mun lakar
en stærri skipin og þá einkum
botnvörpungar, og standa ver að
vígi á flestan hátt um heppilegan
rekstur. Sú hefir raunin á orðið
það sem af er styrj.öldinni, en vel
kann einhver breyting að verða á
því, að styrjöldinni lokinni. Tog-
araflotinn mun öllu ver leikinn en
vélbátaflotinn. Mun fleiri togarar
hafa tapazt að tiltölu, en auk þess
voru þeir flestir gamlir og úr sér
gengnir, er styrjöldin hófst, og
hafa þó væntanlega verið enn- ver
leiknir með stöðugum veiðiskap og
lélegu viðhaldi styrjaldarárin. Má
því fullyrða að þessi skip öll eða
flest verði að endumýja, og leggja
þá kapp á að fá skip í þeirra stað,
sem að öllu svara til þeirra
krafa, sem nútíminn hlýtur að
gera til slíkra skipa, bæði að því
er úthaldskostnað snertir, stærð og
önnur skilyrði til heppilegrar af-
komu.
Algerlega er óvíst hversu greitt
gengur með skipabyggingar að
stríðinu loknu, enda sennilegt að
aðrar þjóðir hugsi fyrst og fremst
um nýbyggingar og endurnýjun
skipanna sér til handa. Væri því
æskilegast að hér yrði unnt að
koma upp skipasmíðastöðvum,
þannig að ekki væri nauðsyn að
sækja hvert fljótandi far til ann-
, ara landa. Á því eru ýmsir erfið-
leikar, en þeir helztir, að hér vant-
ar nægilega marga faglærða menn
en kaupgjald auk þess það hátt,
og raunar ‘annar tilkosnaður, að
engin líkindi eru til að slíkar
skipasmíðastöðvar geti borið »ig í
Frh. af 6. síöu.
þeir áttu að láta sér nægja sín-