Alþýðublaðið - 12.03.1944, Síða 4

«
Simnudagur 12. naarz l§4Mt
ftLPT5USLA9«P
.ibó§ul)löM5
Otgefandl: AlþýSuflokkurinn.
I
Guðmundur G. Hagalin:
Kirkjan á sandinum
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902. j
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906. j
Verð í lausasölu 40 aura. |
)
Alþýðuprentsmiðj an h.l
frð pingi til Ijéler-
athvæðaireiðsÍB.
AL-ÞINGI hefir nú lokið
ístörfum í hráð og verið
frestað til 10. júní.
Það hefir gert örlagaríkari
samþykktir fyrir framtíð þjóð-
arinnar ,en nokkurt þing á síð-
ari öldum. Það hefir afgreitt
þingsályktun um sambandsslit
við Danmörku, sem ísland hef-
ir verið stjórnarfarslega tengt
síðan seint á fjórtándu öld. Og
það hefir samþykkt stjórnar-
skrá fyrir fyrirhugað lýðveldi á
íslandi að fullnuðum sambands
slitum. • * ■
•i Báðar þessar örlagaríku sam-
þykktir alþingis þurfa þó stað-
festingar þjóðarinnar við al-
menna og leynilega atkvæða-
■greiðslu til þess að fá gildi, og
hefir þingið ákveðið, að sú þjóð
aratkvæðagreiðsla skuli fara
fram 20.—23. maí En að henni
lokinni þarf alþingi að koma
saman á ný til þess að taka á-
■kvörðun um, hvenær samþykkt
in um sambandsslitin og hve-
nær , lýðveldisstjórnarskráin
skuli ganga í gildi. Og það er að
sjálfsögðu með það fyrir aug-
um, sem ákveðið hefir verið, að
alþingi skuli koma saman’á ný
10. júní.
Nú, þegar þingið hefir þann-
ig búið skilnaðarmálið og lýð-
veldisstjórnalijskránia í hendur
þjóðarinnar til staðfestingar við
almenna atkvæðagreiðslu, verð-
<ur að segja það, að gifLusamleg-
ar hefir tekizt um afgreiðslu
þessa örlagaríka, tvíþætta máls
á þingi, en á horfðist um skeið.
Veruleg ástæða var lengi vel
til að óttast, að málið yrði af-
greitt með þeim hætti, sem
sundra myndi þjóðinni og hún
hafa varanlega vansæmd af.
Mikill meirihluti þingsins virt-
ist vera einráðinn í því, að
knýja sambandsslitin fram
strax á þessum vetri í berhöggi
við alþjóðarétt og gerðan milli-
ríkjasamning. Og samtímis var
af ofurkappi unnið að því, að
•fá það ákveðið löngu fyrir fram
í lýðveldisstjórnarskránni
sjálfri, hvenær hún skyldi taka
gildi, hvernig svo sem ástatt
yrði í umheiminum, þar á með-
al hjá þeirri þjóð, sem við er-
um að skilja við, þann dag.
Lítill efi er á því, að slík af-
greiðsla hefði vakið megna ó-
ánægju venulegs hluta þjóðar-
innar og orðið okkur til van-
sæmdar erlendis. En því betur
tókst að afstýra slíkri meðferð
análsins og ná samkomulagi um
það á þingi, að þjóðaratkvæða-
greiðslu um sambandsslitin
skyldi frestað þar til á lögleg-
um tíma, samkvæmt uppsagn-
arákvæðum sambandslagasátt-
análans, og að gildistökudagur
lýðveldisstjórnarskrárinnar
skyldi heldur ekki ákveðinn
fyrr en að aflokinni þjóðarat-
Íkvæðagreiðslu um hana.
Með þessu viturlega sam-
komulagi tókst að tryggja full-
komna einingu um afgreiðslu
þingsályktunartillögunnar um
sambandsslitin og lýðveldis-
stjórnarskrárinnar á alþingi.
Elínborg Lárusdóttir:
Strandarkirkja. Þorst. M.
Jónsson, Akureyri 1943.
ELÍNBORG Lárusdóttir er dug
legur og mikilyirkur rit-
höfundur. Hún hóf ritstörf
seinna en algengast er, og ég
var einn af þeim, sem hugsaði
svo sem: Bara hún sé nú ekki
orðin það mótuð í skóla lífsins,
þessi kona og móðir, sem hefir
verið prestsfrú í sveit og er
húsfreyja á heimili í höfuð-
staðnum, þar sem margir koma
og margt er að sýsla, að hún sé
ekki ómóttækileg fyrir hið ótal
marga og margvíslega, sem
menn þurfa að læra til þess að
geta gengið sæmilega frá skáld-
riti, jafnvel þó að þeim sé gefin
skáldgáfan. Ja, gat ekki meira
að segja hUgsazt, að þessi kona
teldi sig ekki þurfa að læra
neitt verulegt til þess að geta
skrifað góða bók?
En raunin hefir orðið sú, að
Elínborg Lárusdóttir hefir mik-
ið lært, síðan hún byrjaði að
fást við ritstörf, og ég hygg,
að til lengdar geti það orðið
þeim Andréssonum og ciðrum
brennumönnum dýrkeypt sem
bókmenntadómurum, að freisía
að rýja hana öllum listamanns-
hróðri, ekki sízt þegar þeir þá
líka hefja á bekk. með góð-
skáldum manntetrið, sem ekki
hefir enn þá komizt lengra
en að kvistunum í altari Jistar-
innar, og hossa á handlegg sér
verndarenglum móður :j o ks
þjóðernisofstækis, samtengdu
væmninni og beinlínis viðbjóðs
legri tilbeiðslu hálfasiatisks her-
veídis, verndarenglum, sem að
formi til eru líkari afskræmum,
sem handlaginn sjúklingur á óró
legu deildinni á Kleppi hnoðar í
einu kastinu, heldur en lista-
smíð fullvita og háttlofais
myndmeistara!
Mér fannst ekki mikið til
um fyrstu bók frú Elínborgar
Lárusdóttur, Sögur. Raunar var
frásögnin liðleg —- jú, og það
var svo sem auðséð, að petta
hafði skrifað velþenkjandi
manneskja, já, góð og guðelsk-
andi, eins og það var kallað hér
áður. En ósköp var þetta veiga-
lítið tilþrifasmátt, óverulegt,
Svo kom Anna frá Heiðarkrti,
og hana var ekki vel að marka,
fannst mér. Hún bar raunar
vott um litla kunnáttu í fræð-
unum, svo að það spáði nú ekki
góðu um framtíðina, en hinn
byrjandi höfundur átti sér
nokkra afsökun á því, hversu
áhrifalaus og lítilvæg bókin var
sem skáldrit. Frú Elínborg hafði
sem sé orðið fyrir því óláni,
sem margan byrjandi hefir
hent, að sýna okkur sem harm-
leik ólánleg afdrif persónu,
sem frá upphafi vega var mjög
svo ómerkileg. Frúin hafði ætl-
að sér að sýna okkur, hvernig
það gæti hæglega orðið svo í
hinni spilltu veröld, að hvit og
gómtöm hveitikaka sakleysis,
hreinleika og fegurðar, bökuð
í rauðu smjöri ástarin^Éf ýsS'6^
hreinasta englliK&Sf^Tfyrlinga-
Hvorttveggja var samþykkt af
þingheimi í einu hljóði.
*
Það er heldur ekki efamál að
samkomulagið á þingi um skiln-
aðarmálið hefir vakið almenn-
an fögnuð meðal þjóðarinnar,
sem vill geta staðið einhuga og
óskipt á slíkri örlagastundu;
enda má ótvírætt gera sér von-
ir um það, að nú leggist allir á
eitt til þess, að þjóðaratkvæða-
greiðslan í vor verði sem mátt-
ugastur vitnisburður um sjálf-
stæðisvilja hennar.
Samkvæmt uppsagnarákvæð- j
um sambandslagasáttmálans 1
fæða; lenti í horngrýtis hund-
■unum. En svo hafði illa til tek-
izt, að frúin hafði í hreinasta
ógáti gripið bankabyggs- og
rúgköku ístöðuleysis og æsilegs
nautnaþorsta, raunar sáldraða
hveitikornum æskuþokkans og
afdalahreinleikans, en bakaða í
svínafeiti lostans, og slík
kaka var aldrei annað en
hundakex frá byrjun, svo
að ekki gat talizt nema náttúr-
legt, þó að í hundana lenti
hún. . . . En í þriðju bókinni,
smásagnasafninu Gróðri, var
þegar orðin mikil framför.
Þarna var ljós vottu.r aukinn-
ar kunnáttu í sjálfu smíði sagn-
anna, rneiri stílleikni, yfirleitt
fastari tök. Og í sögu þeirri,
sem er samnefnd bókinni, má
greina hina verðandi skáld-
konu, sama svip og mótar það
bezta í Förumönnum og nú
Strandarkirkju. Förumenn eru
þrjú bindi, og um þau skrifaði
ég alllangt mál og ýtarlegt í
Skírni árið 1941, sagði þar
kost og löst, svo sem ég kunni
bezt. í Förumönnum eru, víða
skáldleg tilþrif í mótun per-
sóna, í atburðalýsingum og í
stíl, og eru þeir merkasta rit
skáldkonunnar annað en Strand
arkirkja.
Það er alsiða hér á landi enn
þann dag í dag, að fólk heiti á
menn eða stofnanir, lofi að gefa
þeim þessa eða hina upphæð,
eða þetta eða hitt verðmæti,
ef því verði að ósk sinni, og er
einkum heitið á snauða menn
eða sjúka ■— og á líknarfélög
eða kirkjur. í kaþólskum lönd-
um er heitið á helga menn og
kirkjur vígðar þeim, og svo var
þetta einnig hér á landi i
kaþólskum sið. Þá hafa alltaf
verið fleiri og færri staðir, þar
sem menn hafa talið sig fá —
fyrir . tilstilli æðri máttarvalda
— bænheyrslu — og þá einkum
meinabætur, ef beðið væri heitt
og innilega. Kunnastur slíkra
staða hér í álfunni var fyrir
styrjöldina smábærinn franski í
Pýreneafjöllum, Lourdes, og
geta menn lesið um undrin, sem
þar gerðust, í prýðilega skipu-
legri og vel skrifaðri grein eftir
prófessor Guðbrand Jónsson.
Greinin er í bók hans: Innan
um grafir dauðra. Hér á landi
voru fyrrum nokkrir staðir, þar
sem menn gátu vænt sér lækn-
ingar fyrir tilverknað helgra
manna, og svo var það enn í
æsku minni, að gamlir menn
trúðu því, að” vatn úr lindum,
sem Guðmundur biskup góði
hefði vígt, hefði styrkjandi og
heilsubætandi áhrif, og gömul
kona sagði mér, að sá, er bæri
á sér á ferðalagi pela með slíku
vatni og dreypti í það við og
við, gæti verið öruggur fvrir
draugum, skrímslum, loftönd-
um — og jafnvel snjóflóðum
og grjóthruni af hömrum ofan,
og gaf hún piér fjólublátt glas
tií þessarar notkunar, því að svo
vildi til, að á leið þeirri, sem
ég fór að fé á vorin, þegar allt
af mátti búast við ofanfalli, var
uppsprettulind, sem hinn góði
þurfa þrír fjórðu allra kosn-
ingabærra manna og kvenna í
landinu að taka þátt í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni og þrír
fjórðu allra greiddra atkvæða
að vera fylgjandi sambandsslit-
um til þess að þau séu lögleg.
Sumir hafa óttazt, að erfitt yrði
að fullnægja svo ströngum upp
sagnarákvæðum. En það er á-
reiðanlega ástæðulaust, síðan
samkomulag náðist um málið á
þeim grundvelli, sem öll þjóðin
veit að fullnægir kröfum ótví-
ræðs réttar. Það mun koma í
| Ijós við þjóðaratkvæðagreiðsl-
S una í vor.
Guðmundur biskup hafði vígt.
Samt bað gamla konan mig að
með varygð, því að guð og hans
englar og útvaldir hjálpuðu
ekki öðrum en þeim, sem vildu
hjálpa sér sjálfir. Nú hygg ég,
að trúin á vígðar lindir sé að
mestu horfin. En hús eitt er
ennþá við lýði á landi hér, sem
menn hafa bundið og binda enn
við meira traust til úrbóta á
margs konar vanda en önnur
hús eða aðra staði. Það er
Strandarkirkja í Selvogi, og
veit ég mörg dæmi þess, að dýr-
lingar þeir, sem hún er helguð,
verði við, þegar á þá eða kirkju
þeirra er heitið. Um þessa
kirkju og það fólk, sem henni
hefir staðið næst, Selvogsbúa,
hefir svo frú Elínborg skrifað
hina nýjustu skáldsögu sína,
bók, sem er 370 blaðsíður, vönd-
uð að prentun og pappír og fá-
anleg í snotru bandi.
Sagan hefst á stuttri lýsingu
á landgæðum Selvogs, eins og
þau voru endur fyrir löngu, og
er henni þannig fyrir komið,
að hún verkar ekki eins og for-
máli, leiðinlegur og bókinni
lítt samfelldur. í Selvogi er í
þann tíma, sem sagan hefst,
gróður mikill, síbreiða af skógi
og grasi, og mjög gott undir bú.
Þarna eru mikil hlunnindi, sil-
ungsveiði, eggja- og dúntekja,
selveiði, ærinn trjáreki og
gnægð fiskjar fyrir landi. Sel-
BLÖÐIN hafa oft minnzt á
nauðsyn þess, að tryggt
væri yfir þjóðminjar og ýmis
listaverk landsins, þó að lítið
hafi enn orðið úr framkvæmd- ’
um. Síðast í gær gerir Guð-
mundur Einarsson frá Miðdal,
formaður félags íslenzkra mynd
listarmanna þetta mál að um-
talsefni í athyglisverðri grein
í Tímanum. Ilann segir:
„Ýmsir mætir menn hafa á síð-
ari árum í ræðum og ritum hreyft
því, hversu aðkallandi sé að reisa
my ndlistasaf nhús.
Mál þetta hefir fengið furðu-
lega daufar undirtektir, beinlínis
verið þagað í hel. Fyrir um 20
árum síðan, er háborgar-hugmynd
in var rædd sem mest, þá þótti
sjálfsagt að ætla safnhúsi fyrir
máiverk, stað við sunnanvert
Skólavörðuholt, við hhð Hnit-
bjarga. Var það vel til fallið og
eðlilegt, en svo hefir nú skipazt,
að lóð sú hefur verið mjókkuð svo
með byggingum við Freyjugötu,
að varla eru tiltök að byggja
hæfilegt safnhús þarna.
Til mála hefir komið að byggja
yfir forngripasafnið um leið, og
væri það að ýmsu leyti eðlileg
ráðstöfun.
Skipulagsnefnd borgarinnar hef
ir nú til umsagnar beiðni um
hæfilega lóð fyrir slíkt hús frá
þjóðminjaverðinum, Matthíasi
Þórðarsyni, og Félagi íslenzkra
myndlistarmanna. Efast höfundur
þessarar greinar eigi um, að hinn
rétti staður verði fundinn rniög.
bráðlega.
Eins er vert að geta þess, að
listvinur einn hér í borginni hefir
gefið 15 000 krónur til verðlauna-
samkeppni um teikningar að slíku
safnhúsi.
Því verður ekki mótmælt, að
heppilegt sé, að fé væri fyrir
hendi, er lóð og hæfilegir upp-
drættir lægju fyrir, og væri eigi
ofrausn, þótt jafnhliða stofnun
Auglýsingar,
sem biríast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 aS kvöldl.
vogsbúum er aðeins vant þess,
sem á að tryggja þeim andlega
afkomu: Þá vantar prest og
kirkju, og margur verður að
leggja á djúpið mikla, án þess
að híjóta aflausn og blessun hins
andlega valds.
Þá er sagt frá skipi í sjávar-
háska úti íyrir Selvogi, og sá,
er fyrir því ræður, er ríkur
höfðingi. Heitir hann -að reisa
kirkju veglega og að öllu sem
bezt búna, þrem dýrlingum til
vegsemdar, ef skipshöfnin bjarg
ist úr háskanum. Þá sjá skip-
verjar sýn, ljósblik furðulegt,
og í því getur að líta súlur
gagnsæjar, en kirkja rís á milli
þeirra, mikil og fögur. Svo lægir
vind og sjó, og. hvít vera vísar
sjófarendum vegínn til öruggr-
ar landtöku. Skipstjóri lætur-
Frh. af 6. síðu.
lýðveldis íslendinga, yrði fortíðar
landsins og framtíðar minnzt með-
því að leggja ríflega upphæð til
slíkrar byggingar.
Það rná deila um, hvort tími sé
til þess kominn að reisa myndlista
safnhús, en eigi um hitt, að reisa
verði hús fyrir þjóðminjasafnið.
Yrði hins vegar reist slík bygging:
við hæfi framtíðarinnar, myndi
verða nægjanlegt rúm fyrir mynd
listasafnið í þeim hluta bygging-
arinnar, sem þjóðminjasafnið'
þyrfti ekki að nota fyrst um sinn.
— Síðar mætti svo aðskilja söfnin.
og byggja nýtt hús fyrir málverka
safn ríkisins.“
Síðar í greininni segir Guð-
mundur frá Miðdal:
„Mörgum listamönnum hefir-
verið hjálpað til að byggja vinnu-
stofur. Það var nauðsynlegt. En
listin verður framandi og útlæg,
nema hægt sé að njóta hennar £
hæfilegu umhverfi. Það er í því
sambandi nærtækt dæmi, er íbúar
höfuðborgarinnar hafa átt kost á
að sannprófa nú nýlega. Mesta
einkasafn, sem til er á íslandi,
var nú til sýnis í skála mynd-
listamanna, alls hátt á annað
hundrað listaverk. Markús ívars-
son vélsmiðjueiganc^i varði öllu
fé, er hann mátti, til kaupa á
málverkum. Alla sína starfsömú
ævi hafði hann glöggt auga með:
því, er gerðist 1 heimi listarinnar,
heimsótti listamenn, styrkti þá
með ráðum og dáð — var þeim
sem faðir, góður faðir. Hið mikla
safn hans var dreift víðsvegar, og
eigi sá hann þann draum rætast,
að safnið kæmist undir eitt þak.
Þegar maður nú ath'ugar þann
skerf, er einn maður hefir lagt til
listarinnar, vaknar sú spurning,
hvort lansthnenn allir séu eigi
þess umkomnir að reisa safnhús
og veita sér aðstöðu til þess” að
skoða listaverk. Hefir þjóðin at-
Frh á 7 síðu.