Alþýðublaðið - 31.03.1944, Blaðsíða 6

í SMÁSAGNASAFNINU
Meðal manna og dýra
eftir Steindór Sigurðsson, sem út kom á síðasta ári,
er sagan, sem úthlutunarnefnd Rithöfundafélagsins
verðlaunaði nýskeð með kr. 1200.00. — Saga þessi
sem er lengsta sagan í bókinni, heitir
Laun dyggðarinnar
og fjallar um áhrif hernámsins í íslenzku þjóðlífi.
Dómbærir menn telja hana í röð beztu smásagna, er
skrifaðar hafa verið á íslenzku nú á síðari árum.
Enginn bókelskur íslendingur lætur þesssa
bók vanta í skápinn sinn. Eignizt
FÆST HJÁ BÓKSÖLUM
Lyðafréítio i Pravda 12. janúar.
i (Frh. af 5. síðu.)
unarverðri hugprýði og hug-
dirfð. Hefði brezku stjórninni
verið umhugsað um að gefa Hitl
er lausan tauminn í Austur-Ev-
rópu, hefði hún aldrei þurft að
fara í stríðið. Með sömu rök-
um hefði hún getað samið frið
við Þjóðverja, þegar Rudolf
Hess flaug til Englands í maí-
mánuði árið 1940, þegar horf-
urnar fyrir Breta voru sem í-
skyggilegastar. Það hefði orðið
til þess að Bretar hefðu engin
afhroð goldið að ráði í styrjöld
inni og heimsveldi þeirra í
engu verið hætt. Það er fjar-
stæða að gera sér í hugarlund,
að Bretar hyggist nú hætta
stríðsþátttöku sinni, þegar her-
sveitir nazista fara hvarvetna
hrakfari og skammt virðist að
bíða fullkomins sigurs.
i Sérhvert einræðisríki bygg
ist eigi hvað sízt á skipu-
lagðri lýgi hvað varðar inn-
anríkismál og utanríkis-
stefnu. — Hver er til-
gangurinn með því, að Rúss-
ar hafa samið þessa staðlausu
frétt og hirt hana opinber-
lega einmitt nú? Enginn,
sem þekkir eitthvað til hins
hviklynda en slægvitra
Jósefs Stalins, mun efast um,
að eitthvað búi hér undir og
að frétt þessi sé fyrirboði
frekari tíðinda áður en langt
um líður.
*
AÐ ER AUGLJÓST, að
ætlun Rússa er sú að
leggja undir sig meginhluta
Póllands og fá leppstjórn völd-
in í þeim héruðum landsins,
sem teljast skulu sjálfstæð að
nafninu til. Stuðningur Breta
og Bandaríkjamanna við hina
lögleguí stjórn Póllands hefir
verið fálmkenndur og óraun-
hæfur og minnir átakanlega á
„stuðning“ þann, er Bretar og
Frakkar veittu Tékkum á ráð-
stefnunni í Munchen forðum
daga.
En jafnvel þessi fálmkenndi
og óraunhæfi stuðningur og við
leitnin til þess að koma sættum
á milli ríkisstjórna Rússa og
Pólverja, hefir gert Stalin
gramt í geði. Það er jafnan sið
ur einræðisherranna að fara
með háreysti og margs konar
hamagangi, er þeir hyggjast
brjóta lönd og þjóðir undir yf-
irráð sín og drottnun. Einn þátt
urinn í háreysti þeirri, sem
Rússar hafa vakið í sambandi
við mál það, er hér ræðir um,
eru ummæli þau, sem Pravda
hefir eftir aðdáanda Stalins og
ef til vill vinar, Wendell
Willkie, svo og þessi síðasta
stórlygi kommúnistablaðsins.
En það er margs að gæta í
sambandi við þetta mál. Móðg-
unin var þannig borin fram, að
henni var beint gégn Stóra-
Bretlandi en ekki Bandaríkjun-
um. Tilgangurinn er augljós-
lega sá að vekja andúð gegn
bretum meðal rússnesku þjóð-
arinnar. Ef til vill er þetta fyr-
irboði þess, að Rússar hyggist
troða illsakir við Breta í Ev-
rópu eða Asíu eða ef til vill í
þeim álfum báðum að ráðnum
úrslitum hildarleiks þess, sem
nú er háður.
Auk þessa tel ég mig geta
ráðið það af upplýsingum heim
ildarmanna, sem ég hygg ekki
síður áreiðanlega en einhverja
dularfulla Grikki og Júgóslafa
í Kairo, að Stalin hafi gert sér
allt far um það á ráðstefnunni
í Teheran að smjaðra fyrir
Roosevelt en sneypa Churchill.
Ef til vill er einn tilgangur
þessarar lygafréttar sá að herða
þessa sókn og reka hana með
áhrifaríkari bardagaaðferðum.
Einnig ber að láta þess get-
ið, að það hefir löngum verið
siður einræðisherranna að á-
saka aðra ranglega um það, sem
þeir hafa sjálfir haft í
hyggju. Stalin lét taka
hina gömlu leiðtoga og
áhrifamenn kommúnistaflokks-
ins af lífi svo og foringja rauða
hersins,- er hann vann að því að
komast að samkomulagi við
Hitler og gerði því næst hinn
illræmda samning sinn við ein-
valda Þýzkalands í ágústmán-
uði árið 1939. Var birting lyga-
fréttarinnar um leynifund
Ribbentrop og „tveggja breskra
áhrifamanna“ vísbending um
það, að tveir rússneskir áhrifa-
menn myndu reiðubúnir til
þess að ræða við von Ribben-
trop, ef hann æskti þéss að sitja
leynifund með þeim einhvers
staðar í Póllandi eða Eystra-
saltslöndunum? Tíminn mun
leiða í ljós, hvort sú hafi verið
raunin eða ekki.. En þess er
vert að minnast, að af stjórn-
málamanni eins og Jósef Stalin
má búast við öllu.
Aldrei þessu vant hefir
Pravda að þessu sinni borið
sannleikanum vitni. Síðasta
lygafrétt þess ætti að færa
þeim mönnum í Bandarikj-
unum og víðar, sem hingað
til hafa látið glepjast af
skefjalausum áróðri, heim
sanninn um það, að Lenin
hafi haft satt að mælt, er
hann Iýsti Stalin sem við-
sjálum og varhugaverðiun
manni. Skaphöfn einvalda
Rússlands verður vart betur
lýst í stuttu máli, ef dæma
skal eftir verkum hans heima
og erlendis.
brauðgerðarinnar og Iðnö
Frh. af 4. síðu.
í þessa skýrslu er tekinn hluti
úr álitsgjörð Ragnars Ólafsson-
ar, lögfræðings og ritstjóra
sveitablaðs kommúnista, um mál
ið og við hana síðan bætt nokkr
um lögfræðilegum skýringum
frá Fulltrúaráðsstjórn, sem
Ragnar hefir jafnvel ekki viljað
taka upp í skýrslu sína. Til að
gefa álitsgjörð Ragnars og full-
yrðingum Fulltrúaráðsstjórnar
viðeigandi svip, sýnir Fulltrúa-
ráðstjórnin af sér þá óvenjulegu
háttvísi í skýrslu sinni að játa
það, að hvorki hún né Ragnar
hafi haft aðgang að bókum né
skjölum Fulltrúaráðsins er
skýrslan var samin. Með öðrum
orðum, skýrslu Fulltrúaráðsins
og álitsgjörð Ragnars fylgir sú
hæverska játnng að hún sé ekki
byggð á skjölum málsins og skil
ríkjum heldur samin eftir komm
únistiskum innblæstri. Ætti
slík yfirlýsing ein út af fyrir sig
að vera fullnægjandi til að koll-
varpa með öllu þessu einstæða
plaggi, en þó þykir mér rétt að
víkja með nokkrum orðum að-
einstökum atriðum skýrslunnar.
í skýrslu sinni kemst stjórn
Fulltrúaráösins að þeirri ■ niður-
stöðu, að eignasalan sé ólögmæt
og byggir það á eftirfarandi at-
riðum:
/1. Tilgangur sölunnar var að
svifta verkalýðsfélögin umráð-
um yfir eignunum til hagsbóta
fyrir einstaka menn innan Full-
trúaráðsins og Alþýðuflokkinn.
2. Samþykkis verkalýðsfélag-
anna til sölunnar var ekki leitað.
3. Eignirnar’ voru seldar langt
undir sannvirði.
Skulu þessi atriði nokkuð at-
huguð:
Um 1. atriði. Frá því hefir
áður verið skýrt hér í blaðinu
hverjar ástæður lágu til þess,
að að því ráði var horfið að færa
■ rekstur Alþýðubrauðgerðarinn-
ar og Iðnó undir hlutafélaga
formið. Frá því að farið var að
ganga eftir því, að öll atvinnu-
fyrirtæki, sem hér voru rekin,
væru annað hvort eign einstakl
inga, sem bæru á þeim fulla á-
byrgð, eða skrásettra firma,
höfðu forráðamenn Alþýðu-
brauðgerðarinar og Iðnó átt í
stöðugum erfiðleikum út af
skráningu þessara fyrirtækja.
Var þess stöðugt krafizt af
skráningarstjóra, að fyrirtæki
þessi yrðu skráð á firmaskrána.
Voru gerðar marvar tilraunir til
að skrá fyrirtækin, sem allar
reyndust árangurslausar vegna
þess, að hér var hvorki um að
ræða hlutefélag, samvinnufélag
né fyrirtæki sem nokkur «»instak
ur maður hæri persónuleea á-
hvrfrð á. Þess var því krafizt af ,
skráningarstióra að úr þessu :
vrði bætt og fyrirtækjunum kom
ið á einhvern þann grundvöll
að hægt væri að skrá þau. Lpngi
var brióskast við bessari kröfu,
en eftir að nv herferð var gerð
á hendur stjórnenda fyrirtækj-
anna á árinu 1940 var öllum
lióst. að vonlaust var að halda
starfseminnni áfram neraa koma
henni í form, sem fullnægði
fimaskránni. Voru bá a+tmgað^
ar vmsar leiðir. Tlr h orni komm
únísta hevrðist há hað hlióð. að
rétt væri að selt^ þessi f-''TÍrtæki
hæsthió^anda. Inn á bað vildu
Alihvðnflokksmenn ekki. ganga.
Töldu þeir. vonlegt var, að
ekki væri sfður börf nú »n áð-
ur að reka bessi fvrirtæki, bó
ekkí væri n°ma ti.l b°s>5 að balda
niðri brauðverðinu í bænnm og
bentu á. að iafnvel eftir að verð-
lagsnefnd fór a^ ákveða brauð-
verðið befði Alþýðv.brauðgerð-
in selt brauð moð lægra verði
en verðlagsnefnd befði ákveðið
og bar með fær! niður brauð-
verðið Þá var rætt um sam-
vinnufélagsformið, en á því var
talinn sá galli meðal annars, að
með bví færðist fvrirtækið inn
á breiðari grundvöll en markað-
ur hefði verið í upphafi og öll
starfsemi þess síðan bundin við.
Var því horfið að því ráði, að
nota hlutafélagsformið en haga
hlutafjáreign þannig, að hluta-
hréfin og þar með öll umráð
fyrirtækisins væru í höndum
þeirra félaga, sem stóðu að Full-
trúaráðinu.
Að því er Iðnó varðaði var
málið fljótleyst. Alþýðuhús
Reykjavíkur h.f. hafði verið
stofnað af Fulltrúaráðinu sjálfu
með verkalýðsfélögunum sem
aðalhluthöfum og alls ráðandi
í félaginu. Þetta hlutafélag hafði
byggt Alþýðuhúsið við Hverf-
isgötu og rekið í nokkur ár með
þeim hætti, sem Fulltrúaráðið
óskaði. Þótti ekkert eðlilegra en
einmitt þ-stta félag Fulltrúaráðs
ins og verkalýðsfélaganna tæki
við Iðnó á sama hátt og það
hafði tekið við Hverfisgötuhús-
inu. Iðnó var þvi selt þessu fé-
lagi.
Um Alþýðuibrauðgerðina þótti
rétt að stofna sérstakt félag og
skyldi skifta megninu af hluta
bréfum þess í milli einstakra
félaga .innan Fulltrúaráðsins
miðað við meðlimafjölda og ald-
ur innan ráðsins. Var þetta félag
síðan stofnað og meginhlutinn
af hlutabréfum þess afhentur
Fulltrúaráðinu til úthlutunar
handa félögunum innan ráðs-
ins. Eignar- og urnráðarétturinn
yfir Alþýðubrauðgerðinni er því
eftir stofnun hlutafélagsiinls í
höndum Fulltrúaráðsins og fé-
laganna innan þess. í hlutafé-
lagið var við stofnun þess ekki
hl^ypt neinum ieinlstaklingum
umfram það, sem nauðsynlegt
var til að fá formið skráð og
hlutafjármagn þessara einstakl
inga er svo lítið, að þeir geta
þar engu ráðið gegn vilja þeirra
félaga sem mynduðu Fulltrúa-
ráðið og stoinað höfðu Alþýðu-
brauðgerðina. Auk þess er svo
frá hlutafjáreign einstakling-
anna í félaginu gengið að þeir
geta aldrei fengið arð af hluta-
fjárframlagi sínu.
Af því sem hér hefir verið
sagt má ljóst vera að tilefni
þess, að hlutafélagsformið var
upptekið fyrir Alþýðubrauð-
gerðina og Iðnó var það, að
koma þessum fyrirtækjum í
það form að hægt væri að starf
rækja þau framvegis á sama
grundvelli og áður og að þann-
: ig var frá þessu formi gengið,
að þeir aðilar sem að Fulltrúa-
ráðinu stóðu og stofnað höfðu
brauðgerðina héldu umráðarétt
inum yfir fyrtækjunum. Við
þetta bættist og það, að fram
til haustsins 1940 hafði Full-
trúaráðið verið sameiginleg
stofnun Alþýðuhússins og
verkalýðsfélaganná í Reykja-
vík. Haustið 1940 var Fulltrúa-
ráðinu skipt í tvær stofnanir:
Fulltrúaráð Aiþýðufl. í Rvík
og Fulltrúaráð verkalýðsfélag-
anna í Reykjavík, með algjör-
lega aðskilinni stjórn og rekstri.
Af þessari breytingu leiddi, að
nauðsynlegt var að koma nýrri
skipan á málefni þeirra fyrir-
tækja, sem hið gamla Fulltrúa-
ráð hafði farið með. Hvorugt
hinna nýju Fulltrúaráða átti
rétt til þess að fara eitt með
málefni fyrirtækjanna og var
því engin leið til önnur, en búa
til sameiginlega stofnun þar
sem allir aðilar gamla Fulltrúa
ráðsins héldu áfram sínum
fyrra rétti til að stjórna fyrir-
tæ.kjunum. Þessi nýja stofnun
var sameiginlegt hlutafélag að-
ila gamla Fulltrúaráðsins. Má
fullyrða að ekki hefði verið
hægt að leysa það mál á eðli-
legri hátt, enda var þessi lausn
samþykkt nær einróma á tveim
fundum í FulltrúaráSinu.
Um 2. atriði: Þá segir í
skýrslu Fulltrúaráðsins og sam-
þykkis verkalýðsfélaganna hafi
ekki verið leitað til sölunnar
og sé hún því ekki bindandi
fyrir þau. Hér gleyma höfund-
ar skýrslunnar því, að verka-
lýðsfélögin áttu ekkert hvorki
í brauðgerðinni né Iðnó og
Föstudagur 31. mar* 1944.
höfðu engin umráð yfir rekstri
þessara fyrirtækja.
Um Alþýðubrauðgerðina má
geta þess, í þessu sambandi, að
hún var stofnuð á árinu 1917
af Alþýðuflokknum í Reykja-
vík, fyrir forgöngu Jóns Bald-
vinssonar. Stofnendur fyrirtæk
isins voru margir einstaklingar
í Alþýðuflokknum, sem lögðu
fram stofnfé og kusu tvo menn
í stjórn fyrirtækisins, en sá
þriðji var tilnefndur af Full-
trúaráði. Árið 1919 er ákveð-
ið með samþykki stofnfjáreig-
enda að brauðgerðin endur-
greiði þeim stofnféð og Fulltrúa
ráðið hljóti alla stjórnendur
Alþýðubrauðgerðin því verið
sjálieignarfyrirtæki undir stjóm
Fulltrúaráðsins, án þess að
verkalýðsfélögin ættu nokkuð í
fyrirtækinu eða réðu nokkru
um málefni þess. Frá byrjun
hefir verið ákvæði í reglum
Fulltrúaráðsins sem heimiluðu
því að selja og afsala brauð-
gerðinni hverjum, sem var í-
hlutunar- og afskiftalaust af
öðrum.
Sama máli gegnir um Iðnó.
Húsið var keypt af Fulltrúa-
ráðinu með ábyrgð einstakra.
Alþýðuflokksmanna, án þess
verkalýðsfélögin hefðu nokkuð
með þau kaup að gera, enda
hafa félögin ekkert lagt til
hússins og ekkert haft með
rekstur þess' að’ gera. -
Um 3. atriðið. Þá segir í skýrsl
unni að salan fái ekki staðizt
vegna þess að eigurnar séu seld
ar undir sannvirði, en einnig
þetta er alrangt.
Um Alþýðubrauðgerðina seg-
ir í skýrslunni, að hún hafa ver-
ið seld fyrir 312,195,95 kr. ent
að verkalýðsfélögin hafi aðeins
fengið rúmar 20 þús. krónur
upp í þetta andvirði og það í
hlutabréfum. Sannleikurinn f
þessu er sá, að löggiltur endur-
skoðandi gerði upp reikninga
brauðgerðarinnar áður en hún
var seld og samkvæmt því upp-
gjöri fór salan fram. Félög þau,
sem að Fulltrúariáðinu stóðu.
fengu ekki aðeins 20 þúsund
krónur í hlutabréfum í sam-
bandi við söluna, heldur greiðslu
sem svaraði til 82 þúsund króna
peningagreiðslu og auk þess
hart nær % hluta hlutabréf-
anna í hinu nýja hlutafélagi.
Við söluna á brauðgerðinni ger
ist því það eitt, að til Fulltrúa-
ráðsins og þeirra sem að því-
stóðu gengur greiðsla upp í
82,000,00 kr., án þess að þessir
aðilar hafi nokkurn tíma lagt.
brauðgerðinni nokkuð, en að-
ilar Fulltrúaráðsins halda eftir
sem áður óskertum umróðaréttL
sínum yfir brauðgerðinni
Um söluna í Iðnó gegnir al-
veg sama máli. Reikningar fyr-
irtækisins eru gerðir upp og á
grundvelli þeim, er húsfélagi
því, sem Fulltrúaráðið hafði
stofnað, og það og verka-
lýðsfélögin áttu, afhent Iðnó.
Hafi einhver hagnast á sölu
þessara eigna þá eru það félög-
in innan Fulltrúaráðsins, sem
fengu hlutabréfin í hinum nýju
félögum auk fjárgreiðslna, án
þess að hafa lagt nokkuð fram.
Hér að framan hefi ég sýnt
fram á það, hvernig öll skrif
og allt umtal kommúnistanna
er af þeirra hálfu ekkert annað
en einn vefur ósanninda og
blekkingaí framborinn í þeim
tilgangi að reyna að leiða at-
hygli almennings frá svikum
j og blekkingum þeirfa sjálfra
og til þess að skapa tortryggni
í garð Alþýðuflokksins og ein-
sta'kra Alþýðuflokksmanna.
Ekkert er þeim herrum í komm
únistaherbúðunum jafn illa við
og þurfa að leggjá sinn málstað
undir dómstólana. Þeir muna
niðurstöðurnar í máli Héðins
Valdimarssonar. Þess vegna
sátu kommúnistarnir auðum
höndum í tæp tvö ár með meiri
hluta í Fulltrúaráðinu og þess
vegna létu þeir stinga undir
stól tillögu Jóns Axels Péturs-
sonar og þess vegna þarf nú
sameigínlegt átak verkalýðsfé-
laganna til að skipa þeim að
sanna mál sitt fyrir dómstól-
unum.