Alþýðublaðið - 02.04.1944, Blaðsíða 4

4
mtr VPU5LAPIP
Stuumdagur 2. apríl 1944
fUþij&nblaðið
Sitetíórl: Stefán Pétursson.
fSimar ritstjórnar: 4901 og 4902.
RlUtjórn og afgreiðsla í Ai-
þýBuhúsinu við Hverfisgötu.
OtBefandi: Alþýðuílokkurinn.
stmnr afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð i lausasölu 40 aura.
AlþýSuprentsmiðjan b.l

BafoiepsniMio.
EITT af mestu framtíðarmál-
um íslendinga er virkjun
fallvatnanna. Öldum saman hef
ir þjóðin búið við nauman kost
hvað snertir ljós og hita. Kuld-
inn í híbýlum íslendinga hefir
verið þjóðarböl og rökkursetan
rammíslenzkt. fyrirbæri.
Náttúrufari landsins er hins
vegar svo farið, að auðvelt er
um framleiðslu orku til að hita
og lýsa híbýli landsmanna og
jknýja margvíslegar aflvélar.
Úrkoman og hálendið leggjast
á eitt um að skapa fallvötnin
og viðhalda þeim. íslendingar
eiga því mikilla kosta völ í
farmleiðslu raforku.
*
Raforkumálanefnd ríkisins
hefir unnið að því að undan-
förnu að afla sér gagna varð-
andi orkuþörf landsmanna, gera
bráðabirgðaáætlanir um fram-
kvæmd og kanna þessi mál sem
bezt. Innan nefndarinnar mun
sú skoðun ríkjandi, að þessi mál
skuli leyst með heildarfram-
kvæmdum. Raforkukerfið verði
miðað við landið allt, í stað
þess*»að leitast við að fullnægja
■ orkuþörf einstakra héraða og
einstakra kaupstaða með smá-
virkjunum hingað og þangað
um landið. Mun nefndin hafa
kömizt að þeirri niðurstöðu, að
unnt yrði að fullnægja orkuþörf
landsmanna með aukningu á
Sogsvirkjuninni og Laxárvirkj-
uninni, að viðbættum sérvirkj-
unum fyrir Vestfirði og Aust-
urland.
Það virðist óneitanlega skyn-
samlegra að byggja í þessu efni
á heildaráætlun um lausn máls-
ins. Margar smáar virkjanir
verða tvímælalaust kostnaðar-
samar, ófullkomnar og af meiri
vanefnum gerðar en heildar-
virkjanir fyrir stóra hluta lands
ins. Og hér er um svo mikið
framtíðarmál að ræða, að allt
veltur á, að framkvæmd þess
fari sem allra bezt úr hendi.
Það er ekki verið að tjalda til
einnar nætur, heldur er verið
að ráða til lykta máli, er snert-
ir rnargar ókomnar kynslóðir.
❖
Verklegar framfarir hafa ver-
ið stórstígar hér á Iandi á und-
anfornum árum. En hinu verð-
ur þó ekki neitað, að við fjöl-
mörg atriði hefir verið beitt
hreinum vettlingatökum, enda
þarf það raunar enigan að furða.
Þjóðin var langt á eftir öðrum
þjóðum um verkkunnáttu og
tækniþróun og auk þess fátæk
og vanmáttug. Hin misstignu
spor í verklegum efnum þurfa
því raunverulega ekki að valda
neinni furðu. En hörmulegt er
það eigi að síður, hvað illa hef-
ir til tekist í fjölmörgum atrið-
um.
Stórkostleg aukning raforku-
framleiðslunnar og virkjun foss-
anna er eitt stærsta úrlausnar-
efnið í verklegum efnum, sem
nú blasir við. Þess er því að
vænta, að það verði leyst á al-
gerlega hagrænum grundvelli
með þarfir allrar þjóðarinnar
fyrir augum., en tilfinningar,
hreppapólitík og atkvæðaveiðar
nái ekki að hafa á það nein
áhrif.
@íidur óiafssöiú
húss KeykfavíkMr h<.f. s. 1» mi®vikudag|
rv ÐALFUNDUR Alþýðuhúss
XSL Reykjavíkur h. f. var,
eins og frá hefir verið skýrt hér
í blaðinu, haldinn í Iðnó s. 1.
miðvikudag, og gerði formaður
félagsins, Oddur Ólafsson, þar
ííarlega grein fyrir rekstri al-
þýciuhúsanna, Alþýðuhússins
við Hverfisgötu ög Iðnó, á ár-
inu, sem leið.
Fara hér á eftir nokkrir kafl-
ar úr skýrslu hans, sem fróðlegir
unna að þykja um stjórn og hag
þessa fyrirtækis:
„Það, sem ég tel að -reksturs-
reikningur sýni áþreifanlegast
er það, að útsöluverð okkar er
lágt, of lágt, miðað við tilkostn-
að, eins og hann er nú orðinn,
og miðað við það, að ekki heíir
verið unnt að kosta því til við-
halds húsunum og húsmunum,
sem með hefði þurft, til þess að
allt væri í eins góðu ástandi,
ytra, sem innra, í árslokin, eins
og í byrjun ársins. Það er léleg-
ur gróði, sem er þannig tilkom-
inn að eignin, sem starfrækslan
byggist á, rýrnar mjög vegna
þess að ekki var unnt að halda
henni við. Fé í sjóði, þegar svo
á stendur, er frekast sjónhverf-
ing. — Hvað húseignir þær
snertir og áhöld, sem hér koma
við sögu, þá verð ég að vona,
að takast megi, þótt síðar verði,
að jafna metin um þessi atriði,
áður en varanlegt tjón hlýzt
af. —■
Áður en ég sný mér að efna-
hagsreikningnum, og skýri
hann með nokkrum orðum, vil
ég leyfa mér að minnast á atriði,
dálítið ítarlegar en ég þegar hef
gert, sem í mesta máta snertir
fyrirtæki okkar fjárhagslega og
þá reksturafkomuna á starfsár-
inu alveg sérstaklega. — Þetta
er um verðlag á því, sem selt
er í húsunum og atriði þau önn-
ur, sem haft hafa áhrif á það,
beinlínis og óbeinlínis.
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að sett var á árinu há-
marksverð á flest það, sam til
sölu var á veitingastöðum.
Reglugerð um þetta gekk í gildi
þann 8. apríl s. 1. — Mér þykir
vænt um að geta skýrt fundar-
mönnum frá því, að verðlagsá-
kvæði þessi snertu fáa liði starf
semi okkar til lækkunar frá því
verði, sem var fyrir 8. apríl, á
öllu því sem/selt var að degin-
um, — þ. e. a. s.: vegna nauð-
synja raanna. Var sumt lægra.
Kl. 9 að kvöldi hækkaði verðið
hjá okkur, en eftir þann tíma
er aðalsalan öl og gosdrykkir.
Þessar vörur voru þá seldar
sumar allt’ að helmingi hærra
verði en fyrir stríðið. —- Sýnd-
ist það engin ofrausn vera, þar
sem tilkostnaður hafði 4—8
faldast á sama tíma; þar sem
ekki heldur var um aukna sölu
að ræða vegna erlendra setuliðs
manna, sem ekki koma í þessi
húsakynni, samkvæmt góðu sam
komulagi við setuliðsstjórnim-
ar. Samt fór það svo, að þessar
vörur voru lækkaðar verulega
á kvöldin. Ég get helzt búizt við
því, að lækkun þessi á gosdrykkj
um og öli, sem selt var um næt-
ur eða á síðkvöldum, úr tiltölu-
lega hóflegu verði, miðað við
við almennt verðlag og kaup-
greiðslur, hafi stafað af einhverj
um misgáningi. Sannast þá hér
sem oftar, að misfellur geta orð-
ið á ráðstöfunum,, þótt tilgang-
urinn sé næsta lofsamlegur. —•
Að fenginni reynslu ætti að vera
vandalaust að lagfæra þessar
misfellur. Sala á þessum vöm-
tegundum er ein sú tekjugrein,
sem bera á uppi tilkostnaðinn
við reksturinn að verulegu leyti.
Leiga, sem innborgast fyrir
húsnæði fer til viðhalds húsnæð
isins og húsunum. — í svona
húsum gengur allt gífurlega úr
sér og þarf miklu til að kosta
ef halda á í horfinu með útlit
og endingu. Ingólfs Café var
málað allt niðri á rekstursár-
inu. Það, sem þetta raunveru-
lega kostaði, er alveg ótrúlegt.
í Iðnó er starfsemin með nokk
uð sérstökum hætti. Á leiksýn-
ingum er veitingartíminn einar
20 mínútur á sólarhringnum,
þegar leikið er aðeins einu sinni
á dag, sem lang oftast er. Þ'eg-
ar leiikæfingar eru í húsinu, fer
mjög lítil sala fram. Á síðast
liðnu ári urðu leiksýningarnar
alls 168. Hafa þær aldrei fleiri
orðið á’ einu ári. Þá voru haldn-
ar í húsinu lengri og skemmri
leikæfingar, 216 að tölu, þar af
var húsið í notkun allt kvöldið,
vegna æfinganna, 90 sinnum.
Leigan fyrir leiksýningarnar
var, samkvæmt samningi, mest-
an hluta ársins kr. 125—140.00.
Af þessari tölu leiksýninga —
168 — voru um 20 leiksýningar
fyrir börn, en fyrir þær var
greiðslan mikið lægri. Sam-
kvæmt samningi var greitt auk
húsaleigu, ákveðið gjald pr. leik
sýningu fyrir hitun, ljós og hirð-
ingu.
— Engin leigá var sérstak-
lega greidd fyrir leikæfingarn-
ar, né heldur þitunarkostnaður
eða annar reksturkostnaður,
svo sem fyrir hitun, hirðingu
o. þ. h. —
Eg minnist ekki þess, að ég
hafi fyrr gert grein fyrir þessu
sérstaklega á aðalfundi félags-
ins, og er þetta þó tíundi fundur
í félaginu frá stofnfundi, sem
haldinn var hér á þessum stað
þann 17. júlí 1934.
Annars eru í Iðnó haldnar ýms
ar aðrar skemmtanir en leiksýn
ingar. Dansskemmtanir eru
haldnar þar 9—10 mánuði árs-
ins, oftast einu sinni í viku. Þá
stendur veitingastarfsemin yf-
ir í húsinu 4—5 klst. oftastnær.
Þessar skemmtanir urðu alls á
reikningsárinu 39, en skemmt-
anir með „prógrammi og dansi“
urðu á árinu í Iðnó alls 19. Fund
ir voru haldnir þar niðri, síð-
degis og á kvöldum 22. Söng-
skemmtanir og hljóðfæraleikur
var þar 3var sinnurn. Smá
skemmtanir í salnum uppi voru
10, en fundir 37.
Eins og fleiri ár, síðan hluta-
félagið tók til starfa, hafa marg-
víslegar sveiflur, sumar nokk-
uð óvæntar, flestar til truflana
og örðugleika, látið til sín finna
á síðastliðnu rekstursári. Sumt
hefi ég þegar minnst á í skýrslu
minni, en mjög mörgu verð ég
að sleppa. — Það gerist svo
margt árlangt, á þessum sáðustu
! tímum, jafnvei. í lítilli starfs-
grein eins og þeirri, sem ég hefi
haft umsjón með, að engin tök
eru á því, að það sé allt rakið,
lið fyrir lið. Samt eru ennþá fá-
ein atriði, sem ég vildi leyfa mér
að minnast lítillega á, áður en
ég skilst við þessa greinar-
gerð.
í fyrsta lagi vildi ég geta
þess, að engir erlendir hermenn
sækja skemmtanir í húsunum,
frekar en áður, né heldur koma
þar á kaffikvöldum, þegar hljóm
sveit leikur. Að deginum koma
þar yfirleitt fáir setuliðsmenn.
Smám saman hefir tekizt að
leiða rás viðburðanna, hvað sam
skiptin við setuliðið snertir, í
þennan farveg; — allt með góðu
samkomulagi við setuliðið og
Rennilásar
fyrirliggjandi.
Lífsfykkjabúðin h.f.
Hafnarstræti 11. — Sími 4473.
Þrálf ffrir kauphækkanir,
aukna dýrtíð og hækkandi vísitölu, fæst Alþýðublað-
ið enn fyrir hið lága verð, 6 krónur á mánuði í
Reykjavík og nágrenni,
Gerist .áskrifendur. Sím3 4986 og 4900.
stjórn þess, sem r einu og öllu
hefir sýnt prýðilegan skilning
á viðhorfum okkar í þessum mál
um og góðviljaða framkomu
hins sterka og frelsisunnandi
manns. Ég er, persónulega, mjög
ínægður með úrlausn vandamál
anna, sem sköpuðust í okkar
húsum við komu tugþúsunda,
erlendra manna, til landsins; —
stórlega ánægður og þakklát-
ur. — Húsin eru til orðin fyrir
íslendinga, og á friðartímum
myndi hinn erlendi gestur eiga
þar vísar góðar viðtökur, eigi
síður en hinn innfæddi maður,
það er svo sem alveg sjálfsagt.
Stjórn setuliðsins hefir verið
VÍSIR hefir undanfarnar
vikur verið að narta svo-
litið í kommúnista, og er það
tiltölulega nýtt fyrirbrigði í
blöðum íhaldsins. Tíminn gerir
þetta að umtalsefni í aðalrit-
stjórnargrein sinni í gær og
segir meðal annars:
,,í heildsalablaðinu Vísi er nú
um fátt annað meira skrifað en
hættu þá, sem landi og lýð stafi af
kommúnistum. Hér skal síður en
svo dregið úr þessari hættu. Hins
vegar þykir rétt hð benda Vísi á,
hvernig þessi hætta hefir skapazt
og hver muni heppilegasta leiðin
til að bægja henni á bug.
Það er alllangt síðan, að komm-
únistar hófu moldvörpustarfsemi
sína innan verkalýðsfélaganna. Al-
þýðuflokkurinn var þá langsamlega
öflugastur þar og beitti áhrifum
sínum til að koma fram margvís-
legum hagsmuna- og umbótamál-
um launþega. Kommúnistum gekk
því erfiðlega að vinna sér fylgi
þar og myndi hreyfing þeirra hafa
runnið út í1 sandinn innan lítils
tíma, ef eigi hefði þeim borizt ó-
væntur liðsauki. Þessi liðsauki
kom frá Sjálfstæðisflokknum.
Hann byrjaði að „skipuleggja“
fylgismenn sína innan verkalýðs-
félaganna og lét þá jafnan styðja
kommúnista í átökum þeirra við
Alþýðufiokksmenn. Hafnarfj arðar-
deilan 1939 var einna áþreifanleg-
asta dæmið um þetta. í öllum
blöðum Sjálfstæðismanna var þá
haldið uppi ósvífnum áróðri og á-
lygi’im á hendur Alþýðuflokks-
mönnum í verkalýðsfélögunum og
gekk Vísir einna lengt í þeim
efnum. Hins vegar vöruðu þessi
blöð verkamenn lítt við kommún-
istum. Með þessum mikla tilstyrk
Sjáifstæðismanna tókst kommún-
istum smámsaman að ryðja sér til
rúms í verkalýðsfélögunum. . . .
Sjálfstæðismenn hafa þannig unn
ið markvisst og beint að fylgis-
aukningu kommúnista. Þeir hafa
gert það I þeim tilgangi að skaða
og eyðileggja umbótaflokka lands-
svo hyggin og sanngjörn að setja
á stofn skemmtista'ði handa liðs
sveitum sínum, og verður það
tæplega metið sem skyldi af
okkur.
Þá vil ég leyfa mér að skýra
frá því, að fyrirkomulag það,
sem reynt hefir verið síðast lið-
ið ár, um eftirlit í húsunum og
aðra tilhögun, vegna skemmt-
-ana þar, hefir reynzt vel. Erfið-
leikar, vegna framkomu manna
eru helzt á laugardögum, en þelr
hafa jafnvel frekar verið vegna
manna úti á götunni, kringum
eða við húsin, en inni í húsun-
um, oft og mörgum sinnum. —
Frh. á 7. síðu.
ins. í öðru lagi er svo það, sem
Sjálfstæðismenn hafa unnið óbeint
að eflingu kommúnismans. Það er
segin saga, að kommúnisminn get-
ur ekki fest verulega rætur, nema
þrcngsýnt og yfirgangssamt auð-
vald sé fyrir hendi. Slíkt auðvald
hefir stöðugt magnazt hér sein-
ustu árin. Mikil fjárráð og yfirráð
atvinnutækja hafa hraðfara safn-
azt í hendur fárra manna. Alþýðu-
landsins og æskufólki stendur-
stuggur af þessari þróun. Slík þjóð
félagsskilyrði eru hinn ákjósanleg-
asti jarðvegur kommúnismans.“
Eftir að Tíminn hefir þannig
lýst þeim þætti, bæði þeim sjálf
ráða og ósjálfráða, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir átt í því„
að magna meinsemd kommún-
ismans hér, segir hann:
„Hér er þá komið að kjarna
málsins, sem er sá, hvernig eigi að
afstýra kommúnistahættunni. Það
verður bezt gert með því að hafa
það hugfast, að kommúnisminn er
fyrst og fremst sjúkdómseinkennf
spillts auðkonungaþjóðfélags. Ráð-
in til að lækna þennan sjúkdóm
eru almennar umbætur og hófleg
jöfnun lífskjaranna. Því marki er
unnt að ná með frjálsri samvinnu
og opinberri samhjálp í stað sam-
keppninnar. Þegar fólkið finnur, að
unnið er fyrir það, en ekki fáa
auðkonunga, verðúr það ónæmt
fyrir sýklum kommúnismans.
Þess vegna er það öruggasta úr-
ræðið til að afstýra kommúnista-
hættunni að uppræta auðkónga-
skipulagið, láta félagslegt réttlætí
og framfarir leysa það af hólmi.
Um þetta þurfa allir umbótamenn
landsins að sameinast.“
Þetta er vel mælt og vitur-
lega, og væri betur, að Tíminn
og þeir, sem að honum standa,
hefðu alltaf gert sér þetta jafn-
ljóst og þeir virðast gera sér það
í dag. En á það hefir, því mið-
ur, meira en lítið vantað. Fram-
Frh. á 7. síðu
/?