Alþýðublaðið - 06.04.1944, Qupperneq 4

■LTTOU8UDIP
rmmtimtgttf 6. mpeSL 134*
flíþijðtiblaðib
Rltstjórl: Stefá* Pétnrsson.
IMmnr rltstjórnar: 4901 og 4902.
Rltatjórn og aigreiðsla i Al-
þýðuhúsinu viS Hverfisgötu.
Otgefandl: Alþýðuflokkurinn.
3ixnar afgreiBslu: 4900 og 4908.
VerS i lausasölu 40 aura.
AlþýOuprentsmiCJan hA
Arngrimur Kristjánsson s
Páskaleyfið.
ÞETTA er annað árið, sem
iblöðin koma ekki út fimm
daga samfleytt um páskana.
Byggist það á því atriði í samn-
ingi prentarafélagsins við prent
smiðjueigendur, að prentarar
skuli eiga frí laugardaginn fyrir
páska. Njóta blaðamenn góðs af
þessu og hafa fimm daga frí um
páskahátíðina.
Ýmsar aðrar stéttir hafa orð-
ið jafn langt frí um þessa hátíð.
Skrifstofur eru t. d. ekki opnar
laugardaginn fyrir páska, og
vinna mun yfirleitt falla niður
i iðnaðinum. Verzlanir eru þó
opnar til kl. 4 á laugardag, enda
mun ekki annað þykja gerlegt.
*
'Páskaleyfið er þannig orðið
lengsta frí ársins, að sumarleyf-
inu undanskildu. Jólaleyfið er
aðeins svipur hjá sjón, miðað
við það, auk þess sem þorri
manna er orðinn svo úttaugað-
ur eftir jólaannríkið, að ekki er
hægt að njóta leyfisins nema tii
hálfs þess vegna.
ðÞað verður að teljast vel far-
ið, að páskarnir séu sú af stór-
ihátíðum ársins, sem fólki gefst
bezt tækifæri til hvíldar og
hressingar. Páskahátíðin er á
þeim tíma árs, þegar mönnum
igefst æskilegt tækifæri til úti-
vistar. Sólarganginn er farið að
lengja. Snjór er hinsvegar jafn-
an á jörðu fyrir þá, sem vilja
bregða sér á skíði. Samgöngur
eru jafnan orðnar tiltölulega
.greiðar og því auðvelt að bera
sig yfir, ef menn fýsir í ferða-
lög.
Engum dylst, hver nauðsyn
kyrrsetumönnum er á því, að
leita tilbreytingar frá daglegum
störfum sínum. Innivera og
kyrrsetur reyna líkama manns-
ins meir en margir ætla. Sá,
sem ekki hefir talsverða hreyf-
ingu og útivist, fer mikils á mis.
Þetta er viðurkennd staðreynd
nú orðið, enda þótt sú væri tíð-
in, að það þótti hámark lífsgæð-
anna, að geta verið undir þaki
og þurfa sem minnst á líkamann
að reyna.
Sú alda, að nota hverja
„frjálsa stund“ til útivistar,
fjallgangna, skíðaferða og ann-
ars þess, er þjálfar likamann,
er því sprottin af ótvíræðri
nauðsyn. Líkaminn krefst þjálf-
unar og áreynslu, ella hrörnar
hann og stirðnar eins og vél,
sem liggur ónotuð. Þetta er al-
gilt og óumdeilanlegt lögmál.
Líffæri, sem ekki er notað og
ekkert reynir á, gengur úr sér
og rýrnar, þegar stundir líða
fram. Skynsamleg þjálfun lík-
amans er því ein þýðingarmesta
heilbrigðisráðstöfun, sem unnt
er að temja sér.
Páskahelgin skapar gott tæki
færi fyrir meginþorra Reykvík-
inga til að njóta útivistar og
heilnæms1 lofts í nokkra daga.
Þetta tækifæri ættu sem fæstir
að láta ónotað. Páskaleyfinu
verður ekki á annað hátt betur
varið en að leita út úr bæjar-
rykinu og fylla lungun af góðu
lofti. Og það er hægt að gera,
þótt ekki sé efnt til langra ferða
laga.
Skólabörnin og Heiðmörk.
OFT er á það bent, og það
með nokkrum rétti, að
böm og unglingar séu ærið ó-
gætin í umgengni, þau riðli
yfir girðingar, traðki á gróðri
og brjóti jafnvel greinar af
trjám. Þessar og því líkar um-
gengnisvenjur vekja undrun og
gremju, sem vonlegt er, og oft
fá skólarnir og börnin hina ó-
mildustu dóma vegna þessa.
Það er ekki ætlun mín að skrifa
þessa grein í neinum afsökun-
artóni frá hálfu skólanna eða
skólabarnanna.
Fremur vil ég viðurkenna
staðreyndir og leitast við að
draga fram orsakir þess, að
ekki skuli takast betur til um
fágun umgengnismátans og
fegrun framkomunnar en raun
ber vitni.
Þó get ég ekki með öllu látið
hjá líða að benda í þessu sam-
bandi á eftirgreind atriði:
í fyrsta lagi er það svo,. að
skólarnir og skólabörnin í heild
fá oft og einatt orð í eyra
vegna fárra einstaklinga, sem
eru verri en almennt gerist um
allt, er lýtur að prúðum fram-
gangsmáta og hóflegri um-
gengni. Það er alkunnugt orða-
tiltækið, „að ekki þurfi nema
einn gikk í hverri veiðistöð“,
og á það hér sannarlega við. >
í annan stað geri ég mér hug-
myndir um, að börn, sem nú
eru að alast upp, séu yfirleitt
ekki verr á vegi stödd um
prúðmannlegt dagfar og al-
menna kurteisi en börn á þeirra
reki fyrir um 20 árum síðan,
að minnsta kosti ekki þegar
tillit er tekið til hins mikla
fjölda, landrýmis miðað við
fólksfjölda og annarra uppeldis
aðstæðna.
En þótt þetta sé rétt, þá get-
um vér verið sammála um, að
hér þurfi mikilla umbóta við.
n -■
Mér er það ljóst að hér er
mikið verk að vinna, og á þessu
máli verður að taka af varúð
og með skilningi. Um eitt munu
þó allir verða sammála, en það
er, að bættar uppeldisaðstæður
áukið iþolgæði og ræktarsemi
við þenna þátt uppeldis muni
vera einasta léiðin til þess að
ná auknum jákvæðum árangri.
Það var upprunalega tilætl-
un mín með því að rita þenna
greinarstúf að vekja hér at-
hygli á máli, er gæti orðið
gifturíkur þáttur í skóla- og
uppeldisstarfi, ef við það yrði
lögð rækt, en það er, að veru-
legum hluta eldri barna (12—
14 ára) væri gefinn kostur á
að kynnast meir en verið hef-
ur gróðri og ræktun, og læra í
verki frumatriði, er að ræktun
lúta.
Ef vér á ný athugum mál
þetta með tilliti til hinna rétt-
mætu umkvartana, þar sem
REIN sú, sem fer hér á
eftir, birtist í nýút-
komnu Foreldrablaði, marz-
hefti yfirstandandi árgangs.
Hefir Alþýðublaðið tekið
hana upp með leyfi höfund-
arins.
unglingamir eru ákærðir fyrir
að henda sér yfir girðingar,
brjóta runna og traðka út
blómabeð, getum vér í þessu
efni varla búizt við nægilegri
varfærni í umgengnisháttum
barna og unglinga, nema þau
sjálf hafi kynnzt* því af eigin
raun, að trén, runnarnir og
blómin séu lífi gæddar verur,
rétt eins og þau, og að allur
gróður þurfi friðland og sæmi-
leg vaxtarskilyrði til þess að
hann dafni og nái að þrosk-
ast eðlilegu lífi.
Nú er það svo, að enginn
skyldi ætla að þessi hugsun
um ræktunarnám skólabarna
sé hér reifuð sem eitthvert ný-
mæli.
Að vísu hefur þessum þætfö
fræðslu og uppeldis lítill gaum
ur verið gefinn hér á landi til
þessa, en meðal. nágrannaþjóða
vorra hafa eldri börn notið
ræktunarnáms í skólagörðum
um langt skeið, og hefur sá
þáttur í skólastarfinu áunnið
sér æ meiri viðurkenningu,
þar sem hér er um að ræða
verklegt nám, er hefur tví-
mælalaust mjög mikilvægt
uppeldisgildi, en er auk þess
hagnýtt nám, er í flestum til-
fellum verður notadrjúgt fyrir
nemendurna.

III.
Ég hafði nú gefið þessari
grein heitið: Skólabörnin og
Heiðmörk, og skal nú vikið að
því, hvers vegna ég valdi
greininni þetta heiti.
Heiðmörk er allstórt land-
svæði, er liggur suður af Elliða
vatni. Að tilhlutun stjórnar
Skógræktarfélags Islands hef-
ur þegar verið ákveðið að friða
þetta land, það er Hólmshraun,
er liggur að Elliðavatni, Hjall-
ar og Löngubrekkur.
Haustið 1938 sendi stjórn
Skógræktarfélagsins bæjarráði
Reykjavíkur ýtarlegt erindi
um friðun þessa lands, jafn
framt því sem þar er > bent á
hagnýta ræktun þess. Þar segir
m. a. svo:
„Þegar bæir vaxa að víðáttu
og fólksfjölda, er það oftast
eitt af vandamálum þeim, sem
úr þarf að ráða, að sjá íbúunum
fyrir olnbogarými, þar sem
þeir geta notið lofts og sólar
umfram það, sem íbúðar- og
athafnahverfi borganna hafa að
bjóða og geta í té látið. Það
Frá ÁlþýSubrauðgerðinni
m
\
Á föstudaginn langa og páskadag
verða búðir okkar lokaðar allan
daginn. Þetta eru viðskiptavinir
okkar beðnir að athuga....
Alþýðubrauðgerðin h.f.

þarf að opna bæjarbúum leiðir
að sæ og sól, grasi og gróðri,
skógum og fjöílum, eftir því
sem við á og skilyrði eru til í
nágrenni bæjarsna, án þess að
traðkað sé á eingnarrétti þeirra
einstaklinga, sem eiga þar lönd
og lendur. — Góðir leikvellir
og skemmtigarðar innanbæjar
eru mikils virði, en ekki ein-
hlítir, og því leggja vaxandi
bæir víðast hið mesta kapp á
að eignast hentug svæði í
hæfilegri fjarlægð frá bæjun-
um og útbúa þau svo, að all-
ur almenningur geti notið þar
skemmtunar og hressingar á
góðviðrisdögum með léttkleif-
um kostnaði og sem minnstri
fyrirhöfn.“
Málaleitun Skógræktarfélags
ins var í alla staði vel tekið,
'og munu bæjarbúar almennt
hafa gefið henni nokkurn
gaum.
Enn er þó ekki hafizt handa
um framkvæmdir, og má segja
hér um eins og oft vill verða,
að góð mál eiga sér nokkurn
oðdraganda.
Allar horfur eru nú á því, að
ekki muni líða á löngu þar til
Heiðmörk verður friðað land-
svæði og hafnar verða þar
framkvæmdir, er miða að því
að prýða landið og auka nota-
gildi þess í samræmi við tillög-
ur Skógræktarfélagsins.
Nú er það svo, að hér er um
all stórt land að ræða (ca. 25
ferkm.). Hér liggur því fyrir
INNRAMMANIR
Getum aftur tekið að
okkur mynda- og mái-
verkainnrammanir.
Fljót afgreiðsla.
Vönduð vinna.
HéðEnshöfði h.f.
Aðalstræti 6B.
Sími 4958.
mikið verkefni, að ég ekki segi
nærfellt óþrjótandi verkefni.
En einmitt í þessu eru fólgnir
hinir mikilsverðustu bostir, því
friðun, prýði og verndun þessa
lands á fyrst og fremst að vera
unnin af ungmennam höfuð-
staðarins á komandi árum.
Afhenda mætti hverjum barna
og unglingaskóla nokkurt land-
svæði og eignaðist þá hver skóli
þar sinn skólagarð, þar sem
fram færi hagnýtt, verklegt
nám, en jafnframt verndun og
fegrun skemmtisvæðisins.
Ég hef átt þess kost að ræða
mál þetta frá, þessu sjónarmiði
við stjóm Skógræktarfélagsins
og skógræktarstjóra, og hef ég
sannfærzt um, að milli hinna
þriggja aðila, bæjaryfirvald-
anna, Skógræktarfélagsins og
skólanna, muni ríkja velvild og
einhugur, og því er vonandi, að
framkvæmdir hefjist innan
skamms, svo Heiðmörk, friðland
Reykvíkinga, verði innan stund-
ar uppeldisreitur, þar sem hvort
tveggja fer saman, ræktun lýðs
og lands.
MORGUNBLAÐIÐ OG
TÍMINN deila nú um það,
á hvern hátt skipastóllinn skuli
endurnýjaður. Telur Morgun-
blaðið það ekki koma til.mála
á neinn annan hátt en að stór-
útgerðarfélögunum einum sé
trúað fyrir henni og þeim veitt-
ar nýjar stórkostlegar ívilnanir
um skattgreiðslur í því skyni.
En Tíminn heldur því fram, að
endurnýjun skipastólsins eigi
að fara fram á vegum hins op-
inhera, sveitar- og bæjarfélaga
og jafnvel ríkisins, með það fyr-
ir augum, að þau verði síðan
rekin af félagsskap sjómanna
sjálfra.
Fyrir þetta hefir Morgun-
blaðið brugðið Tímanum um
svik við „einkaframtakið“ og
sakað hann um að hafa tekið
upp þjóðnýtingarstefnu. Því
svarar Tíminn í ritstjórnargrein
í fyrradag á eftirfarandi hátt:
„Þá er komið að þeirri „voða-
legu“ ásökun, að ritstj. Tímans hafi
gerzt hamrammur þjóðnýtingar-
maður, þar sem hann hafi talað
um, að auk þess, er sjómenn væru
styrktir til skipakaupa, ætti að
veita bæjar- og sveitarfélögum
aðstoð til að eignast skip og leigja
þau hlutaskiptafélögum sjómanna.
Áður en lengra er haldið, er vert
að athuga nánara núverandi rekstr
arfyrirkomulag stórútgerðarinnar.
Raunar er það ekki annað en versta
tegund þjóðnýtingar, eins og
áhætrtusamur stórrekstur einstakl-
inga yfirleitt er. Gróðabrallsmenn
fara í bankana, fá þar lán til að
hefja reksturinn, draga gróðann í
sinn vasa, þegar vel gemgur, en
láta töpin lenda á bönkunum, þeg-
ar vel árar. Bankarnir eru búnir
að tapa tugum millj. kr. á þessu
fyrirkomulagi og hefðu tapað fleiri
tugum millj. kr. til viðbótar, ef
styrjöldin hefði ekki komið til sög-
unnar. Slíkt fyrirkomulag vekur
ekki neina þá ábyrgðartilfinningu
hjá eigendum fyrirtækjanna, sem
fylgir smærri einkarekstri t. d. smá
útgerð, því að þeir geta alltaf séð
sínum hag borgið, hvernig, sem
allt veltist. Hins vegar hafa bank-
arnir eða það opinbera ekkert að-
hald eða eftirlit með fyrirtækjun-
um, sem tryggi það, að þau séu
rekin hagsýnilega og með almanna
hag fyrir augum. Þess eru því fleiri
en eitt dæmi, að á sama tíma og
slík fyrirtæki söfnuðu skuldum í
bönkimum, hafi eigendur þeirra
dregið stórfé úr rekstrinum til ó-
hófseyðslu og luxusframkvæmda
(t. d. Kveldúlfur). Hér er því raun
verulega um hina verstu tegund
þjóðnýtingar að ræða, þar sem þjóð
félagið (bankamir) ber áhættuna
og töpin, en gróðinn lendir hjá fá-
um fjárbrallsmönnum, þegar vel
gengUT. . jM .y.. .'.tí: ;,j A
......' '”T '1,1 '' 1
Það er ekki sízt vegna þess, að
Framsóknarmenn eru mótfallnir
þessum þjóðnýtingarrekstri stórút-
gerðarinnar, að þeir berjast fyrir
breytingum á rekstrarfyrirkomu-
lagi hermar. Þeir vilja koma henni
á grundvöll, sem er hagsýnni og
heppilegri fyrir þjóðfélagið og þá,
sem við þennan atvinnuveg vinna.
Félagsreksturinn er tvímælalaust
heppilegasta fyrirkomulagið í þess-
um efnum. En vafasamt er, að hon-
um verði almennt komið fram á
þeim grundvelli, að sjómennimir
eigi sjálfir skipin, þótt stefna beri
í þá átt. Þess vegna er vart um
annað að gera ep að hlutaðeigandi
bæjar- eða sveitarfélög eða jafn-
vel ríkið eignist stærri veiðiskip
eftir þörfum og leigi þau hluta-
skiptafélögum sjómanna. Þannig
yrði útgerðin áhættuminnst fyrir
þjóðfélagið og öruggust fyrir sjó-
mennina. Hér væri ekki frekar um
opinberan rekstur að ræða en í
þeim tilfellum, þegar ríkið eða
hreppsfélag á jörð og leigir hana
naeð ákveðnum leigumála. Þvert
á móti virtist eðlilegra að rfkið eigi