Alþýðublaðið - 01.08.1944, Blaðsíða 4

2
ALI»YÐUBLAÐ1P
M^judagur 1. ágúst 1944
Útgefandi: Alþýðuflokkuriun.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
ölfusárbrúín.
ÞAÐ hefir slegið verulegum
óhug' á menn við þau tíðindi,
að Ölfusárbrúin sé nú orðin
svo af sér gengin, að umferð
um hana sé engan veginn hættu
SLaus. Samgöniguleiðin um Ölf-
usárbrú er eina leiðin milli
héfuðstaðarins og hins þéttbýla'
og frjósama Suðurláglendis.
Dagleg umferð um brúna er
því geysimikil. Áin er hins veg
ar slíkur farartálmi, að vandséð
er hvernig farið yrði að því að
halda uppi samgöngum milli
Reykjavíkur og héraðanna aust
an fjalls, ef ekki væri til stað-
ar brú á Ölfusá.
* Að sjálfsögðu Mandast eng-
um hugur um það, hver nauð-
, syn er á því að hafa örugga brú
á Ölfusá. En ef menn vildu leita
nokkurs rökstuðnings fyrir
þeirri skoðun, nægir að benda
á það, að Ölfusá var fyrsta
stóx'a vatnsfallið, sem íslend-
ingar réðust í að hrúa, þegar
þeir 'höfðu fengið fjárforræði
og framfaraviðleitnin tók að
færast í au'kana. Allar aðstæð-
ur voru slíkar, að það mun ekki
hafa þótt orka tvímælis, að
þennan farartálma bæri að yf-
irstíga fyrstan, enda þótt þörf-
in kallaði að, hvert sem litið
var.
Og þessar aðstæður eru ó-
breyttar enn í dag. Hvergi á
landinu er slík þörf á greiðum
og öruggum samgöngum sem
mili höfuðstaðarihs og stærsta
byggilegs landsvæðis, sem hér
á landi er að finna. Ölfusáin er
örðugasti farartálminn á þess-
ari leið. Þess vegna má ekki
láta undir höfuð leggjast að
brúa ána að nýju hið allra bráð
asta.
Á það var bent hér að fram-
an, að Ölfusá væri fyrsta stóra
• vainsfallið, sem Isllendingar
hefðu lagt í að brúa, þegar þeir
tóku verulega að sinna því
mikla nauðsynjamáli að greiða
fyrir samgöngunum um landið.
Og þetta verk var af hendi leyst
á þá lund, að því má vel á loft
halda. Aðalhvatamaður brúar-
smíðinnar-, hinn þjóðkunni at-
hafnamaður Tryggvi Gunnars-
son, framkvsémdi verkið sjálf-
ur, og var hann þ'ó ekki lærður
mannvirkjafræðingur. Og þetta
verk lofar vissulega meistar-
ann. Brúin hefir verið aðdáan-
lega traust smíði. Þegar Tryggvi
Gunnarsson hóf brúarsmíðina
voru klyfjahestar notaðir til
allra flutninga. Allir vita um
þær breytingar, sem orðið hafa
á flutningum siðan. Og þeir sem
kunnugir eru, vita líka, hve al-
veg óvenjuleg umferð hefir ver
ið um brúna hin síðari ár. Á
það við um hvorttveggja: þunga
fararíækjanna og fjölda þeirra.
Ending og þol brúarinnar er
því alveg frábært, þegar miðað
er við þær aðstæður, sem voru,
þegar hún var reist.
Það verður væntanlega ekki
beðið með það að reisa nýja
brú á Ölfusá, þangað til stór-
slys hefir opnað augu manna
fyrir nauðsyn þess. Og þess er
Benedikt. S. Gröndal:
Stjóraskipun Bandaríkjasina:
Sllórnarskráin irá 17
CAMBiRIDCE, Mass, U,S.A.
ÞAÐ er sagt, að hver einasti
'Ameríkumaður sé fús til
að berjast og láta líf sitt í söl-
urnar fyrir stjórnarskrá Banda-
ríkjanna, en tiltöltáega fáir
þeirra ihafi nokkra hugmynd
um, hvað þessi stjórnarskrá er.
Það er töluverður sannleikur í
þessum orðuim. Þeir kunna ekki
stjórnarskrána utan að eins og
faðirvorið. Þeir vita ekki einu
sinni nákvæmlega um hvað hún
er. En ég hygg að næstum hver
einasti Ameríkumaður ihafi ein-
hverjar óljósar hugmyndir um
þessa gömlu stjórnarskrá, hug-
myndir um að það sé hún, sem
hefir veitt þeirn og tryggt þeim
hið frjáMynda stjórniarfyrir-
komlag, sem þeir búa við, að
hún hafi tryggt þeim frelsi og
réttindi, sem margar aðrar þjóð
ir eiga ekki við að búa, og loks,
að þessi stjórnarskrá hafi vecið
grundvölurinn, sem Bandaríkin
eru byggð á. Og John Döe, eða
hinn óbreytti Atmeríkumaður, er
frekar ánægður með Bandaríkin
sín eins og þau eru, enda þótt
hann og nábúinn sjái hina og
þessa igalla hér og þar.
Um langt skeið lutu Banda-
ríkin Bretaveldi og undu því
alls ekki sem verst, enda var
allur iþorri nýlendutmanna ætt-
aður frá Bretlandiseyjum. Heima
landið græddi á verzlun við ný-
lendurnar og nýlendurnar
græddu á verzlun við heimaland
ið, ræktuðu tóbak og korn dg
sikutu Indiána. En svo fóru
Bretar að færa sig upp á skaft-
ið. Þeir lentu í adls toonar stríð
um og þurftu á fé að halda.
Þeir fóru að tala utan að því
við nýlendumenn, hvort þeir
vildu ekki taka einhvem þátt
í kostnaði við herinn, sem hafð
ur yar í nýlendunum sjálfum.
En Ameríkumenn voru ekki
hrifnir iáf því og tóku öllum
málaleitunum illa. Þá tóku að
birtast „hans miajestets bífal-
ingsmenn og prófessorar og
höfðu bréf upp á það“. Og jafn
framt því sem Bretar lcröfðust
meira urðu nýlendumenn þrárri
og andstaða þeirra jókst. End-
irinn varð stríð, stríð, sem varð
að freisisstríði Ámeríku.
Með aðstoð Frakka tókst
Bandarkjamönnum að reka
Bretann af höhdum sér og þeir
lýstu yfir frelsi sínu og fuiUu
sjáHstæði. Fyrst gerðu 13 ríki
með sér samband, en síðar var
gerð stjórnarskrá fyrir landið.
Þessi stjónarskrá var gerð á
þjóðfundi. sem haldinn var í
Philadelpihia 1787. Á þjóðfundi
þessum voru rnargir af merk-
ustu mönnum, sem Ameríka
hefir átt, til dæmis Georg
Washington, Benjamin Frank-
lin, James Madison oig Alex-
ander Hamilton.! En þrátt fyrir
iþetta mannval, tók það margar
vikur, áður en skráin var til-
búin. Það er ekkert skemmti-
verk að setja saman stjórnar-
skrá, sem á ef tiil vlí að á-
kvarða stjórnarfyrirbamulag
heillar þjóðar um marga manns
aldra, og þótti þeim Amieríku-
mönnum viturlegt áð fela
einni nefnd að leggja horn-
steininn að svo mikiflild foygg-
ingu. '
Það tók þá langan tíma,
spekingana, en þeir igerðu það
vel. Þeir þauíræddu hverja
einustu grein, skipuðu sérstaba J
FORSÉTAKJÖR er nú í aðsigi í Bandaríkjunum og
margan mun í því sambandi fýsa, að fræðast nokkuð
um stjómskipun hins mikla lýðveldis í Vesturheimi.
Alþýðublaðinu hefur nýlega borizt greinaflokkur frá
fc-
fréttaritara sínum vestan hafs, Benedikt S. Gröndal, um
það efni; og hirtist fyrsta grein hans, sem fjallar um sjálfa
stjórnarskrána, í blaðinu í dag.
nefnd till að gera tillögur um
orðalag og gengu sem bezt
þeir máttu frá öllu. Og horn-
steinn þeirra hefir staðið vel,
því að enn í dag er Bandaríkj-
unum stjórnarð eftir þessari
gömlu istjórnarskrá, sem er
æðstu lög landsins.
iStjórnarskrá iBandaríkjjanna
byrjar á þessa leið: „Við,
Bandaríkjamenn, setjum hér-
með og fyrirskipum eftirfar-
andi stjórnarskrá fyrir Banda-
ríki Ameríku, til þess að koma
á ful'lkomnara sambandsríki,
koma á réttlæti, trygja jatfn-
vægi innanlands, isjá tfyrir land
vörnum, auka almenna veHerð
og tryggja blessun frelsisins fyr
ir sjáH okkur og niðja okfcar.“
Takið eftir, Iþað er ekki þing
eðá nefnd eða tfundur, sem set
ur stjórnarskrána, Iþað er þjóð-
in, *„We, the people of teh
United States . . .“ Hér kem-
ur strax fram aðaleinkenni
amerísku stjórnarskrárinnar,
sem var byltingarkenn á þeim
tíma (1787), því að það er
fólkið isern valdið hefir, og fólk
ið ákveðið rétt sinn og kýs
fiilltrúa til að verja" hann og
stjórna landinu. Þessar hug-
myndir eru sjálfsagðar í okkar
augum, en þær voru nýj ar,
byltingakenndar, Iþegar þær
komu fram. En við skulum nú
athuga nánar, hvernig stjórn-
skipun Bandaríkjanna er í stór
um dráttum samfcvæmt Iþessari
stjórnarskrá.
Áður en lengra er farið, er
rétt að geta þeirrar grundiváll-
arkenningar st jórnskipunar-
fræðinnar, að stjórn eins lands
er skipt í þrennt, löggjafarvald,
dómsval og framkvæmdavald.
Á ísllandi er lögjafarvald í
'hönduim tforseta- og alþignis,
framkvæmdavald í höndum
forisetta og rálherra haxxsi, en
dómsvald í höndum dómstóla.
I Bandaxíkjunum er iþetta í
stórum dráttum * eins. En við
nánari athugun á þessum þrem
stofnunum, sjáum við fljótt
muninn. Á íslandi kýs iþjóðin
aiþingi, en sá iflokkur, eða þeir-
flokkar iþingsins, sem meiri-
hluta hatfa, mynda istjórn. Þjóð
,in kýs einnig forsetann. Síðan
fer forsætisráðherra með fram
kvæmdavaldið í umlboði hans.
í Banidaríkjunum kýs þjóðxn
iíka bæði þingið og forsetann,
en síðan fer tforsetinn sjálfur
með f r a mfcvæmd av ald i ð og
sldpar stjórn, lóiháða þinginu.
Samsvarar hann því Ibæði for-
sætisráðherra og tforseta ís-
lands.
Bandaríkjamenn hötfðu lenigi
verið undir stjórn Breta og
þeim var illa við sterka stjórn,
sem gæti ráðið otf mifclu. Þeim
vár, rnehTÍiila ivið Gjorg 'III.,
sem að vísu var geggjaður
mestan hluta ævi sinnar. Það
var því fyrst og fremst tak-
jafnframt að vænta, að nýja
brúin á ánni verði ekki lakara
mannvirki né svari verr kröf-
um típjans en núverandi brú á
ánni gérði, miðað við alílar að-
stæður þá og nú.
mark þeirra með stjórnar-
skránni að tryggja hæfilega
veika istjórn, sem engin hætta
væri á að gerðist otf valdaffrek
eða eánræðiskennid. Þeir létu
því þjóðina kjósa íorsetann oig
þingið sitt ií hvoru lagi, og for-
setinn iá ekki einu sinni sæti á
þingi. Hann getur, þegar eitt-
Ixvað sérstakt ©r á seyði, fengið
að lávarpa þingið, en imeira
ekki. Ætlunin vair, ,að hvort
um sig, þing og forseti sæu um
að hitt yrði etoki of sterkt eða
ágengt. Forsatinn hefir ýmsar
aðferðir til þess að stoppa þing-
ið, svo sem frestandi neitunar-
vald (það þarf % atkvæði til
að samþykkja frumvarp, sem
hann neitar að undirskrifa og
hefur endursent.) Aftur á móti
hefur þingið ýmsar leiðir til
þess að gæta forsetans, m. a.
algert vald yfir fjármálum rík-
isins og getur forsetinn varla
eytt einum einasta dallar án
samþykktar þingsins.
Forsetinn, framkvæmdavald-
ið, og þingið, löggjafarvaldið,
eru þannig hvort öðru óháð í
Bandaríkjunum. En við skulum
nú líta á hæstarétt landsins,
sem fer með dómsvaldið, ásamt
lægri réttum.
Stjórnarskrá Bandaríkjanna
er lög, sem er yfir öll önnur
lög sett. Ef svo vill til, að þing-
ið samþykkir' lög, sem koma í
bága við stjórnarskrána, getur
hæstirétturinn einn úrskurðað
þau ógild. Ef maður í Banda-
ríkjunum er ákærður sam-
kvæmt lögum nr. þetta eða hitt,
og þann álítur þau brjóta í
bága við stjórnarskrána, getur
hann krafizt þess, að rétturinn
endurskoði lögin. Ef rétturinn
álítur, að ákværði hafi rétt fyr-
ir sér, nemur hann lögin úr
gildi. Það eru nær aðeins slík
mál, sem hæstiréttur Banda-
ríkjanna fjallar um, þar eð hann
sker úr hvernig skilja beri hin-
ar ýmsu greinar stjórnarskrár-
innar. Forseti skipar dómara í
hæstarétti, en þeir sitja þar til
þeir fara á eftirlaun eða segja
af sér, svo að fáir forsetar geta
skipað marga dómara og þannig
haft áhrif á réttinn.
Hæstiréttur hefur tekið
margar ákvarðanir, sem eru í
raun og veru jafn mikilvægar
og stjórnarskráin sjálf. Það
hefur komið á daginn, að
Framhald á 6. síðu.
SIÐASTA blaði Tímans eru
'birtir nokkrir kaflar úr út-
varpserindum JÓb"----
Bjarnasonar vélfræðings um
vélanotkun landbúnaðarins. Er
þar drepið á ýmsa ónotaða
möguleika í landbúnaðarfram-
leiðslu með aukinni vélanotk-
un. Um sykurrófnarækt segir
Jóhannes á þessa leið:
„Nýjungar í vélum munu gera
oss fært að byrja margar nýjar
iðngreinar. Má þar nefna sykuriðn
að, sem eitt dæmi. Sykurrófur
hafa verið reyndar hér lítilshátt-
ar, sem mér. er kunnugt um og
þrífast sæmilega. Jafnvel þó sum-
arið reyndist of stutt, væri hægt
að sá þeim í vermireiti snemma
að vorinu, og planta þeim út þeg-
ar farið er að sumra.
Til eru vélar, sem planta út um
10.000 plöntum á klukkustund, og
væri tiltölulega lítið verk að
planta í heilan akur.
Sykurrófnaræktin átti lengi erf-
itt uppdráttar í samkeppninni við
sykurreyrinn. Hann er framleidd-
ur með ódýru eða nærri verðlausu
vinnuafli svertingja og Indíána í
hitabeltislöndunum. Vinnan við
sykuriófurnar var mikil og vinnu
launin hærri. Þau lönd, sem fram
leiddu sykur úr rófum, urðu því
að vernda hann með tollum gegn
reyrsykrinum.
En nú, 3—4 síðustu árin, hafa
orðið geysimiklar framfarir í sýk-
rófnarækt Bandaríkjanna. Ekki
hafa aðeins verið fundnar upp vél-
ar, sem annast svo að segja alla
ræktun og uppskeru, svo vinnan
er orðin hverfandi lítil, heldur hef
ir fræunum verið breytt. Venju-
lega koma 3—4 plöntur úr hverju
fræhustri, svo grisjun var nauð-
synleg, og var > það > geysimikil
vinná.
Nú hefir veriö fundið upp á-
hald, sem klýfur hulstrið þannig
úr hverju, og öll grisjun sparast.
Að þessum öllum framförum og
vélum athuguðum, tel ég það mjög
að aldrei kemur nema ein planta
líklegt, að við gætum framleitt
sjálf allan þann sykur, sem við not
um í landinu. Verksmiðjur þær,
sem framleiða sykurinn úr rófum
eru venjulega stórar, og jafnvel
þær minnstu framleiða meira en
okkar árlega neyzla nemur. En
þetta er það mikið nauðsynjamál,
að sjálfsagt er að nánari athugan-
ir fari fram sem fyrst.“
Um aukna framleiðslu græn-
metis farast Jóhannesi m. a.
orð á þessa leið:
„Niðursuða grænmetis og ávaxta
hefir verið stór atvinnugrein víða
erlendis. En þetta hefir breytzt
mikið á síðari árum, síðan kæli-
skápar og frystiklefar urðu al-
mennings eign. Nýr stóriðnaður
hefir risið upp, sem er frysting
grænmetis og ávaxta. Með fryst-
ingu er maturinn bæði hollari og
bragðbetri og mikið útgengilegri
vara. Frystun grænmetis hefir
fleygt svo fram, að það er mikið
að útrýma niðursoðnu gFænmeti.
ÍMöguleikarnir fyrir íslenzka
garðrækt eru því ótakmarkaðir.
Á okkar stutta sumri gætum við
framleitt nægilegt grænmeti til
neyzlu allt árið.
Koma þarf upp pökkunarstöðv-
um, sém pakka og frysta grænmet
ið í hæfilega stóra pakka til sölu
beint úr frystihúsinu. Eru það mik
il þægindi jafnt fyrir neytendur
sem framleiðendur. Framleiðendur
þurfa ekki að óttast að það, sem
ekki selst á sumrin og haustin af
grænmeti, skemmist og þurfi að
kasta, því að það er fryst þangað
til markaður er fyrir það.
Hins vegar fær neytandinn hollt
grænmeti allan ársins hring. Mun
Framh. á 6. síðu.