Alþýðublaðið - 04.07.1945, Blaðsíða 4

4
ft"njíssrblaí>ií)
títgefandi: Alþýöuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902
Afgreiðsla: 4900 og 4906
AÖsetur
í AlþýÖuhúsinu viö Hverf-
isgötu.
Verð I lausasölu: 40 'aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
'I_______________________
í dríSsbyrjnn oy
í strððslok
OLLUM er enn í fersku
minni, með hvílíkum yfir
gangi við minni nágrannalönd
sin Þýzkaland Hitlers hleypti
af stað þeirri ægilegu styrjöld,
sem nú er nýlokið í Erópu.
Um það bil ári áður, en sjálft
stríðið hófst, sölsaði Þýzkaland
með hótunum við Tékkóslóvak
íu og Vesturveldin, England og
Frakkland, undir sig Súdetahér
uðin svokölluðu, landamærahér
uð Tékkóslóvakíu að norðan og
vestan, og bar það fyrir sig, að
þau voru og eru að nokkru leyti
byggð fólki af þýzkum ættum,
sem þó enginn veit enn í dag
hvort nokkuð hefir kært sig um
að sameinast Þýzkalandi. Það
var aldrei um það spurt. Og
svo mikið er víst, að það skipti
ekki um til batnaðar, því að
sú aðbúð, sem erlend þjóðabrot
aautu i Tékkóslóvakíu fyrir stríð
ið, var til fyrirmyndar. En und
irokun Súdetahéraðanna varð
sem kunnugt er ekki nema á-
fangi á leiðinni til undirokunar
allrar Tékkóslóvakíu, sem Hitl
er sveik í tryggðum og lét her-
nema að hálfu ári síðar.
Svo kom röðin að Póllandi.
Af því heimtaði. Hitler ,,pólsku
göngin“ svoneffndu norður að
Eystrasalti og bar í það sinn
fyrir sig, að þau væru ekki að-
eins að verulegu leyti byggð
Þjóðverjum, heldur klýfu Þýzka
land líka í tvennt með því, að
austan þeirra var Austur-Prúss
land, aðskilið frá öðrum hér-
uðum Þýzkalands.
í þetta sinn var ekki látið
undan eins og í Múnchen árið
áður, þegar Tékkóslóvakíu var
fórnað til að friða Iiitler. Vest
urveldin höfðu lofað Póllandi
hjálp, ef á það yrði ráðizt, og
Pólh/erjar gripu til vopna til
þess að verja land sitt og full-
veldi. Þar með var Hitlersstyrj
ölldin hafin.
*
Síðan eru nú liðin hér um
bil sex ár og Hitler hefir verið
steypt af stóli. Ósegjanlegar
tfórnir ihafa þjóðirnar, sem á
var ráðizt, orðið að færa til
þess að endurheimta lönd sín
og sjálfstæði, en þó sennilega
engar h'lutfallslega eins miklar
fórnir og einmitt Tékkar og
Pólverjar. Maður skyldi því
ætla, .að þeir hefðu að minnsta
kosti endurheimt lönd sín og
sjálfstæði. að fullu í strxðslok.
En hvað kemur í ljós?
Vi.ð Sovétrikin hefir Tékkó-
slóvakía orðið að gera sáttmála
um að láta af hendi við þau
austasta hérað sitt, Rutheníu —
mun meira landflæmi en Súd-
etahéruðin, sem Hitler sölsaði
undir sig á sínum tíma. Sovét-
stjórnin segir, að Ruthenía sé
byggð Ukrainemönnum, sem
hafi Mtið í ljós þann vilja, að
sameinast Sovét-Ukraine, en
ekki er vitað, að nein atkvæða
greiðsla hafi farið fram um
slíkt í héraðinu, enda marklaus
ALÞYÐUBLAÐIÐ Miðvikudagur 4. júK 1945
Ritdómur
Tímarit máls og MENN
INGAR er veglegt heiti
á riti, og allmikil þolraun
að rísa undir því. Að því
standa líka ýmsir vel rit-
færir bókmenntamenn, og oft
hefur rit þetta hafa að flýtja
vel skrifað og vekjandi les-
mál. — Ætla mætti, að tíma-
rxt, er gengur undir slíku nafni,
kenndi ábyrgðartilfinningar
nokkurrar gagnvart þjóðinni., er
það leggur til mlála um það,
er birtist á vettvangi bókmennt
anna. En út af því þykir þó
bera öðru hverju, og ætlla ég
því tll sönnunar að fara fáein-
um orðum um það, sem að mér-
eða mínu verki snýr í þessu
framgjarna og orðhvata tima-
riti.
i Einn af ri.tdómurum þessa
timarits er Ólafur Jóh. Sigurðs
son, landskunnur skáldsagna-
hölfundur og launaður af rikis-
fé fyrir ritmennsku. í 3. hefti
nefnds tímarits 1944 skrifar
hann dóm um nýlega skáldsögu
er é'g hefi þýtt ur sænsku eftir
Margit Söderholm og nefnt
„Glitra daggir, grær 'fold.“
Sagan er nídd í dómi, þessum
nærri á allan hátt og kölluð
„gagnómerkur reyfaradoðrant,"
en íslenzka þýðingin talin „mor
andi af smekkíeysum og lang-
sóttri tilgerð — bæði um orða-
val og setningaskipun.“ Er þetta
nokkuð bíræfið ti.lræði til bróð
ur sins í „handverkinu,“ af því
.að hvorug þessi ummæli eru
rökstudd með einu einasta
dæmi — og engu nema eigin
sleggjudómum ritdómarans, er
hvergi eru byggðar á sönnum
eða sýndum grunni,
Það er ekki tilgangur minn
með þessum línum að lofa áður
nefnda sögu né aðrar verðlauna
'bókmenntir Svía, — og því síð
ur að halda fram ágæti þýðing-
ar minnar. Heldur vildi ég
benda almenningi á lélega sorp
iðju áðurnéfnds tímarits og
leiguskr'ifara þess.
Ritdómar eiga eflaust að vera
til leiðbéiningar — bæði. fyrir
lesendur og ekki síður höfunda
þá eða þýðendur, sem um er
dæmt. En til iþess verður rit-
dómarinn að styðja mál sitt rök
um og draga fram dæmi úr um
ræddu riti af því, sem hann á
við. Slíkt er meiri fyrirhöfn og
meiri vandi en austur ókvæðis-
oi’ða, — en þá er til athygli unn
ið og eitthvert gagn gert.
Mér er þægð í ritdómum um
það, sem ég skrifa, og þó að þeir
væru 'fullir af aðfinnslum, —
ef mér væri unnt sannmællis
þótt íx'am færi, þar, , á meðan
það er hernumið af Rússum.
Og víst er, að Ruthenía hefir
aldrei áður tilheyrt Rússlandi
né neinu rússnesku ríkjasam-
bandi.
En 'hvað um Pólland? Það
hefir í stríðslokin orðið að láta
af hendi við Sovétríkin hvorki
meira né minna en tvo fimmtu
hluta þess landflæmis, sem það
náði yfir fyrir stríðið, eða marg
falt landsvæði á við það, sem
Hi.tler heimtaði af því í ófrið-
arbyrjun. Einnig hér er ágengni
Rússa réttlætt með því, að þessi
landsvæði séu lað verulegu leyti
byggð Ukrainemönnum og
Hvítu-Rússum. En sjálfir hafa
íbúar héraðanna ekki fengið að
láta vilja sinn í ljós við neina
atkvæðagreiðslu, sem mark sé
á takandi, þ. e. a. s. án þess að
hafa rússneskan her yfir höfði
sér.
*
Nú spyrja menn um allan
Konráð Vilhjálmsson:
eða sleggjudðmur?
og ég fyndi, að eitthvað væri til
leiðbeiningar í dómnum. — En
við ritdóm sém þennan renni,
ég verðugu hugskeyti til rit-
dómarans.
Ég skal nú vegna þeirra, sem
eru svo auðtrúa og saklausir,
að þeir trúa öllu þvi, er í „Tima
riti Máls og menningar“ stend-
ur, draga fram nokkur ummæli
úr áðurgrei.ndum dómi, sem
einkum skortir rök fyrir.
1. ) Höfundur segir það
reynslu, að ráðlegast sé „að
gæta þeim mun fyllri varúðar“
(gegn verðlaunaritum) „sem
verðlaunin séu hærri.“ Ef það
á að ski.lja þetta svo, að gildi
skáldrita standi í öfugu hlutfalli
við upphæð verðlauna, er þau
hljóta, þá sjá víst allir, að það
er ófökstuddur sleggjudómur.
Og ef þessi kenning dæmdist
rétt, væri óneitanlega þörf á að
hafa endaskipti á þeirx'a manna
sveit, er þiggja nú rithöfunda-
laun úr rikissjóði íslendiriga.
2. ) Ritdómarinn segir berufn
orðum, að höfundur „Glitra
daggir —“ hafi „kappkostað að
sneiða sem fimlegást fram hjá
hinum veigamestu, listrænu
kröfum og lögmáSum við samn-
ingu verksins“. — En það kapp
kosta engir höfundar í víðri ver
öld nema fífl á sviði listrænna
bókmennta, — ef einhverjir
væi'u. Á slíkt sér varla stað hér
á landi, síðan þeir hurfu Æru-
Tobbi. og 'Eiríkur Ólsen. — Eða
hvað —?
3. ) Ég sé ekki betur, en að
höf. kenni hlutleysi Svia og her
gagnaverzlun þeirra við Þjóð-
verja um það, hvað bók þessi
sé „gagnómerk“, — af því að
hún sé rituð á styrjaldartímari-
um, og talar hapn i því sam-
bandi um „andlega þjónkun,
smámennsku og niðurlæing
kúluSeguáranna í Svíþjóð“, er
átt hafi drýgstan iþátt í að auka
gengi „doðrantsins"!
Ég mundi, trúa því, að fleir-
um gengi illa að skilja þetta en
mér. En ef það er ekki eintóm
lokleysa, sem ég ætla helzt að
sé, þá skortir'það áreiðanlega
betri skilgreiningu fyrir alþjóð
manna. Enda væri þessi kenn-
ing verðugt efni handa höfundi
í glögga tímaritsgrein, ef eitt-.
hvert vit væri í henrii.
4. ) Þá er komið að þvi, sem
átt hefði að vera til bendinga
og leiðbeinlnga fyrir þýðanda
bókarinnar, — ummælunum um
þýðinguna.
Um jþýðinguna segist hann
ekki, þurfa að fjölýrða og vill
styðja það með því, að hún sé
heim: Hvað er þá orðið okkar
starf? Til hvers hefir striðið
gegn yfirgangi Hitler-Þýzka
lands verið háð, ef hlutunum
er í stríðslok aðeins snúið við,
og öðru s'tórvelldi á að haldast
það uppi að hafa í frammi sama
yfirganginn við líti'l nágranna-
lönd sín?
Með þessu er ekki sagt, að
landamærabreytingar eigi að
'vera útilokaðar I lok þessa
stríðs. En verði þær gerðar, þá
eiga þær að vei’a byggðar á
frjálsri atkvæðagreiðslu ffólks-
dns sjálfs i þeim héruðum, sem
u-m er deilt. Slikar aðferðir ein
ar hæfa lýðræðis- og frelsishug
sjónum okkar aldar.
En þær hugsjónir hafa ekki
verið virtar í þeim tilfellum,
sem hér hafa verið gerð að um-
tlsefni. Og því vekur landvinn-
Sngajpóli(tík Sovétriikjanna nú
vaxandi andúð og kvíða úti um
allan heim.
„stórgallalítil málfx'æðilega, en
öll morandi af smekkleysum.“
Á þetta -ISit ég aftur þannig, að
þetta hvort tveggja hefði ein-
mitt átt að auka f jölyrði um bók
ina, ef það hefði verið fyrir
hendi.
Mundi. ekki sú þýðing einmitt
verr viðurkenningar verð, sem
er „stórgallalitii málfræðiltega,“
— eða veit ekki þessi höfundur
að út af því ber of oft þessi árin
— ekki aðeins í hálofuðum þýð
ingum heldur og í innlendum
skáldritum, aff þvi að sumir í-
myndaðir rithöfundar, virðast
ekki vel að sér í málinu.
Og ekki sýnist mér það s'íður
umtals vert, éf þýðing mín væi'i
„morandi af smekkleysum og
Íangsóttri tilgerð“. Það hefði
veri.ð rík nauðsyn að rökstyðja
þ.ann þunga. dóm — einkum
vegna þess, að sumir virðast
hafa litið öðrum augum á silifur
mitt, og yrði því að koma ber-
lega i Ijós, ef það væri falsað.
— En um það verð ég sjálfur
engu nær í þessum dómi. Öll
stuðningsdæmi vantar. Ég veit
ekki., hvað maðurinn á við. —
Og svo er ég oft að hugsa um
hvort í þessum ritdómi sé. um
sannleik eða lygi að ræða frá
VÍSIR segir í gær eftirfar-
andi sögu um hraða sam-
gangnanna á okkar timum-'
„Mig langar til að segja hér frá
lörlítilli sögu um hraða samgangn-
anna nú á tímurn. Sagan gerist í
fyrr.adag, byrjar austur í Stokk-
-hólmi í Svíaríki á sunnudagsmorg
un og endar hér í Reykjavík þá
um kveldið. Ég hafði farið úr bæn
um um hádegið, til að anda að
mér sveitaloftinu um daginn og
þegar ég k-om heirn u-m -kveldið, sá
ég að einhverjum pinkli hafði ver
ið troðið milli hurðarinnar og
húnsins. Við athugun kom það í
ljós, að þetta voru tvö sænsk dag-
blöð, sem gefin -höfðu verið út í
Stokkhólmi þá um morguninn og
vor-u komin hina löngu leið hing-
að samdægurs. Svona á „útburð-
urinn“ að vera.“
í áframhaldi af þessu segir
greinarhöfundur Vísis:
,í gær leit inn til mín maður,
og kom auga á blöðin hjá mér.
Hann hélt í fyrstu, að hann væri
-orðinn eitthvað bilaður í augun-
um, er hann sá, að blöðin voru
dagsett 1. júlí, en er hann hafði
gengið úr skugga um, að svo var
ekki, þá hé-lt h-ann að um prent-
villu væri að ræða. En ég gat sann
fært hann um, að svo væri held-
ur ekki og þá lét hann sannfær-
ast um, að blöðin væru í rauninni
aðeins dagsgömul. Litlu síðar stóð
þessi kunningi minn upp og
-bvaddi og sagði að skilnaði, að
okkur þætti þetta ef til vill mikill
hraði nú, en hann væri sannfærð-
ur um, að þetta væri aðeins byrj-
un framfaranna í fluginu.“
Og enn segir greinarhöfund-
ur Vísis:
„Þegar maður les um spádóm-
ana um framtíð flugferðanna, sem
nú eru birtir í nærri hverju er-
lendu tímariti, sem út er gefið og
hingað toerst, þá er ekki laust við,
Auglýsingar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
Hverfisgötu,
fyrir kl. 7 að kvöidi
sjónarmiði höfundar sjálfs, —
og er þó hvorugt got’t í þessu
sámlbandi. Fyrir öðru lægi til
grundvallar einfeldni, en íhinu
óvöndun, og er þó hi.ð fyrra aff-
sakanlegra. — Sjónarmiði höf
undar hefði ég villjað kynnast.
Ekki svo mjög i von um aukna.
þekkingu á sjálfum mér né hrn.
um sænska höfundi, heldur til
þess að auka þekkingu mína á
Ólafi. —r Hvað hann veit, og
hvað hann veit ekki..
Ég set nú við að þýð-a sögu
eftir Vilhelm Moiberg, — höí-
und, sem Ó. J. S. hampar í rit-
dóirifi vSÍnum og ,,er hræddux'
um“ að ég hefði orðið að hafa
önnur og vandaðri vinnubrögð
Framhald á 6. síðu.
að mönnum þyki þeir heldur ó-
senni-Iegir. Það er eins og H. G.
'We.lls eða Jules Verne, sem eru
ein-na þekktastir allra skálda er
hafa gefið hugmyndaflugi sínxx
lausan tauminn, ha-fi haft þarna
hönd i bagga. En -þá. má líka mirm-
ast þess, að marigt af því, sem þeir-
'hia-fa skrifað um og þótti ótrúlegt;
ó þeim tíma, er þeir létu það frá
sér fara, hefur rætzt -síðán.
Það þótti heldur en ekki heila-
spuni, þegar Verne skrifaði söguna
um Phileas Fogg, sem átti að far.a
umhv-erfis jörðina á áttatíu dög-
u-m. Það þótti með 'öllu útilokað.
En -hvernig er það nú? Nýjiustu
flugvélar geta farið umhverfis
-hnattkúluna á þrem til fjórum dög
um og þegar búið verður að full-
komna s-krúfulausa hreyfilin-n, semt
knýr flug'vélarnai' með þrýstiloftS'
straumi, þá munu þær taka enn.
eitt fr-am-farastökkið og a-llar vega
-lengdir „hlaupa“ enn til mikilia
muna. Hver veit nema hægt verði
eftir nokkur ár, að fá blöðin á
Norðurlöndum þrem, fjórum
klukkustundum ef-tir að þau koma
út?“
Margii' ótrúlegri spádómar
hafa rælzt en það.
Blaðið Alþýðumaðurinn á Ak
ureyri skrifar 26. f. m.:
„Undir því yfirskyni að hann
væri að halda fræðilegan fyrirlest
ur um rússneska skáldið og rithöf
undinn, Maxi-m Gorki, flutti Hall
dó.r Kiljan Laxness ósvífna áróðurs
ræðu í útvarpið 18. þ. m„ þar sem
hann gaf Rússum lofið og dýrð-
ina fyrir að tekizt h-efur að standa
ytfir moldum nazismavillidýréins,
sem Hitler var persónugerfingur
fyrir. Taldi jhann að það hefði ver
ið sál Gorkis, sem hefði starfað
gegnum rússnesku þjóðina og ráð
ið niðurlögum nazismans, -þar sem
lýðræðísþjóðirnar í vestri hefðu
Fra-mh. á 6. síöu.