Alþýðublaðið - 16.03.1947, Blaðsíða 5

Stuuuidagux, 16. marz 1947.
ALÞVÐUBLAÐIÐ
BRÁÐLEGA rekdr að
ÞVÍ, að handritamálið, hvort
iþerm. verði skilað íslending-
um, verði tekið fyrir, og eiga
þá stjórn og þing Dana að
gefa svar sitt í því máli, sem
efst eru á baugi hjá tslend-
ingum og vekur mestan á-
huga þeirra, en það er að-
eins áhugamál bókavarða,
skjalavarða og fámenns hóps
lærðra mamra í Danmörku.
Ef stjórnin gefur jákvætt
svar við bæn Islands, verður
afhendingin merk athöfn,
sem vekur mikla gleði og
þakklæti í hjörtum íslend-
inga. Ef svarið verður hins
vegar neikvætf, verður það
orsök margra ára beiskju og
andúðar tveggja norrænna
þjóða i garð hvorrar annarar
og.nýr og auðmýkjandi vott-
ur. þess, að vér Danir, sem-
erum ein af þeim þjóðum,
er fyrst vaknaði til þjóðar-
og þjóðernisvitundar í Év-
rópu, höfum enn ekki lært
að skilja aðra og tiifinning-
ar og þrár þjóða, okkur
minni.
Það er fátt, sem hefur ver-
ið eins .mikilvægt fyrir nor-
rænar hræringar á 19. öld,
eins og hinn forni, norræni
skáldskapur, Eddurnar og ís-
lendingasögurnar, sem hefur
einkum orðið kunnur á
Norðurlöndum fyrir tilstilli
lýðháskólanna. Þess vegna
hryggir það okkur, danska
námsmenn, að einmitt hin
xsenzku handrit, er veitt hafa
okkur svo mikla andans fjár-
sjóði, skuli vei'ða valdandi
andúðar milli hins nútíma ís-
'lands og nútima Danmerkur,
og við mótmælum því, að
danskir vísindamemx skuli
svo þrákelknislega vega hinn
lagalega rétt Danme.rkur til
þessara þjóðarverðmæta ís-
lendinga móti siðferðisrétti
íslands til að heimta þau.
Við vitunx al'ltof vel, að
íslendingár geta ekki haft
lagalegan rétt til um það bil
15 ágætra ihandrita, sem á
16. og 17. öld komust í eign
Danakonungs og eru nú varð-
veitt iKonunglega bókasafn-
inu, og þar á meðal fágætir
hlu.tir eins og „Codex regius“
með eldri Eddukvæðunum og
Flateyjarbók með frásögn-
inni um Ameríkuferð Leifs
heppna. Hið sama er að
segja um íslenzka Mutann af
2—3000 tölublöðum Árna-
safnsins, þar sem er meiri
hlutinn af öllum fornísilenzk-
um kálfskinnsritum, er varð-
veitzt hafa og tekin hafa ver-
ið i arfleifð frá Árna Magn-
ússyni, eiixum af lærðustu og
duglegustu íslendingum, af
Kaupmannahafnairháskóla, þ.
e. a. s. háskólabókasafninu,
ásamt óilum hans eignum..
Af þessu verður séð, að
ekki er unnt að véfengja
hinn lagalega rétt D,ana til
'handritanna.
En þrátt fyrir þetta höld-
um við ])vi fram, að íslend-
ingum beiri að lafhendast
handritin við hið stói'a eigna-
uppgjör þessara tveggja
þjóða. Við eigum að afhenda
þau, af því að íslendinga er
hinn siðferðisilegi réttur, á
ísllandi verða þeirra mest vis-
indaleg inot, við munum
þannig verða við heitustu
óskum einnar norrænnar
þjóðar, án þess sjálfir að
bíða þar við nokkuð þjóð-
legt eða vísindalegt tjón.
SIÐFERÐISLEGI RÉTTUR
ÍSLANDS
Hið endurreista íslenzka
kýðveldi hefur siðferðislegan
rétt til hins mikla handrita-
anna um afsal
safns í Kaupmannahöfn, þar
sem það eitt, og aðeins eitt
kom í eigu konungs vors og
háskóla, þar sem konungur-
inn var þá einnig konungur
íslands og háskólinn háskóli
ístands. Ef hin dýrmætu skjöl
og bækur áttu að varðveitast
fra eyðileggingu á íslandi, er
þá var án bókasafns og há-
skóla, varð að flytja þau til
höfuðstaðar bepgja rikjaxma.
Aðeins þar urðu þau örugg-
lega geymd, aðeins þar var
unnt að gefa þau út og not- j
færa þau til rannsókna á
sögu Iandsins. Þess vegna
voru þau veitt, seld eða af- (
hent stjórnarfulltrúunum
Tormod Torphæus og Árna
Magnússyni; þess yegna arf-
leiddi sá síðar nefndi háskól-
anum þetta mikla einkasafn
sitt, ásamt 62 000 króna.
Enginn rnaður, sem þekkir ;
eitthvað til hins seiga, þótta-
'fulla og þjóðlega íslandsanda
íslendinganna Biynjólfs
Sveinssonar, Tormods Tor-
phæus ogÁrna Magmissonar,
getur efazt um, að allt, sem
þessir fræðimenn oneð ævi-
striti sínu gerðu til að bjarga
íslenzkum handritum, vair
gert íslands vegna, tii heið-
urs íglandi og til þess gæfu
og gengis. Það er enginn vafi
á því, að það var ekki með
glöðu bragði, er Brynjólfur
biskup sendi Edduhandritin
..Codex regius“, — sem er í
augum margra mennta-
manna ein hin ágætasta bók,
sem ski'ifuð hefur verið á
norræna tungu — yfir hafið
til Friði’iks konungs III., en á
ísiandi var .ekkert skjalasafn
né bókasafn, gert úr steini,
og konunguírmxi vai’^ hans
konungur, koungur íslands
og Dánmerkur, og Kaup-
mannahöfn var höfuðstaður
beggja þessai'a landa.
i Þar sem rikin hafa nú
formlega slitið koxmngssam-
bandinu, hlýtur ísland að
eiga siðferðislegan rétt til
1 alís þess, sem Brynjólfur af-
henti konungi sínum að gjöf
eða gegn lítilli borgun.
Hið sama álit bera íslenzk-
ir fræðimenn gegn hinni ör-
lagaþrungnu arfleifð Árna
Magnússon,ar til — ekki hins
danska, heldur dansk-íslexxzk-
norska ríkisháskólans áxið
1730. Hefði einhver íslenzk-
ur háskóli verið til og ínögu-
leikar á að sinna fræðistörf-
um og útgáfustarfsemi á ís-
hafa afhent föðurlandi sínu,
íslandi, og háskóla þess,
handritasafnið. Eins og skil-
1 yrðin vocu þá, var það eina
. úrræði hans að afhenda það
; eina vest-norræna háskólan-
um, sem til vár. Af þeix-ri á-
■ kvörðun hans, að hluta af
eignum hans yrði varið til
landi, myndi hann eflaust
styrktajr tveimur íslenzkum
stúdentum, er vinna skyldu
, við safnið, verður séð, að
hann var sér vel meðvitandi
urn þjóðérni sitt. Árnasafnið
er því lítill íslandshluti mitt
í Kaupmannahöfn. Af sömu
ástæðum var og er prófessor
i islenzknm fræðum við vorn
háskóla íslendingm'.
Það þarf því ekki að efast
uxn það, að Árni Magnússon
hefði áskilið rétt til aö ís~
HÉR BIRTIST opið
hréf, sem þixigi og stjórn
Dana var sent af dönsk-
um lýðháskólakeimurum,
og felst í því áskorun um
að skila íslendingum Iiand
rita-safninu og ýmis rök
færð því tií stuðnings.
lendingar fengju safnið, ef
hann hefði séð fyrir þá þró-
un, er á íslandi hefur orðið.
Enginn myndi, ef hann hefði
ilifað til vorra daga, gleðjast
meira, ef handritasafninu
yrði skilað til feðrafróns
hans.
Rökin viðvikjandi sam-
bandsslitunum, og afleiðing
þess fyrir framtíð 'handrft- j
anna, er nú hinn rauði þráð- í
ur í öllum ræðum íslend- j
inga xmi málið. Bæði við og
þeir vita, að rökin eiga sér
enga lagalega stoð, en þá
sjálffundnu sláandi orku, að
það sem á sambandstímanum
kom í félagsbúið sem opinber
eign, á við uppgjörið að
renna til þess lands, er eign-
ina átti upprunalega.
(
ÍSLENZKAR HEIMILDIR
FYRIR ÍSLENZKA
FRÆÐIMENN
Við höldum því enn frem-
ur fram, að hinn nýi tími á
íslandi; sem hefur gert
Reykjavík að háttsettu lær-
dómssetri fyrir fornnorræna
og íslenzka vísindastarfsemi,
skapi þá vissu, að handarita-
safnið uppi á íslandi yrði
rannsakað og notað vísinda-
lega miklu meira og með
enn méiri áxangri heldur en
ef það verður áfrarn í liöfuð-
stað Danmerkur. í vaxandi
mæli einbeita vísindamenn
hverrar þjóðar sér að í’ann-
sóknum á foraminjum þeirra.
T. d. danskir niálfræðingar
að rannsóknum á orðaforða
vorum, að útgáfu stórra orða-
: bóka og að ýmsum orðtökum.
íslenzkir visindiamenn snúa
í sór aðTortíð íslands. Svo er
því venjuiega. háttað, að
hver þjóð á sínar fornminjar
í sínu landi, og er Danmork
í þvi tilliti eiinna auðugust.
Eins og lýst 'hefur verið, voru
! allar tmkmenntalegar og iög-
fræðilegar minjar . íslands
fluttar af landi burt og. til
Kaupmannahafnar, þar sem
áhugi á ‘ foi-nsögu íslsands
hefur aldrei. verið mikill og
þar sem Eddumar og sögurn-
ar hafa því miður æ miima
að segja við lýðmenntunina,
og er þetta alveg öfugt við
það, sem er á íslandi. Háskóli
Islands er stofnaður árið
1911 og hér (í Danmöi’ku)
eru a. m. k. 7 prófessorair og
fræðimenn, sem fást við
sögu íslands, bókmenntasögu,
sögu málsins og réttarsögu,
auk margra ungra kandídata
og námsmanna. Áhuginn á
Edduinum og sögu landsins
og yfirleitt öllu, sem við kem
ur fortíð íslands, er ákaflega
ríkur hjá þjóðinni sjálfri,
beinist hann og einmitt að
bókmenntaverkum og hínum
á máti málvísindamönnum
frá öðrum löndum.
Þar sem áður var með
réttu hægt að segja, að
Reykjavík væri afskekktur
staður, saman borið við
Kaupmannahöfn, fjarri öðr-
um rannsóknarmiðstöðvum,
hafa vaxandi f lugsamgöngur
skipað íslándi mitt i flugleið
milli hins nýja og gamla
heims. í stað margira daga
sjóferðar, tekur iþað nú að-
eins nokkrar klukkustundir
að ná til bókasafnsins í
Reykjavík, og rannsókn á
sögu fora,aldarfnnar í sjálfu
landinu nálægt Þingvalla-
vatni og Snorrabúð, mitt á
meðal íslenzku þjóðarinnar,
mun verða til igrundvallar
skilnings á ritunum og inni-
haldi þeirra, sem ekki verður
fenginn í Kaupmannahöfn né
Uppsölum.
HIN NÝJA LJÓSPRENTUN
HANDRITANNA
Hið 4. atriðið, sem hlýtur
fornu handritum og innihaldi ntiloka alla umhugsun um
þeirra, þar sem allar aðrar a&skila handratunum, er, að
sögulegar minjar, grafir, forn Vlð’ f-vrir nutlma
legir mannabústaðir, kirkjur Pr&n.thstar, getum tryggt
o. fl. eru horfnar, sökum hins okkur hosprentuð afrxt af
haildslæma efnis, er þær voru \ ■ ,lu ’ V1^ v
úr og einnig sökxxm veðrunar aaka 1 Kaupmannahofp. Pro-
og mikilvirkra náttúruafla. f<rssor Hammerxch, sem
En viðfangsefni vísindamanin alltor> Vlð getum krafizt
anna, handxitin, sem þjóðin af Ifendinguip Ijosprentun-
öll veit, að til eru og ann, eru fr af °llu ÞV1> sem Vlð afT
vel varðveitt úti í Kaup- úendum^ þeim, heldur _ þvx
manji,ahöfn, sem fyrir löngu ! frfm> ;að Þanmg afrit se oft
var höfuðstaður íslands. Það ollu anðveldara afiesti’ar en
yrði mikil hamingja fyrir
Island.og raunar öll Norður-
lönd, ef þau yrðu flutt þang-
að, en við höfum gætt þeirra
vel, og .sérhver sá, er ber
skynjun á það, hvað þjóðleg-
ar minjar eru vakandi þjóð,
frumritið, og hann bætir við,
að íslenzku handx’itin séu yf-
irleitt mjög vél faliin til af-
ritunar. Dr. Einar Munks-
gaard hefur þegar gefið út
19 af handritunum ljósprent-
uð og er í þann veginn að
og sérhver sem veit, hversu fefa ,ut yCorpus codieum is-
vér unnum þjóðarsafni voru ianúicorium. . Þegar þvx
með öllum þess verðmætum,
kirkjum vorura með helgi-
dómum sínum, herragörðun-
um með lystigörðunum,
munu- skxlja, hvað þessi 15—
16 hancLrit og Árnasafnið,
sem er það eina slíkra forn-
minja, hef-ur að segja fyrir
ísland. Þetta er ófært á-
verki er lokið og sömuleiðis
hinni istóru íslenzku orðabók,
mun tími til kominn til ai'-
hendingar á handritunum, og
ef pröfessor Hammerich.
verðúr að óskum slnum, virð
ist hægt að í’annsaka þau á
þrem stöðum samtímis, afrit-
in í Kaupmannahöfn og Ár-
ósum og frumrftið á íslandi.
stand, æsandi fyrir íslenzkan
anda. Fáeinir danskir skjala- „ - ^ ,
tv,o«q otv; MÓTBÁRUR DANA
Gagnvart því höfuðáliti,
sem hér hefur verið komið
fram. með: Að það, sem við
sambúðina áður hefur runn-
ið til handa Dönum, en sem
viðsanibandsslitiná aðganga
till íslendinga, hafa mótbárur
háskólaráðs og skjala- og
bókavarða lítið að segja í
okkar augum.
Þeir skýrskota til hins al-
_ , menna ,einkum þó norræna
Asamt því, að Island sjálft áhuga á handritunum, til
er nú þess megnugt að þess skerfs, er Danmörk hef-
varðveita, rannsaka og gefa ur iagt til varðveizlu skjal-
út sínar eigin fornminjar, '< Unna og þeir óttast, að Iran
| hefur orðið veruleg breyting Dg önnur fjiariæg lönd komi
: n /v , 7 7 .r/ a, r. „ A-i /v n -7, / /v h én 1.»/, ' v<
og bókaverðir mega ekki
daufheyrast svo við heitustu
ósk lítillar þjóðar um að end
urheimta sín andlegu verð-
mæti, verðmæti, sem inni-
halda. slíkt minjagildi, að
enginn- Dani getur getið sér
þess til.
HIN BREYTTA AÐSTAÐA
REYKJAVÍKUR
í á getu Islandinga til að taka•
Bankasfræfi 14.
með áþekkar kröfur um á-
þekk þjóðleg verðmæti í
döskum augum.
Því er fljótsvarað, að ís-
land krefst einkum hins ís-
lenzka hluta safnsins, og að
við íiákvæma rannsókn er
þetta fyrst og fremst saga ís-
lands. Skerfur danskra vís-
indamanna ' til rannsókna 4
þessum fræðum er ekkert á
borð við tillag íslenzkra.
Séi’hver samanburður á rétti.
íslendinga og Dana getui'
komið óvilhöllum lesanda^ í
skilning um það, að allir ís-
lendingar, laerðir sem leikir,
berjast fyrir því máli. er hef-
ur mjög mikla vísindalega
þýðingu og þjóðernislegt og
siðferðislegt gildi, þar sem
aftur á móti danskir mál-
Framhald á 7. síðu.