Alþýðublaðið - 02.11.1947, Blaðsíða 3

Sunnudagur 2. nóv. 1947.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Ihomas Mann og Þýzkaland
Heyrt og lesið
IÐUNN ARÚTGÁF AN hefur
hafið útgáfu á nýjum bóka-
■flokki, ' sem nefnist Sögn og
saga og verður helgáður þjóð-
legum fræðum og sögulegu
efni. Fyrsta rit bókaflokks þessa
er mjög vönduð útgáfa af Sagna
þáttum Þjóðólfs, og hefur Gils
Guðmundson búið þá til prent-
unar. Sagnaþættirnir birtust
upphaflega í Þjóðólfi á árabil-
inu 1898—1911 og voru sér-
prentaðir í kverum, en þetta er
í fyrsta sinn, sem þeir koma út
í heild og útgáfu, er þeim hæf-
ir.
*
NORSKI RITHÖFUNDUR-
INN Sigurd Christiansen lézt
fyrir nokkrum dögum. Christi-
ansen fæddist 1891 í Dramm-
en og var lengst af ævinnar
búsettur þar. Fyrsta bók hans,
skáldsagan Seireren, kom út
1915, en meginverk Christian-
sens er skáldsagnaflokkurinn
Indgangen (1925), Sverdene
(1927) og Riket (1929). Ein af
skáldsögum Christiansens hefur
verið þýdd á íslenzku. Er það
Tveir lífs og einn liðinn, en
hún hlaut fyrstu verðlaun í nor
rænu skáldsagnakeppninni 1931.
*
BÓKAÚTGÁFA MENNING-
ARSJÓÐS gefur út nú í haust
úrval úr ljóðum Guðmundar
Friðjónssonar í bókaflokknum
íslenzk úrvalsrit, og verður
þetta sjötta bók flokksins. Vil-
hjálmur Þ. Gíslason annast val
ljóðanna og ritar að bókinni
formála um Guðmund og skáld
skap hans. Áður eru komin út
af íslenzkum úrvalsritum úrval
úr ljóðum Jónasar Hallgríms-
sonar, Bólu-Hjálmars, Matthías
ar Jochumssonar, Hannesar
Hafsteins og Gríms Thomsens.
*
NÝLEGA er komin út í
Bandaríkjunum bók eftir Sam-
uel Putnam um amerísku rit-
höfundana, sem dvöldust í
París á þriðja tug aldarinnar.
Bókin heitir Paris Was Our
Mistress og fjallar meðal ann-
ars um Ernest Hemingway og
Gertrude Stein.
*
FYRSTA SMÁSAGNASAFN
Þóris Bergssonar er fyrir
skömmu komið út í annarri út-
gáfu hjá ísafold. Nefnist bókin
Sögur, og kom fyrri útgáfan út
árið 1939, en þetta var fyrsta
bók Þóris. Sögur flytur 22 smá-
sögur, og vakti bók þessi á síp-
um tíma mikla athygli og hlaut
mjög góða dóma.
*
FYRIR SKÖMMU er komin
út skáldsagan í alveldi ástar
eftir Wöndu Wasilewsku í ís-
lenzkri þýðingu Gunnars Bene-
diktssonar, en útgefandi er
Bókaútgáfa Pálma H. Jónssonar
á Akureyri. Wasilewska er
pólsk-rússnesk, fædd í Krakau
1905. Áður hefur skáldsaga
hennar Regnboginn komið út í
íslenzkri þýðingu, en fyrir hana
hlaut Wasilewska Stalínverð-
launin árið 1943.
Vel unnið bókmenntastarf
Endurminningar frú Gyðu
Thorlacius frá dvöl henn-
ar á íslandi árin 1801—15.
Sigurjón Jónsson læknir
sneri á íslenzku. ísafoldar
prentsmiðja 1947.
„HÖFUM ÞESSU ei
verið vanir“ kvað Grímur
Thomsen. Hann mundi senni
lega endurtaka þessi orð sín
nú, ef hann væri enn á með-
al okkar, hefði athugað þýð-
ingar bóka á ísienzku eins
og þær gerast upp og ofan
núna síðustu áratugina og
sæi svo hvernig að hefur ver
ið unnið þessari bók. þýð-
ingu hennar og útgáfu. Hér
er ágætt dæmi þess fágætis,
að {Dýðarinn sitórbæti rit í
meðferð sinni. Verða vist
aldrei bornar brigður á það,
að Sigurjón Jónsson hafi
mikið umbætt þessa bók, svo
að íslenzka útgáfan beri
langt af hinum dönsku. Það
er nú fyrst og fremst, að
hann þýðir ágætlega. í öðru
lagi bætir hann um textann,
því að hann nemur burt það,
sem einskisvert var og a. m.
k. átti ekkert erindi til ís-
lendinga. í þriðja lagi gerir
hann bæði að leiðbeina les-
andanum til skilnings á efn-
inu og að auka stórkostlega
við þann fróðleik, sem bókin
hefur inni að halda á frum-
málinu. Nú þótt hann sé sjálf-
ur hinn mes.ti fróðleikssjór
á söguleg efni eins og svo
margt annað, þá er þó aug-
ljóst, að hér er margt þannig
til komið, að hann gat ekki
hafit það í huganum, heldur
er bersýnilega varið til þess
miklum rannsóknum að at-
huga það og afla þess jafn-
vel eftir óprentuðum heim-
ildum. Slíkt getur maður
kallað að vinna af aiúð og
trúmennsku. Fræðimennsku
og trúmennsku vcttar líka
registrið við bókina.
Það lætur að líkum, að
bók, sem 'lýsir lifinu á ís-
landi fyrstu áratugi nítjándu
aldar, er ömurleg bók, því
að þá var ömurlegt hér að
lifa. Að sjálfsögðu talar höf-
undurinn, dönsk kona, oft af
meira eða minna ófullkomn-
um skilningi, eins og athuga
greinir þýðarans sýna ljós-
lega, en jafnauðsætt er hitt,
að hvergi vill hún halla réttu
máli og svik verða eigi fund
in í hennar munni. En hvað,
sem líður ófullkomleika
þekkingar konu þessarar, þá
er það þó ekki óskýr mynd,
er hún dregur upp. Merkust
verður bókin þó ávallt sem
documentum humanum, skil
ríki um ytri og innri lífsbar-
áttu höfundarins sjálfs. Les-
andinn kynnis.t hér konu,
sem ekkert illt hefur að
geyma, er barnslega saklaus
og einlæg, er hvert augna-
blik minnug skyldu sinnar
við sjálfa sig, guð og náung-
ann, með hjartað fullt af
góðvild til allra og ótrauð
að bera eftir ýtrustu getu
þær byrðar, sem hún télur,
að henni beri á sig að taka.
Sjálf er hún löngum van-
heil. og oft er frásögnin um
lífsbaráttuna og örlögin
næsta átakanleg, en sjaldan
Gyða Thorlacíus.
eru í henni nokkur eiginleg
tilþrif. Þó bregður þvi fyrir,
að fyrir einfaldleik sinn
geti hún nálgazt það að mega
teljast til lisitar; en það er
sjaldan.
Frú Gyða hefur unnað
manni sínum, Þórði sýslu-
manni Thorlacius, og ef það,
sem hún segir um hann, er
annað en endurskin af henn
ar eigin gullhjarta, þá hefur
hann ekki verið harðhjartað
ur maður eða án mannkosta.
Þetta kemur t. d. fram í því,
hvernig honum snýst hugur,
er hann sér þurfamanninn,
sem hún hefur, eftir að hafa
beðið guð að ráða fram úr
vanda sínum, tekið til þess
að _lofa honum að deyja í
skemmu þeirra hjóna.
Ef eitthvað skal finna að
útgáfu bókarinnar, þá er það
brotið, sem er of stórt. En
íslenzkir forleggjarar hafa
nú keppzt um það síðustu
sex eða sjö árin að velja bók-
um sínum of stórt brot og
auglýsa þar með skorit sinn
á smekkvísi. Nú er sem nokk
uð bóli á afturhvarfi í því
efni, og má þar nefna sem
dæmi hina einkar smekkvís-
legu útgáfu Olgeirsrímna.
Það er alkunna, að þýðari
þessarar bókar er einn hinna
ritsnjöllustu manna, sem nú
er uppi hér á landi, og hann
er hinn mesti starfSmaður.
En ekki minnist ég þess, að
hafa áður séð þýðingu frá
hans hendi. Eftir þessa þýð-
ingu munu þó fleiri en ég
óska þess, að hann láti hér
ekki staðar numið. Því að
þær einar bækur mundi
hann velia til verkefnis, sem
betur væru þýddar en óþýdd
ar.
Sn. J.
THOMAS MANN var hér áð
ur á árum maður frekar íhalds-
samur, og meðal annars hélt
hann því fram, að rithöfundar
og listamenn ættu ekki að láta
stjórnmál til sín taka. Hann tal-
aði þá um stjórnmál eins og
þau væru, ef ekki lítilvæg, þá
að minnsta kosti þannig, að
þeir, sem fjölluðu um fagur-
fræðileg efni, gætu ekki verið
þekktir fyrir að sinna þeim.
Þegar svo nazistar komust til
valda í Þýzkalandi og pólitísk
lögregla var sísnuðrandi í hús-
um manna og hvar, sem tveir
eða fleiri voru saman komnir,
þegar meira að segja enginn gat
verið óhultur fyrir því, að ná-
granni, vinur, eða jafnvel ná-
kominn ættingi kærði ekki ó-
gætilegt orð eða atferli, þegar
hvert ritað orð, sem prenta
skyldi, var grandskoðað í Ijósi
hinna nazistísku kenninga og
mönnum varpað þúsundum sam
an í fangelsi, þá vaknaði Thom-
as Mann við vondan draum.
Honum fannst hann ekki geta
búið í landi, þar sem svona
var háttað, og án þess að hon-
um væri vísað í útlegð, fór
hann af landi burt. Þegar hann
kom til útlánda, lét hann svo
um mælt, að hann sæi nú, hve
geipilega hann og fjölmargir í
hans stétt, hefðu brotið af sér
með tómlæti sínu. „Hver veit“,
sagði hann, „nema okkur hefði
tekizt að koma í veg fyrir það,
sem orðið er, ef við hefðum séð
hættuna og beitt okkur af á-
huga, Ijóst og leynt, að því að
vara fólkið við, og reynt af
alefli að styrkja fylgi þeirra
manna, sem hvorki Vilja ganga
á hönd nazistísku eða kommún
istísku harðstjórnarvaldi, þeirra
manna, sem standa vörð um það
dýrmætasta, sem maðurinn á,
frelsið til að láta í ljós skoðan-
ir sínar, verja þær og berjast
fyrir framgangi þeirra“.
Thomas Mann var fyrst í
Sviss, eftir að hann fór af landi
burt, og brátt kom þar, að hann
hafði sagt svo margt um stjórn-
ina og ástandið heima fyrir, að
hann átti ekki afturkvæmt til
Þýzkalands, þó að hann hefði
viljað, hafði verið sviptur þýzk-
um ríkisborgararétti. Og það
var kominn í hann óhugur. Hon
um fannst menn yfirleitt ekki
gera sér grein fyrtr því erlend-
is, sem var að gerast í Þýzka-
iandi. En svo var hann boðinn
til Ameríku, og för hans þang-
að hafði mikil áhrif á hann og
líf hans. Hann sagði svo í vor
sem leið við blaðamann fró
sænska stórblaðinu Göteborgs
Leikskóli harna 4-6 ára.
Ef nægileg þáttta'ka fæst, er fyrir'hugað að
reka leikskóla í vetur í húsi Beykjavíkur-
bæjar, Hlíðarenda við Laugarásveg í Klepps-
holti.
Upplýsingar í síma 3626.
BRYNDÍS ZOEGA.
S.K.T.
Nýju og gömlu dansarnir í G.T.-húsinu
í kvöld kl. 10. —
Aðgöngumiðar seldir frá kl. 6.30 e. h.
Handels- och sjöfartsíidning,
sem var á styrjaldarárunum
skeleggasta blað Svíþjóðar til
andstöðu við nazista:
„Það var 1935. Útgefandi
minn í Bandaríkjunum, Knopf,
bauð mér að koma þangað til
að halda þar fyrirlestra. Ég var
þá ekki búinn að ákveða, hvar
erlendis ég settist að til lang-
frama.En í Evrópu var ég eins
og á nálum. Fjölskyldu minni
var eins farið, — öll vildum við
helzt flytja burt úr Evrópu —
en hvert?
í Bandaríkjunum var mér
tekið .tveim höndum og dag
nokkurn var ég boðinn í heim-
sókn í Hvíta húsið. Ég hafði
aldr.ei hitt Roosevelt forseta, en
ég gleymi aldrei samfundum
okkar. Árið 1935 hafði einangr-
unarstefnan geipimikið fylgi í
Ameríku, og menn þar litu yfir-
leitt ekki þannig á, að Banda-
ríkjunum stafaði nein hætta af
nazismanum. JVfargir voru þeirr
ar skoðunar, að ekki yrði kom-
izt hjá stríði í Evrópu, en ég
hafði aðeins hitt sárfáa Banda-
ríkjamenn í mikilvægum emb-
ættum, sem voru á þeirri skoð-
un, að Bandaríkin ættu að taka
þátt í slíkri styrjöld.' Svo hitti
ég Roosevelt. Ég hef aldrei hitt
neinn, sem gerði sér það jafn-
ljóst og hann, að veldi nazista
varð að uppræta ,ef nokkur von
átti að geta orðið um frið og
frelsi í veröldinni. Eftir að ég
hafði hlýtt á hann, fannst mér
ég í fyrsta skipti fyrir alvöru
hafa fengið vissu fyrir því, að
Hitlar væri búin glötun. Þarna
var maður, sem skildi til fulín-
aðar, hver háski frelsi og menn
ingu í veröldinni, í Bandaríkj-
unum sem í öðrum löndum, var
búinn frá nazismanum •—- og
þetta var maður í ábyrgðar-
mestu, áhrifamestu 'og valda-
mestu stöðunni, sem til var í
öllum hinum andnazistíska
heimi! Já, samfundir okkar
Roosevelts voru mér sá stór-
viðburður, sem ég mun aldrei
gleyma“.
Þrem mánuðum eftir að
Thomas Mann átti tal við hinn
mikla forseta fluttist hann og
fjölskylda hans til Bandaríkj-
anna, og nú býr hann í Kali-
forníu.
Lengi vel var litið á sögu
Buddenbrookanna sem aðal-
verk Thomasar Mann, en árið,
sem hann fór í útlegðina (1933),
tók hann að semja fjögra binda
skáldverkið Jósef og bræður
hans, sem ekki einungis er talið
mesta skáldrit hans, heldur og
eitt hið stórbrotnasta rit heims-
bókmenntanna, en seinasta bind
ið kom út 1943. Hann hefur í
útlegðinni skrifað fleiri merki-
leg skáldrit, en auk þess fjölda
greina og rita gegn nazisma og
og alls konar einræði — og
ennfremur gert í bókum grein
fyrir gildi lýðræðisins sem hins
eina stjórnarforms, sem hentað
geti andlegum þroska og þróun
mannkynsins til aukinnar,
sannrar siðmenningar. Hann
mun nú sá maður meðal skálda
og rithöfunda, sem mest er met
inn í Vestur-Evrópu og í Ame-
ríku.
í greinarkorni, sem ég birti
hér í blaðinu í fyrrahaust,
skýrði ég frá, að Thomas Mann.
FramhaLi a 7. síðu.