Alþýðublaðið - 15.05.1948, Blaðsíða 7

Laugardagur 15. maí 1948.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
B Fs. S xa
ler -
PresSuri
STOKKHOLMI, 4. fnaí.
HINN heimsfrægi, þýzki
prestur og íyrrum 'kafbátsfor-
ingi, Martin Niemöller, kom
ftil Svíþjóðar fyrir skömrau í
fyrirlestra- og prédikana-
ferð í boði trúbræðra sinna
hér. Niemöller, sem nú er
biskup í .Hessen, ér. mjcg um-
deildur maður, enda er hann
ókveðinn og djarfur í .skoðun-
uin og hlífist ckki við að i'áí'a
þær í Ijós, þótt hann viti, að
þær veki andúð og jafnvel
hatur. Hann er bæði hataður
og' virtur í heimalandi sínu
vegna afstöðu sinnar til sekt-
arvandamáls þjóðarinnar
vegna styrjaldarinnar, og a.
m. k. þrisvar sinnum hefur
hann verið sviptur þeim auka
matarskammti, sem .fórnar-
lömlbum nazismans í Þýzka-
landi er veittur, þar sem
koma hefur þótt fram við
réttarhöidin til útrýmingar
nazismanum, að málstaður
hans væri efcki eins hreinn og
þarf til skammtsins; en alltaf
hefur honuni tekizt að sanna
sitt mál og fá matinn aftur.
Sumir halda því .fram, að hon
um farist ekki að tala, þar
sem hann hafi sjálfur verið
nazisti áður fyrr, a. m. 'k. haft
samúð.með þeim og jafnvel
gengið í flokkinn eftir valda-
töku þeirra. AS hann hafi
gert það, má lesa í alfræði-
þók Bonniers, en væri það
sannað, myndi hann varla fá
; auka-skammtinn, svo að ætla
: má, að stríðið standi um það,
að sönnunarbyrðin hvílir að
sjálfsögðu á réttvísinni, sem
nú er í Þýzkalandi. Ef til vill
. hefur 'hann átt við sjálfan sig,
þegar hann sagði í -blaðavið-
tali 'hér: ,,Að sjálfsögðu g-etur
and-nazisti verið þjóð sinni
til ánægju. En einnig nazisti,
sem hefur snúizt. Af hinum
hálfvolgu og afskiptalausu,
sem aldrei tóku afstöðu,
hvorki með eða móti, er aftur
á móti einskis að vænta.“
Og eitt er víst, og það er,
að Niemöller hóf snemma bar-
'áttu gegn nazismanum, og á
erfiöum árum -heyrðist rödd
hans um víða veröld. Og átta
ár í fangabúðum á þessi
magri maður að baki, og þrjú
þeirra lifði hann á vatni og
brauði einu saman. Hann
hefur lifað þjáningar og séð
aðr-a þjást meira en flestir
aðrir, sem-predika kristindóm,
og verið vitni að viðbjóðsleg-
asta yiHidýrshætti, sem mann
kynið hefur sýnt svo öldum
skipti. Hann 'hefur séð mann-
fkynið falia dýpst, séð menn
verða að mannætum í miðri
Evrópu. Hann var fangi í
Dachau fangabúðunum.
'Þeir, sem sjá Niemöller og
heyra hann tala, eiga bágt
með að ' trúa, að hann sé
hræsnari. Hvort sem hann
hefur einhvern tíma haft sam-
úð með nazismauum eða ekki,

Martin NiemöIIer
þá bendir líf hans og hátterni
alls ekki til þess, að hann sé
sú tegund nianna; miklu frem
ur að ÍLonum hefur oft verið
líkt við Kaj Munk eða hinn
sænska Sven Lidman. Hann
á auðvelt með að hrífa áheyr-
endur sína, hin þróttmikla og
skýra rödd hans hæfir vel
orðkynngi og krafti ræðu
hans.
Prédikanir og fyrirlestrar
Niemöllers hér hafa aðallega
fjallað um sektarmeðvitund
mannanna og um stöðu og
hlutverk 'kirkjunnar í hinum
veraldlega heimi. Ut frá því
hefur hann komið inn á sekt-
armeðvitund Þjóðverja og
hlutverk kirkjunnar í Þýzka-
landi.
Kirkjan hefur lengi átt í
vök að verjast, og hún hefur
löngum verið ánægð, hafi hún
fengið að vera í friði fyrir á-
rásúm. En síðustu fimmtán ár
í Þýzkalandi hafa fært hinum
kristnu heim sanninn um það,
að kirkjan á því aðeins rétt á
sér, að hún eigi í sóknardaar-
áttu. Það hefur löngum verið
veröldín, sem iheíur Iagt
spurningar fyrir kirkjuna og
kraíizt svars. En í staðinn á
guð að spyrja heiminn í gegn
um kirkjuna. O.g það eru að-
allega tvær spurningar, sem
guð vill spyrja. Þær eru:
„Maður, hvar ert þú?“ og
„Hvar er bróðir þinn?“
Hlutverk kirkjunnar í
Þýzkalandi hefur aldrei verið
mikilvægara en nú, og það er
eríitt að vekja sektarmeðvit-
und þjóðar, sem sveltur. En
afstaða kirkjunnar og viðleitni
hennar kemur fram í þeirri
spumingu', sem hún leggur
fyrir þjóðina nú: „Hvar er
i bróðin þinn, Kain?“
Menn skella stöðugt skuld-
inni á aðra. Það hefur oft
verið sagt við mig,“ sagði Nie-
möller, ,,að ég, sem hefi verið
8 ár I fangabúðum, hljóti að
v-era saklaus. En ég er ekki
viss um það. Því að á dóms-
degi stendur ef til vill SS-
maður fyrir framan dómar-
ann og játar sekt isíría. En
kannske bendir hann líka á
mig O'g se.gir: „Þarna stend”r i
présturinn minrí, og hann að-
varaði mig ekki, þegar ég
gekk inn í SS. Og hver er
þá hinn S2ki?“
Eina prédikun sína hóf
Niemöllsr á þessa leið: „Við
erum éngar hetjur, við erum
kristnir Þjóðverjar, sem Ilfð-
um þriðja ríkið af. Við höf-
um frá mörgu að ssgja, um
angist og r'tta, sor.g og iör-
vænting.“ Og þsirri þrédikun
Iauk hann msð því að lýsa
acóan.gadagsfcv'öldi jóla í
Dacfcau 1944, þsgar hann fáfc.k
leyfi til að flytja jólaboð-.
skapinn fyrir hollenzkum
'kermálaráðÍLsrra, serbneskum
stj órnmálsmanni, grískum
blaðaman’ni, tveimur norskum
útgerðarmönnum og en.skum
liðsforingja. Þá byrjuðu tárin
að renna niður kinrjar túlks-
ins og margra áheyrenda, —
en á Niemöller sjálfum sáust
ekki svipbrigði.
*
blaðamanna
meðal ann-
Perðaíélag templara efnir til skemmtiferðar
suður með sjó á annan í hvítasunnu, með við-
komu í Keflavík, Garði, Sandgerði, Hvals-
nesi og Stafnesi. Lagt af stað frá Góðtempl-
arahúsinu kl. 1 e. h. Um kvöldið kl. 8 verður
sýndur gamaníeikurinn „Seðlaskipti og ást“
í sarnkcmuhúsinu í Garðinum og dans á eftir.
Þátttaka tilkynnist í símá 7329 (Steinberg)
og 7446 (Freymóður).
Við móttöku
sagði Niemöller
ars: „Fái ég heimssögulega
frægð, þá yrði það víst fyrir
það, að ég er eini maðurinn,
sem' hef verið persónulegur
fangi Hitlers. Það kom fanga-
vörðunum í mikinn' vanda,
þar sem honum hafði láðzt
að láta leiðarvísi fylgja um
meðhöndlun mína. Þar af leið-
andi vissu menn ekki, hvernig
ætti . að fara með mi-g og
reyndu því að meðhöndla mig
engan veginn!“
20 mínútna fund hafði Nie-
möller átt með Hitler. Það var
25. jan. 1934. Var hann kall-
aður á fund Hitlers. ósamt 30
prestum. En áður en viðræð-
urnar voru byrjaðar fyrir al-
vöru, kcm Göring þjótandi
inn í herbergið með skjöl, þar
sem allt, sem Niemöller hafði
sa.gt óhaestætt í síma um naz-
ismann, var uppskrifað. Gör-
ing las og las, og Niemöller
fannst hann skvndilega vera
sem einn hjá Hitler.
Einræðkherrann bvriaði að
æpa og skrækig og fékk eitt
af sínum venjulegu æðisköst-
um — þó án þess að bíta í
epIftepDÍð, — og þe.gar hann Fyrii- okkur getur ekki verið
hafði hsmast í stundarfjórð- á milli austurs og vesturs að a
ung, hætti hann með orðun-, velja, þvl að það myndi
um: „Sjáið þér um himin og tákna eilífa baráttu og stríð,
^álir, en látið mig sjá um heldur verður það að vera
bjóðina.“ En Niemöller svar- hvort tveggja.
Atvinna
Sveinasamband byggingamanna óskar eftir
starfsmanni. Maðurinn þarf að vera kunnug-
ur í bænum og helzt er óskað eftir iðnaðar-
manni. Umsóknir með upplýsingum sendist
til blaðsins fyrir miðvikudagskvöld 19. maí
n.k. merkt; Sveinasamband byggingarmanna.
ÞaS væri að skella allt of
stórri skuld á mína ógæfu-
scmu þjóð, ef staðhæft væri,
að það fcefði ýtí iianni í arma
nazismans. Fleiri atriði koma
einnig til greina, mönnum má
ekki sjást yíir hina djúpu tor-
tryggni Þióðverja gagnv.arl
ÞjóSabandalaginu né efagirni
þeirra gagnvart sérhverri til-
raun til þess að leysa milli-
rífcjavandam'ál með stjórn-
málalegum samtökum.
Eg sé björ.gunina í hinni al-
kristnu hreyfingu (der eku-
menischen Bewegung.). A
sama tótt og tilfinningin um
samfélag okkar með trú-
bræðrum okkar fyrir utan
fangelsismúrana hélt okkur
uppi í fangabúðunum, þann-
ig finnur þýzka þjóðin í dag
styrk í því að hugsa um
kristna þræðuir erlend!is,“
sagði hinn þýzki prestur.
En hið efnislega? „Já, það
er ekki hægt að ganga fram
hjá því, hvaða vandamál,
að „yesalings maðurinn, sým um er ræú- Það vœru
ýkjur að segja, að Þjóðverj-
ar í dag deyi bókstaflega af
sulti, en hehningur allra
dauðsfalla stendur í beinu eða
óbeinu sambandi við lang-
vinnan næringarskort. Það er
ekki hægt að gera mikið, fyrr
en matvælaástandið hefur
verið bætt. Eg lofa því ekki,
að Þjóðverjar verði góðir
lýðræðissinnar, ef matarbúr
þeirra verða fyllt, en ég get
sagt, að það er ekki útlit fyr-
ir, að þeir verði það, meðan
þau eru jafntóm og nú. And-
legt mótstöðuafl ÞjóSverja er
lítið eins og stendur, m.enn eru
svo reikulir og máttvana. Ef
einhver segist vera anark-
isti, má taka því með ró, því
að það er eins víst, að hann
sé það ekki lengur á morg-
un.“
Niemöller kvaðst ekki fcafa
trú á því, að um neina þjóð-
lega vakningu væri að ræða
Þýzkalandi núna. Þjóð-
ernishugtakið hefur orðið
gjaldþrota einnig á Þýzka-
landi. „Raunar eru landa-
mærin aðeins hindrun fyrir
hinn óbreytta bor.gara, og
þess vegna verður hann einn-
ig að hlíta tilbúnum þjóðar-
vilja. Hin yfirþjóSlegu máttar
vÖld, hvort sem þau kallast
frímúrarar, gyðingar, kaþi-
talistar eða hergagnaiðnaður,
haifa tekið mátt þjóðernistil-
finninganna í þjónustu sína.
Þ<að er unnið í sama anda í
Krupp-verksmiðjunum og
Bethlehem Steel CompanyF
aði: ,,-Herra ríkiskanzlari, á-
byrgðina fyrir þýzku þjóð-
inni bsr enginn annar en guð
einú.“
I hvert skipti eítir þstta,
ssm 'hann stsig í prédikunar-
stólinn, hfifoi hann það á til-
finningunni, að það myndi
vsrða í síðas.ta skipti, en þó
liðu nokkur ár, þangað til hin
átta ára langa ‘fangelsisvist
hans bvrjaði. Hann sat í fang-
elsi innan fangelsisins í Dac-
hau. Þegar hann tók að fá
þarmabólgu æ ofan í æ
vsigna sksmmdra k'artaflna og
annars ómetis, hætti hann að
borða allt nema vatn og brauð
og fannst hánn hafa gott af
því.
„Það var viss ótti í SS
vegna 'mín. Menn vildu ekki,
að Hitler yrði minntur á til-
veru mína, því hann fékk
brjálæðiskast í hvert skipti,
sem nafn mitt var nefnt. —
Skólasystir dætra minna
tveggja skrifaði bréf til Hitl-
ers fyrir jólin 1940, og bað
um
sem lifði á vatni og brauði,“
fengi að koma heim til; sín
um jólin. Gestapo náði auð-
vitað bréfinu, og kona mín
var handtekin og spurð,
hverju það sætti, að hún færi
með slíkar lygar fyrir hörn-
unum. Hún hélt því fram, að
þettia væri satt og fékk að
fara aftur. En frá og með jól-
um fé'kk ég sama kost og
SS-menn.“
Um skoðun sína á Þjóðverj-
um og lýðræðinu, sagði Nie-
möller m. a. „Gleymið ekki,
að Þýzkaland er landið milli
austurs og vesturs. Þjóðverjar
á eystra hernámssvæðinu
vilja ekki tilheyra Rússlandi,
þeir þurfa meira frelsi en
svo. En Þjóðverjar á því
vestra vilja heldur ekki ganga
í neitt vestur-bandalag, því
að þeir þurfa sterkara yfir-
vald en lýðræðisríkin í vestri.
Sveinn Ásgeirsson.