Alþýðublaðið - 22.05.1949, Blaðsíða 5

Sunnudagur 22. maí 1949
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
STOKKHÓLMI í maí.
VIÐ síðustu eldhúsdagsum-
ræður í sænska ríkisdeginum
sat einn helzti yngri rithöf-
unda Svía, Harry Martinson,
í blaðastúkunni með pappír og
blýant og hlustaði á umræð-
urnar, íbygginn mjög á svip.
Stærsta blað landsins, Dagens
Nyheter, hafði ráðið hann til
þessa, og skyldi hann síðan
skýra lesendunum frá þvi,
hvernig sér hefði fundizt. Um
kvöldið settist hann fyrir
framan ritvél í skrifstofu
blaðsins og byrjaði að skrifa,
en það gekk seint og illa.
Þóttist hann hafa haft mjög
gaman af deginum, orðið
margs fróðari o. s. frv., en að
lokum varð hann að viður-
kenna, að þetta væri ósatt með
öllu, honum hefði hundleiðzt
allan daginn, og hann hefði
engar þingfréttir að segja.
Þegar blaðið átti að fara í
pressuna, flýði hann frá næt-
urritstjóranum, sem staðið
hafði yfir honum með klukk-
una í hendinni og beðið eftir
handritinu, — eins og prestur
fyrir aftöku, fannst þing-
fréttaritaranum!
Nokkru síðar kom hann þó
aftur til blaðsins og hafði þá
hugsað málið nánar. Skýrði
hann ritstjórninni frá þeim
niðurstöðum, sem hann hefði
komizt að varðandi ríkisdag-
inn og leiðindin þar og reynd-
ist árangurinn af dvöl skálds-
ins í ríkisdeginum miklu
merkari en nokkrar þingfrétt-
ir um eldhúsdagsumræður
gátu orðið. Hlutverk rithöf-
undarins er ekki sízt að beina
athygli manna að því, sem af-
laga fer, vekja umræður um
það, og helzt náttúrlega að
benda á leiðir til bóta líka.
Allt þetta tókst Harry Martin-
son ágætlega, viðtalið kom á
forsíðu, vinstra megi.n og efst,
ásamt þremur myndum af
skáldinu, þar sem það er að
útlista niðurstöður sínar fyr-
ir ritstjórninni. Urðu síðan
allmiklar umræður um þetta
í blöðunum. Mönnum er allt-
af hollt að líta í eigin barm,
og vera má, að svipuð þróun-
areinkenni séu til hjá okkur,
en auk þess var leiðin, sem
Harry Martinson benti á, —
íslenzk.
„Allan daginn þrammaði ég
milli efri og neðri deikiar",
sagði Harry Martinson. „Þeg-
ar það varð of leiðinlegt í
þeirri efri, þá fór ég til neðri
deildar, en þar varð næstum
strax jafnleiðinlegt, og þá fór
ég til þeirrar efri aftur o. s.
frv.“
„En hvað er hsegt að gera
fyrir áheyrendurna? Það væri
hægt að klæða þingmennina í
fallegan og litauðugan emb-
ættisskrúða og mála þinghús-
ið að innan ljósari og glaðlegri
litum, svo að ræðumennirnir
yrðu hreinskilnari. En það,
sem umfram allt þarf að bæta,
er þetta Ieiðindamál, sem þar
er talað“.
MARGAR MÁLTEGUNDIR.
„ . . . En ég er farinn að
skilja ríkisdaginn. Eg fór að
hugsa um hugtakið „venju-
legt mál“ og reyndi að hugsa
út, hve margs konar mál sé
til í landi sem Svíþjóð. Þar
er skrifstofumál, fundamál og
stirt fundarskapamál, almennt
mál, blaðamáþ málaferlamál,
skoðanamál, tilfinningamál og
skapgerðarmál. Og ég skil, að
það er kannske ekki svo auð-
velt fyrir þingmennina að
finna það mál, sem hæfði öll-
um. Þó tala tveir þeirra bæri-
lega“.
„Ég komst að þeirri niður-
stöðu enn fremur, að við meg-
um vera þakklátir fyrir það,
að til skuli Vera opinbert, en
harla þurrt mál, sem notað er,
þar sem það á við. Við höfum
til dæmis lögfræðingastílinn,
þar sem til er ákveðið orð eða
orðalag fyrir hvert efni, og
sem nær því algerlega. Á þeim
tíma, þegar dauðadómar voru
enn þá kveðnir upp í Svíþjóð,
hófst úrskurðurinn alltaf með
orðunum: „Af þeim sökum
að“. Þegar hinn lögfróði
heyrði þessi orð, þá vissi hann
strax, hvernig rétturinn hafði
dæmt. Væri refsingin önnur,
byrjaði dómurinn t. d. á orð-
unum: „Með því að“. Þetta
mál var eins konar merkjamál
í réttinum".
„En allt leiðinlegt mál á
fyrst og fremst rætur sínar
að rekja til hins rótgróna
virðuleika. Virðuleiki embætt-
isins krefur, að menn komist
ekki hvernig sem vera skal að
orði. Þessi erfðavenja hófst í
kirkjunni, en náði svo smám
saman yfirtökunum á öðrum
stofnunum, t. d. í réttarfari
og læknavísindum. Á 19. öld
var uppskurður hátíðleg at-
höfn, sem varð að framkvæm-
ast í kjól og hvítu, kannske
mest vegna þess, að uppskurð-
ir voru ekki lánsöm fyrirtæki
í þá tíð, heldur öllu fremur
upphaf að jarðarför. En virðu-
leikinn situr eftir í málinu,
einnig eftir að uppskurðir
fóru að gefa betri árangur.
Virðuleikinn ríkir einnig í
ríkisdeginum. Og svo sem
þingmennirnir syngja, þannig
kvaka bæjar- og sveitastjórn-
ir. Ef málið yrði hressilegra í
ríkisdeginum, — ekki óvirðu-
legt, en vandað, óbrotið og
skýrt, þess vert að hlusta á
það, þá myndi það smita bæj-
ar- og sveitastjórnir mjög
fljótt. Við myndum upplifa
örskjóta endurnýjun málsins“.
HIN ÍSLENZKA FYRIR-
MYND.
En áður en virðuleikinn
hófst, var málið enn þá mergj-
að og fallegt, einnig hjá þess-
um mönnum. Því til sönnun-
ar er t. d. skýrsla sveitastjórn-
ar frá 1596 um hungursneyð í
Vestgautasókn: „Fólkið mal-
aði og hakkaði margt ,sem ó-
nýtilegt var í brauð . . ., af
því varð það svo máttfarið, og
líkaminn bólginn og þrútinn,
að óteljandi margir dóu; og
fátækt almúgafólk, sem ekk-
ert fékk í munn sér, leitaði
að beinum til að sjóða og gera
sér spaðsaup aí“.
„Okkur dreymir um mál,
sem getur sagt allí, en samt er
látlaust o% fallegt. Slíkt mál
var til á íslandi, þegar Njáls-
saga skapaðist. Þegar Hall-
gerður neitaði Gunnari á Hlíð-
arenda um hárlokk í boga-
streng í síðasta bardaga hans,
lýsir höfundur því á skýran og
gagnorðan hátt án þess að
tefja einu sinni við þetta ör-
lagaríka augnablik.
Þetta mál getum við vafa-
Fertugur lœknir og íimleíkamaður
Iaust ekki fengið aftur. Það
myndi heldur ekki ná yfir
veruleika nútímans, en þeirri
stefnu, sem heitir að tjá sig
skýrt og óbrotið, eigum við að
fylgja af fremsta mætti. Vand-
inn er að velja úr því orðaflóði,
sem streymir yfir okkur, þegar
við ætlum að segja frá ein-
hverju. íslendingar áttu ekki
við sama vandamál að stríða.
Þeir notuðu þau orð, sem til
voru, og þau voru ekki svo
mörg.
En þótt það sé erfitt, þá er þó
hægt að tjá hinn flókna veru-
leika í máli, sem er efnislega
sterkt og einfalt í orðum. Áð
mál stjórnmálamannanna er
svo orðmargt, flóttalegt og
snúið, stafar af því, að þeir eru
refir. Refir þurfa flókið og
vesælt mál, þar sem þeir eru
ekki sterkir á svellinu. (Ég veit
það, því að ég er sjálfur refur
til heimilisþarfa.) Ríkisdagur-
inn þarf kjarngott mál. —
Megi rigna yfir mál hans!“
KJÖRINN í SÆNSKA
AKAREMÍIÐ
Þremur vikum eftir að þetta
viðtal birtist í Dagens Nyheter,
birtust stórar myndir af Harry
Martinsson í öllum blöðum
Svíþjóðar ásamt viðtölum við
hann og greinum um hann.
Þann dag var varla rúm fyrir
neitt annað en hann í blöðun-
um. Honum var sýndur einn
mesti veraldlegur heiður, sem
andans manni verður sýndur í
Svíþjóð, kjörinn til að skipa
eitt hinna átján sæta í sænska
akademíinu og hljóta titilinn
„einn hinna átján“. Þetta skeði
öllum á óvart, ekki sízt honum
sjálfum, því að hann er fyrsti
sjálfmenntaði maðurinn, sem
hlýtur sess á þessu þingi, sem
löngum hefur verið íhalds-
samt. Akademíið velur sjálft
meðlimi sína, og þetta val þyk-
ir boða, að nýir straumar nái
þangað. Hér er ekki rúm til að
kynna akademíið nánar, en
þekktasta hlutverk þess er að
veita bókmenntaverðlaun No-
bels. Ennþá hefur enginn ís-
lendingur hlotið þau, svo að
það veitir ekki af nýjum
straumum!
RITHÖFUNDARFERILL
MARTINSONS
Harry Martinson er ungur
maður, f. 1904 og lagði fyrst
stund á sjómennsku. Sigldi
hann þá um öll heimsins höf,
en vann einnig um tíma í
landi, í Suður-Ameríku og Ind-
landi. Berklaveiki neyddi hann
snemma til að ganga í land
fyrir fullt og allt, og tók hann
þá fyrir alvöru að leggja stund
á ritstörf og hefur dvalizt í
Svíþjóð síðan. Fyrstu tvær
bækur hans voru ljóðabækur,
Spökskepp (Draugaskip), sem
kom út 1929 og Nomad (Föru-
maður) 1931. Næstu tvær voru
smásagnasöfn, Resor utan mál
(Ferðir án fyrirheits) 1932 og
Kap Farvál (Hvarf) 1933, og
lýsa þær lífi hans á sjónum.
Með þeim varð hann þjóð-
kunnur, enda eru sögurnar
framúrskarandi vel skrifaðar
og lifandi. Martinson átti mjög
erfiða æsku, og var m. a. „á
sveitinni“ um tíma. Hefur
hann lýst bernskuárum sínum
í tveimur skáldsögum, Nássl-
orna blomma (Netlurnar
blómgast) 1935 og Vágen ut
Finnsku fimleikamennirnir, sem í dag fara austur yfir fjall í
boði bæjarstjórnarinnar, eru flestir eldri en algengt er um
fimleikamenn hér. Heikki Savolainen, sem sést á bessari mynd, •
er þeirra elztur, hann er fjörutíu og tveggja ára gamall læknir
og hefur tekið þátt í öllum ólympíuleikjum síðan 1928.
,Það er margf barnið, sem klæðzí
hefur skjólgóðum fötum frá Islandi'
.....................—-».....
OSLÓ, 15. maí.
NATSJONALHJÁLPIN í Noregi, sem efnt var til strax
eftir að Þjóðverjar hernámu landið og byrjuðu þar hermdar-
verk sín og eyðileggingarstarf, hefur nú úthlutað í peningum
og vörum samtals um 400 milljónum króna. Auk þessa hefur
Natsjonalhjálpin safnað rúmum 100 milljónum króna eftir
stríðið, og var þetta fé lagt í sérstakan sjóð til styrktar þeim,
sem harðast höfðu orðið úti á stríðsárunum og lengst búa að
því, og er enn um 70 milljónum af sjóðnum óeytt.
Samkvæmt upplýsingum frá kölluðu Fellesutvalg, og voru
Henry Bache, einum af aðal-
forystumönnum Natsjonal-
hjálparinnar á stríðsárunum,
byrjáði þessi starfsemi svo að
segja strax eftir að Þjóðverj-
ar brutust inn í landið, en eins
ög kunnugt er komu hermdar-
verk þeirra þúsundum manna
á vonarvöl.
Áður höfðu verið mynduð í
Noregi samtök til hjálpar
Finnum, en nú einbeittu þau
sér til hjálpar þeim, sem verst
1 urðu úti í Noregi, og um 10.
j júní 1940, eða tveim mánuð-
um eftir, að Þjóðverjar her-
| tóku landið, mátti segja að
i Natsjonalhjálpin væri komin á
|traustan grundvöll. Á milli 60
og 70 stór félagasamtök, svo
1 sem norræna félagið, Rauði
krossinn, mörg fagfélög og ó-
tal fleiri opinber félög, mynd-
uðu með sér heildarsamtök
undir einni stjórn, eða svo-
þetta mjög sterk og vel skipu-
lögð samtök,
Baehe.
sagði Henry
HJALPIN ERLENDIS
FRÁ ÓMETANLEG
Þá gat Hénry Bache þeirra
erlendu þjóða, sem hlaupið
hefðu undir bagga með Norð-
mönnum, svo sem Svía, Dana,
íslendinga, Englendinga og
Ameríku, og sagði.að sending-
arnar og gjafirnar frá þessum
þjóðum hefðu verið Norðmönn
um ómetanlegar.
í þessu sambandi kvaðst
hann vilja biðja Alþýðublaðið,
að bera íslendingum, kærar
þakkir fyrir þeirra raunsnar-
lega framlag til Noregshjálp-
arinnar. „Það hefur margt
norskt barniS klæðzt skjólgóð-
um fötum frá íslandi þessi ár-
in“, sagði hann, „og Norðmenn
munu ekki gleyma þeirra góð-
vild og hjartahlýju, sem gjaf-
ILeiðin burt) 1936. Síðasta bók irnar báru vott um“.
hans, Vsgen till Klockrike
(nafn á sókn) kom út í vetur,
og er saga sænskra flækinga og
förumanna, þ. e. svipað efni og
í Sólon Islandus eftir Davíð
Stefáhsson. Bókin hefur náð
gífurlegum vinsældum og út-
breiðslu, er jafnvel sögð vin-
sælasía bók hans og hafa
tryggt honum sæti í sænska
akademíinu.
Sveinn Ásgeirsson.
Þó að Natsjonalhjálpin hafi
á stríðsárunum getað úthlutað
peningum og vörum að verð-
mæti fyrir 400 milljónir króna,
voru margir kalblettir og sár
eftir á norsku þjóðinni í stríðs-
lokin, og var því haldið áfram
að saína. Sérstök söfnun var
sett í gang fyrir Finnmark og
NorSur-Tröms, og lls komu
Framhald á 7. síðu.