Alþýðublaðið - 02.06.1949, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 2. juhí 1949.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ o
ÞEGAR núverandi stjórn tók
við völdum, lýsti hún yfir því,
að hún myndi leggja allt kapp
á að vinna gegn vaxandi verð-
bólgu og dýrtíð og leita leiða
til þess að draga úr henni. Á
þeim i'úmum tveimur árum,
gem ríkisstjórnin hefur setið
að völdum, hefur þetta reynzt
erfitt verk, en þó hefur vissu-
lega margt verið gert og flest,
sem unnt hefur verið til þess
að halda verðlaginu niðri.
Þegar núverandi ríkis-
stjórn tók við, var verðlags-
vísitalan 316 stig, en á þeim
tveimur árum og tæpum
fjórum mánuðum, sem
stjórnin hefur starfað, hef-
ur vísitalan einungis hækk-
að um 11 stig og er nú 327
stig. Er það miklu minni
hækkun en orðið hafði und-
anfarin ár, og má í því sam-
bandi nefna, að þau rúm
tvö ár, sem kommúnistar
sátu í stjórn, hækkaði vísi-
talan um meira en 40 stig.
Sýnir þetta mætavel, að þá
var með minna árangri
barizt gegn verðbólgunni
en gjört hefur verið í tíð
núverandi stjórnar.
Orsakir verðlags-
hækkunarinnar.
Það liggja margar ástæður
til þessarar verðlagshækkunar
á síðustu tveimur árum, -—-
sumar óyfirstíganlegar. Fram-
an af hækkuðu margar vöru-
tegundir, sem fluttar voru til
iandsins. Það varð að gera
samninga vegna sölu sjávar-
afurða við lönd, sem kröfðust
jafnvirðisviðskipta, en verð-
lag var þar sums staðar mjög
hátt. Þá hafa landbúnaðaraf-
urðir hækkað mjög í verði,
samkvæmt ákvörðun gerðar-
dóms, sem stoð á í gildandi
lögum.
Hefur verð landbúnaðar-
afurða eins og fyrr mjög
orkað á verðlagsvísitöluna
til hækkunar, og er það al-
varlegt umhugsunarefni,
hversu verð þessara vöru-
tegunda hefur fyrr og síð-
ar haft mikil áhrif til
hækkunar, og Ieitt þannig
til vaxandi dýrtíðar í land-
ina. Er það vissulega eitt af
viðfangsefnum framtíðar-
innar að reyna að koma í
veg fyrir, að verð íslenzkra
landbúnaðarafurða verði
íil þess, eins og verið hefur
um hríð, að hækka verðlag-
ið í Iandinu ti! stórra muna.
V
Þá höfðu verkalýðssámtök-
in — Alþýðusamband íslands
— á meðan þau voru undir
yfirstjórn kommúnista, gert
sitt til þess að auka verðbólg-
una. Það var alveg auðsætt, að
skömmu eftir að núv. ríkis-
stjórn tók við völdum, hugð-
ust kommúnistar stöðva alla
íramleiðslu í landinu með því
að beita vérkalýðssamtökun-
um fyrir sinn pólitíska vagn.
Þetta tókst að vísu ekki, en
öll þau átök hafa skapað rík-
isstjórninni mikla erfiðleika
og aukið á vandkvæði þau,
sem við er að fást og hindrað
óformin um að vinna með
nægilegúm árangri gegn dýr-
tíðinni. Þá er það og auðsætt,
að margir spákaupmenn hafa
gert sitt til þess að mata krók-
inn og hækka vöruverðið og
selt vörur á svörtum markaði,
en það hefur einnig átt sinn
þátt í því, hve órðugt hefur
verið að fást við þessi mál.
Reynt hefur þó verið af
fremsta megni að beita verð-
lagseftirlitinu, og
man það mála sannast, að
lægri álagning sé leyfð hér
á vörum, en víðast annars
staðar.
Hins vegar hafa þó óprúttn-
ir kauphéðnar reynt að færa
sér í nyt vöruþurrðina, sem
leitt hefur til mikillar eftir-
spurnar af hálfu þeirra
manna, er hafa allverulega
kaupgetu. Á þann hátt hefur
víða tekizt að smjúga í gegn-
um net verðlagseftirlitisins.
Afstaða verkalýðs-
samtakanna.
Hvað verkalýðssamtökin
snertir, þá varð mikil breyt-
ing á haustið 1948, þegar lýð-
ræðissinnar tóku við stjórn
Alþýðusambandsins. Á því
sambandsþingi, í nóvember s.
l„ var ályktað, að ef dýrtíðin
héldi áfram að vaxa, fæli
þingið væntanlegri sambands-
stjórn að vernda hagsmuni
verkalýðsins með því að beita
sér fyrir almennum grunn-
kaupshækkunum, þannig, að
raunverulegur kaupmáttur
launanna rýrnaði ekki frá því,
sem þá var. í bréfi Alþýðu-
samdsstjórnar til ríkisstjórn-
arinnar rétt fyrir síðustu ára-
mót, var það fram tekið, að
sambandsstjórn væri þess full-
viss, að ekki hefði skort ein-
lægan vilja ríkisstjórnarinnar
til þess að stemma stigu við
hækkun verðlags, og einnig
hefði verið reynt að hindra,
að byrðarnar yrðu þyngri en
orðið væri á bökum launa-
stéttarinnar. Hins vegar hefði
reynslan leitt í ljós, að ríkis-
stjórninni hefði ekki reynzt
kleift, þrátt fyrir góðan vilja,
að sporna við hækkuðu vöru-
verði og þar með aukinni dýr-
tíð almennt. Um leið og sam-
bandsstjórnin óskaði eftir sam-
starfi við ríkisstjórnina í bar-
áttunni gegn verðbólgunni, þá
lýsti hún yfir því, að hún
myndi ekki sjá sér annað fært
en berjast fyrir því, að kaup-
gjaldi yrði breytt á þann hátt,
að á hverjum tíma nemi mis-
munur útreiknaðrar vísitölu
og greiddrar visitölu ekki
meiru en 19 stigœh,
Ríkisstjórninni var það án
efa fullkomlega Ijóst, að nú
höfðu tekið við stjórn Alþýðu-
sambandsins menn, sem höfðu
fullan vilja á samstarfi við
ríkisvaldið og
skildu það mæta vel, að það
væru fyrst og fremst hags-
munir verkalýðsins, að
verðlaginu yrði haldið
niðri, en að einhíiða barátta
fyrir hækkuðu kaisni, er
kynni að hafa í för með sér
vaxandi dýrtíð, væri ekki í
þágu verkaíýðsins.
Afstaða rikis-
stjQrnarinoer.
Ráðagerðir hafa verið nokkr-
ar á milli ríkisstjórnarinnar
og Alþýðusambandsins um
lausn þessa mikla vandamáls.
Báðir aðilar eru sammáía
um það, að höfuðviðfangs-
efnið sé, að gera tilraunir
til að draga úr dýrtíðinni
og auka þannig kaupmátt
launanna án þess að grunn-
I kaupshækkanir hurfi að
' eiga sér stað.
Hins vegar hefur þetta við-
fangsefni reynzt mjög örðugt
og stjórn Alþýðusambandsins
hefur því ekki séð sér annað
fært en hvetja verkalýðsfé-
lögin til þess að segia upp
samningum og fá grupnkaups-
hækkanir — auk þeirra kjara-
bóta, sem leiðir af samræm-
ingu kaups og kjai'a hjá
þeim, sem orðið hafa út und-
an. Gi'unnkaupshækkunin,
sem farið er fram á af Al-
þýðusambandsstjórn í þessu
skyni, nemur 3—-5% af grunn-
kaupinu.
Ríkisstjórnin hefur að siálf-
sögðu verið í allmiklum vanda
út af þessu, en vissuiega hef-
ur hana, eða a. m. k. ráðherra
Alþýðuflokksins, ekki skort
vilja til þess að hafa fulít og
einlægt samstarf við Alþýðu-
sambandið. En bæði er það, að
ríkisstjórnin ræður að sjálf-
sögðu ekki yfir því, hvað at-
vinnurekendur gera í sam-
bandi við kaupkröfur verka-
manna, og þá eirmig hitt, að
ríkisstjórnin ói tast, að ekki
yrði fullkomlega við það ráð-
ið, að kauphækkanir yrðu
ekki miklum mun hærri en
stjórn Alþýðu ^ynband si ns
hefur farið fram á, og er vit-
að, að kommúnistar róa að því
öllum árum, að svo verði.
Með góðum skilningi ríkis-
stjórnarinnar hafa þó einstök
verkalýðsfélög hækkað grunn
káup sitt, sem nemur því, er
Alþýðusambandið hefur farið
fram á, og komið á ýmis kon-
ar samræmingu kaups og
kjara, einnig með góðu sam-
komulagi við ríkisstjórnina.
Alvarleg hætta
á ferðum.
Nú standa fyrir dyrum upp-
sagnir á æði mörgum kaup-
samningum stórra verkalýðs-
félaga, bæði hér í Reykjavík
og annars staðar, á landinu, —
verkalýðsfélaga, þar sem kom-
múnistar eru mestu ráðandi.
Á þessu stigi verður það eitt
sagt, að vonandi tekst að ná
gagnkvæmum stuðningi og
skilningi á milli ríkisvaldsins
og „verkalýðssamtakanna í af-
stöðunni til þessara uppsagna.
En eins og áður er sagt, er
það ekki á valdi ríkisstjórnar-
innar að ákveða um slíkt, þar
sem hér á Islandi, sem í öðr-
um lýðræðislöndum, fer um
þau mál eftir samkomulagi
verkamanna og atvinnurek-
enda þeirra í milli. Én það er
einnig víst og áreiðanlegt, að
gerð mun verða tilraun tií
þess af hálfu kommúnista,
að stöðva framleiðsluna á
þann veg, að kaupkröfurn-
ar verði svo gífurlegar, að
aívinnurekendur fáist ekki
til þess að ganga að þeim,
og miklu hærri en Alþýðu-
sambandið hefur talað um.
En það virðist mega ganga út
frá því, að ríkisstjórnin muni
kosta kapps um að reyna að
ná samkomulagi um lausn
þessara mála.
Hér er vissulega um mikla
alvöru og hættu að ræða. Af-
staða Alþýðusambandsstjórn-
arinnar er mjög skiljanleg og
hefur þess orðið greinilega
vart, að hún vill stefna að því
að tryggja kaupmátt krónunn-
ar eftir því sem frekast ér
unnt, og gerir sér fullkomlega
ljóst, að
stórfelldar grunnkaups-
hækkanir gætu haft í för
með sér nýja verðskrúfu,
er svo aftur Ieiddi til fram-
leiðslustöðvunar og at-
vinnuleysis, er að lokum
kynni að lenda í vandræða-
úrræðum, sem verulegur
hluti borgaraflokkanna
virðist nú stefna að, — en
það er gengislækkun og ef
til vill lögbinding launa.
Nauðsyn sam-
komulags.
Gegn þessari hættulegu
þróun málanna vill Alþýðu-
sambandið vissulega vinna og
þá einnig ráðherrar Alþýðu-
flokksins. Því. að það er
mikið nauðsynjamál, aS
reynt verði að ná fullu
samkomulagi milli ríkis-
valdsins og verkalýðssam-
takanna til þess að gert
verði það eitt í þessum mál-
um, sem ekki skapar öng-
þveiti og áhættu fyrir
verkalýðin íi og aðrar
launasíéttir landsins.
Þess verður að vænta til
lengstra laga, að slík sam-
vinna takizt og ættu ýmsar
vonir að standa til, að svo geti
orðið, þar sem um gagnkvæm-
an skilning er nú að ræða
milli forustumanna þessara
aðila, þótt rnjög örðugt sé um
vik af ymsum ástæðum að
framkvæma þau úrræði,. sem
hugsanlegt væri að ná sam-
komulagi um.
Það hafa einnig farið fram
nokkrar umræður milli ríkis-
stjórnarinnar og stjórnar AI-
þýðusambandsins um ráðstaf-
anir, sem gætu gert það að
verkum að draga úr áhrifum
verðbólgunnar og bæta að-
stöðu launamanna. Er nú í at-
hugun, hvað framkvæman-
legt verður í þessum efnum,
og eru þegar hafnar aðgerðir
að einum þætti þessa máls,
en það er lækkun verðs á til-
búnum fatnaði karla og
kvenna.
Það er einnig fyrirhugað að
' auka innflutning rjeyzluvara
og með því móti ætti að vera
unnt að draga úr svartamark-
aðsbraskinu. Þá er sömuleiðis
til athugunar, hvað hægt er
að gera til þess að draga úr
húsaleiguokrinu, en virkasta
atriðið í því sambandi er án
efa það, að stuðla að byggingu
nýrra íbúða og ódýrra. Þarf
þar að vera samstarf milli rík-
is, sveitar- og bæjarfélaga og
einstaklinga. Bygging verka-
mannabústaða og annarra ó-
dýrra og hentugra íbúða fyrir
almenning er þar án efa skyn-
samlegasta leiðin.
Afstaða Aíþýðu-
fíokksins.
Þrátt fyrir það að stöðvun-
arleiðin, sem Alþýðuflokkur-
inn hefur keppt að, hefur ekki
heppnast til fulls, má þó full-
yrða, að baráttan fyrir henni
hefur leitt til árangurs á þann
veg, að hindraður hefur verið,
miklu meira en áður var
vöxtur verðbólgunnar. Þessa
leið heíur Alþýðuflokkurinn
talið, að ætti að reyna til
(Frh. á 7 síðu.)
Fyrsti maí í Kaupmannahöfn
Myndin er af hópgöngu verkalýðssamtakanna. í fremstu röð á eftir lúðrasveitinni sjást
hlið við hlið Ejler Jensen, forseti danska alþýðusambandsins (með frakkann á handleggn-
um) og Hans Hedtoft forsætisráðherr a og formaður danska alþýðuflokksins.